Immagini della pagina
PDF
ePub

Atratinus § 209, 10. Über die rednerische Bildung und Beredsamkeit des Augustus § 220, 2; des Maecenas § 220, 7; des Agrippa § 220, 11.

2. HOR. ep. 1, 5, 9 (etwa aus J. 19 an Torquatus) mitte... Moschi causam: dazu PORPHYRIO: Moschus hic Pergamenus fuit rhetor notissimus. reus veneficii fuit, cuius causam ex primis tunc oratores egerunt Torquatus hic, de quo nunc dicit, cuius exstat oratio, et Asinius Pollio. An demselben Torquatus rühmt HOR. c. 4, 7, 23 genus, facundia und pietas. Da die Erzählung des Sueton vermuten lasse, daß die Manlii Torquati in den Bürgerkriegen ausgestorben waren, hat ihn WEICHERT, De Cass. Parm. 304 ohne rechten Grund gleichgesetzt mit dem bei SUET. Aug. 43 genannten: in hoc (Troiae) ludicro Nonium Asprenatem lapsu debilitatum aureo torque donavit passusque est ipsum posterosque Torquati ferre cognomen. Vgl. ebd. 56 cum Asprenas Nonius artius ei (dem Augustus) iunctus causam veneficii accusante Cassio Severo diceret etc. Dann ist dieser vielleicht (dagegen OGRUPPE, Quaest. Ann. 27) auch einer der zwei Asprenates, von deren Schulreden der Rhetor Seneca berichtet, häufig über Publius, z. B. suas. 7, 4. contr. 1, 1, 5. 1, 2, 9. 1, 8, 4—6 u. 12. 2, 10, 4. 7, 23, 6. 10, 33, 25 (P. Asprenas dixit), einmal auch über Lucius, ebd. 10, praef. 2 (pertinere ad rem non puto, quomodo... L. Asprenas aut Quintilianus senex declamaverit: transeo istos quorum fama cum ipsis extincta est). Ein L. Nonius Asprenas war Cos. 6 n. Chr., ein anderer J. 29 n. Chr.; ein P. Nonius Asprenas (Sohn des Schulredners?) Cos. 38 n. Chr., unter Caligula. Prosop. 2, 409. 3. Über L. Arruntius (A. 8) s. § 259, 7.

[ocr errors]

4. Q. Lucretius Vespillo, Cos. 19 v. Chr.; Prosop. 2, 305. Grabrede auf seine Gattin Turia, die nach 41 jähriger Ehe um 8--2 v. Chr. gestorben war, ein warmer Erguß des Gefühls in geschraubtem Ausdruck, schien erhalten in einer Inschrift CIL. 6, 1527. BRUNS, Font.5 303. MOMMSEN, Zwei Sepulcralreden aus der Zeit Augusts u. Hadr., Abh. Berl. Akad. 1863, 455. 464. 477. VOLLMER, Laudat. funebr. hist., JJ. Suppl. 18, 491. DEROSSI, Studi di storia e diritto 1 (1880), 1. Ein neugefundenes Fragment (VAGLIERI, Not. d. sc. 1898, 412) spricht gegen die Beziehung auf Turia und läßt OHIRSCHFELD, Wien. Stud. 24, 233 vielmehr an die Gattin des Acilius (APP. b. c. 4, 39 M.' Aquilius Crassus ebd. 3, 93 ?) denken. Vgl. § 356, 5. 5. HIERON. zu Eus. a. Abr. 2040 24 n. Chr. Q. Haterius promptus et popularis orator usque ad XC prope annum cum summo honore consenescit. TAC. a. 4, 61 fine anni (26 n. Chr.) excessere insignes viri, Asinius Agrippa... et Q. Haterius, familia senatoria, eloquentiae quoad vixit celebratae. monimenta ingeni eius haud perinde retinentur, scilicet impetu magis quam cura vigebat. . . . Haterii canorum illud et profluens cum ipso simul extinctum est. SEN. contr. 4, praef. 6—11 Q. Haterium scio... imbecillo animo mortes sex filiorum (mortem Sex. filii KIESSLING) tulisse . . . declamabat Haterius admisso populo ex tempore. solus omnium Romanorum quos modo ipse cognovi in latinam linguam transtulit graecam facultatem. tanta erat illi velocitas orationis, ut vitium fieret... nec verborum illi tantum copia sed etiam rerum erat... quaedam antiqua et a Cicerone dicta, a ceteris deinde deserta dicebat . . . multa erant quae reprehenderes, multa quae suspiceres etc. SEN. ep. 40, 10. Proben aus seinen Deklamationen bei dem älteren Seneca. Vgl. noch Tac. a. 2, 33 (consularis). SUET. Tib. 27. 29. Prosop. 2, 126.

6. M. Valerius Corvinus Messalla oder Messalinus, ältester Sohn des Redners, Cos. 3 v. Chr.; Prosop. 3, 369. GGRÄBER, Quaestt. Ovid. 1 (Elberf. 1881), 17. TAC. a. 3, 34 Valerius Messalinus, cui parens Messala ineratque imago paternae

facundiae. Ov. Pont. 2, 2, 51 vivit enim in vobis (diesem Messalinus und dem sogleich zu nennenden Cotta) facundi lingua parentis. Zur Feier seiner Ernennung zum XV vir sacr. TIB. 2, 5 (v. J. 19 v. Chr.?). Briefe Ovids an ihn, ex Ponto 1, 7. 2, 2 und trist. 4, 4 (vgl. v. 5 cuius in ingeniost patriae facundia linguae); vgl. GRÄBER AO. 1, 20. Ihm die Ciris gewidmet?? s. § 230, 2, A. 1. Sein jüngerer Bruder hieß M. Aurelius C o t t a Maximus, seit er (nach J. 9 n. Chr.) in das Geschlecht seiner Mutter, die gens Aurelia, adoptiert worden war, nahm aber nach seines Bruders Tode dessen Cognomen Messalinus an. Politisch wenig tätig (übrigens Cos. 20 n. Chr.) und mit Kriecherei sich durchhelfend, führte Cotta sonst ein üppiges Leben (egens ob luxum, per flagitia infamis, TAC. a. 6, 7), zu welchem neben Genüssen der Küche (PLIN. NH. 10, 52) auch das Versemachen (§ 252, 15) und Witzereißen (TAC. a. 6, 5) gehörte. Er war ein sehr vertrauter Freund Ovids, doch viel jünger als dieser; ex Ponto 1, 5. 9. 2, 3. 8. 3, 2. 5, auch wohl trist. 4, 5 (s. bes. v. 29 ff.). 9. Eine von ihm vor dem Zentumviralgericht gehaltene Rede las Ovid in Tomi, ex Ponto 3, 5, 7 (legimus, o iuvenis patrii non degener oris, dicta tibi pleno verba diserta foro). Als Gönner von Dichtern noch erwähnt bei Iuv. 5, 108 (?). 7, 94. Vgl. auch das ihn überschwenglich lobende Epigramm eines Zosimus, seines Freigelassenen, CIL. 14, 2298 AL. 990 Büch. Über ihn Prosop. 1, 203. HENZEN, Ann. arch. 37, 5; Act. fratr. Arv. p. 179. GRÄBER аO. 1, 19. BLORENTZ, De Ovidii in trist. amicis, Lps. 1881, 3.

7. Paullus Fabius Q. f. Maximus, Cos. 11 v. Chr. † 14 n. Chr. An ihn Ov. ex Ponto 1, 2. 3, 3. 8. Über ihn ebd. 4, 6, 9 (Fabiae laus, Maxime, gentis). 1, 2, 69 (romanae facundia, Maxime, linguae). 117 (vox. . . tua... auxilio trepidis quae solet esse reis... doctae dulcedine linguae) und 137 (tua nonnumquam... scripta legebas). HOR. c. 4, 1, 9 (pro sollicitis non tacitus reis et centum puer artium). QUINT. 6, 3, 52. Er (sein Bruder Cos. 10 v. Chr. Q. Fabius Q. f. Maximus Africanus ist als Redner sonst nicht bekannt) wird auch der mehrfach bei SEN. contr. erwähnte sein: 2, 4, 9 (Fabius Maximus). 10, praef. 13 (Fabius). 2, 4, 11 sed ut aliquid iocemur, Fabius (Fabianus die Hss.) Maximus nobilissimus vir fuit qui primus foro romano hunc novicium morbum quo nunc laborat intulit, de quo Severus Cassius, antequam ab illo reus agerctur, dixerat: 'quasi disertus es, quasi formosus es, quasi dives es: unum tantum es non quasi vappa'. Prosop. 2, 48. GRÄBER aO. 1, 10. LORENTZ aO. 19.

8. TAC. a. 11, 6 (aus der Zeit des Claudius, J. 47 n. Chr.) meminissent Gai Asinii, M. Messalae ac recentiorum Arruntii (A. 3) et Aesernini: ad summa provectos incorrupta vita et facundia. Aeserninus ist wohl der Sohn des Cos. 22 v. Chr., M. Claudius Marcellus Aeserninus, und Enkel des Asinius Pollio (SUET. Aug. 43), geboren etwa J. 29-24, von seinem Großvater in die Beredsamkeit eingeleitet; s. SEN. contr. 4, praef. 3 f., wo z. B.: Marcellus, quamvis puer, iam tantae indolis erat, ut Pollio ad illum pertinere successionem eloquentiae suae crederet. Proben (meist kurze) aus seinen Deklamationen bei SEN. suas. und contr. Vgl. noch TAC. a. 3, 11 u. oben § 259, 7. GROAG, PW. 3, 2771.

9. PLIN. NH. 34, 47 duo pocula... quae Cassio Salano... praeceptori suo Germanicus Caesar... donaverat. Dies ist der Salanus, an welchen OVID. ex Ponto 2, 5 gerichtet ist, worin er doctissimus heißt (v. 15), sein eloquium (40), seine facundia (69) gerühmt, auch (63—68) auf poetische Arbeiten von ihm hingewiesen und seine Stellung zu Germanicus (41-56) erwähnt wird.

10. Über T. La bienus s. besonders SEN. contr. 10, praef. 4 ff., wo z. B.: declamavit non quidem populo, sed egregie... magnus orator, qui multa impedimenta eluctatus

ad famam ingeni confitentibus magis hominibus pervenerat quam volentibus. summa egestas erat, summa infamia, summum odium . . . (5) color orationis antiquae, vigor novae, cultus inter nostrum ac prius saeculum medius. libertas tanta ut libertatis nomen excederet et, quia passim ordines hominesque laniabat, 'Rabienus' vocaretur . . . in hoc primum excogitata est nova poena: effectum est enim per inimicos, ut omnes eius libri (ex senatus consulto) comburerentur... (7) non tulit hanc Labienus contumeliam nec superstes esse ingenio suo voluit, sed in monimenta se maiorum suorum ferri iussit atque ita includi (um 12 n. Chr.?)... (8) memini aliquando, cum recitaret historiam, magnam partem illum libri convolvisse et dixisse 'haec quae transeo post mortem meam legentur'. SUET. Calig. 16 Titi Labieni, Cordi Cremuti, Cassi Severi scripta, senatus consultis abolita, requiri et esse in manibus lectitarique permisit. SEN. contr. 4, praef. 2 homo mentis quam linguae amarioris. Bei ihm auch Proben aus seinen Deklamationen. In dem Prozesse um die Hinterlassenschaft der Urbinia stand Labienus als Sachwalter des Figulus dem Asinius Pollio gegenüber; vgl. QUINT. 1, 5, 8. 4, 1, 11. 9, 3, 13. CHARIS. GL. 1, 77, 14. 376, 8. Auf eine Rede des Lab. gegen Bathyllus deutet SEN. contr. 10, praef. 8. Vgl. WEICHERT de L. Vario p. 319.

...

=

11. TAC. a. 1, 72 primus Augustus cognitionem de famosis libellis ... tractavit, commotus Cassi i Severi libidine, qua viros feminasque inlustres procacibus scriptis diffamaverat. Der Unwille des adeligen Geschichtschreibers über diese Vermessenheit fühlt sich durch ebd. 4, 21 relatum de Cassio Severo exule, qui sordidae originis, maleficae vitae, sed orandi validus, per immodicas inimicitias ut... Cretam amoveretur effecerat; atque illic eadem actitando recentia veteraque odia advertit, bonisque exutus . . . saxo Seripho consenuit: HIERON. ad a. 2048 32 n. Chr.: Cassius Severus, orator egregius, qui Quintianum illud proverbium luserat, XXV exilii sui anno in summa inopia moritur vix panno verenda contectus. Er mag also um 44 v. Chr. geboren sein; schon deshalb kann HOR. epod. 6 sich nicht auf ihn beziehen; s. TEUFFEL, ZfAW. 1845, 596. Charakteristik desselben bei SEN. contr. 3, praef. 2 oratio eius erat valens, culta, ingentibus plena sententiis . . . (3) non est quod illum ex his quae edidit aestimetis; ...auditus longe maior erat quam lectus... corporis magnitudo conspicua (vgl. PLIN. NH. 7, 55 Cassio Severo, celebri oratori, Armentarii mirmillonis obiecta similitudo est), suavitas valentissimae vocis... (4) gravitas, quae deerat vitae, actioni supererat .. (5) uno die privatas plures agebat, · publicam vero numquam amplius quam unam uno die. nec tamen scio quem reum illi defendere nisi se (gegen die Anklage des Fabius Maximus, ebd. 2, 12, 11) contigerit... (7) omnia habebat quae illum ut bene declamaret instruerent: phrasin... lectam, genus dicendi... ardens et concitatum, . . . explicationes plus sensuum quam verborum habentes... tamen non tantum infra se cum declamaret, sed infra multos erat. itaque raro declamabat et non nisi ab amicis coactus. Er selbst erklärt dies ebd. 12 in einer lehrreichen Auseinandersetzung (etwa aus J. 10 v. Chr.; BRZOSKA, Comm. in honor. Reifferscheidii, Bresl. 1884, 40) damit, daß er nur das causas agere, in foro dicere, nicht aber dieses zwecklose Tun mit Ernst behandeln könne. Vgl. suas. 6, 11. Proben seines Witzes bei SEN., QUINT., SUET. gr. 22. Proben seiner Deklamationen bei SEN. contr. 7, 18, 10. 9, 25, 12 und besonders 10, 33, 2. Letztere bestätigt mit ihrer Maßlosigkeit der Ausmalung in der Hauptsache das Urteil bei TAC. dial. 19: antiquorum admiratores... Cassium Severum . . . primum affirmant flexisse ab ista vetere atque directa dicendi via, und ebd. 26: equidem non negaverim Cassium Severum, . si iis comparetur qui postea fuerunt, posse oratorem vocari, quamquam in magna parte librorum suorum plus bilis (?) habet quam sanguinis; primus enim contempto ordine rerum, omissa modestia ac pudore verborum . . . non

...

=

=

PRISC.

PRISC.

pugnat, sed rixatur. ceterum... et varietate eruditionis et lepore urbanitatis et ipsarum virium robore multum ceteros superat. QUINT. 10, 1, 116 multa, si cum iudicio legatur, dabit imitatione digna Cassius Severus, qui, si ceteris virtutibus colorem et gravitatem orationis adiecisset, ponendus inter praecipuos foret. (117) nam et ingenii plurimum est in eo et acerbitas mira et urbanitas et fervor; sed plus stomacho quam consilio dedit. Einer bestimmten rhetorischen Richtung wird man ihn kaum zuweisen können. Er belangte (J. 9 v. Chr. nach Dio 55, 4) den Freund des Augustus, Nonius Asprenas (s. A. 2), wegen Giftmords, wobei ihm Asinius Pollio als Verteidiger gegenüberstand (QUINT. 10, 1, 22). Anführung aus einer Rede von ihm bei DIOм. GL. 1, 371, 19. Cassius Severus ad Maecenatem (Brief?) bei CHARIS. GL. 1, 104, 11 GL. 2, 333, 11; Cassius ad Tiberium secundo bei DIOм. GL. 1, 373, 20 2, 489, 3. Vgl. noch HERTZ zu Prisc. 2, 380, 1. Unter Geschichtschreibern nennt ihn TERTULL. apol. 10. adv. nat. 2, 12: aber er verwechselt ihn wohl mit Cassius Hemina (§ 132, 1. 368, 1). Daß er aus Longula gebürtig gewesen sei, schloß man früher aus PLIN. NH. QVerz. B. 35, wo aber jetzt richtiger interpungiert wird: ex... Cassio Severo, Longulano. Dieser Longulanus selbst aber ist uns so unbekannt (eine Vermutung bei LURLICHS, D. Quellenregister zu Plin. [Würzb. 1878] 14) wie der ebd. gleich darauf genannte Fabius Vestalis qui de pictura scripsit (doch s. MAYHOFF), der (ohne Angabe dieses Werkes) auch im QVerz. B. 7. 34 u. 35 aufgeführt wird. Vgl. URLICHS aO., MÜNZER, Beitr. 353. THFROMENT, Un orateur républicain sous Auguste, Annal. de la fac. de Bordeaux 1 (1879), 121. ROBERT, De C. S. eloquentia, Paris 1890. BRZOSKA, PW. 3, 1744.

-

12. Varius Geminus, sublimis orator (L. Seneca bei HIERON. adv. Iovin. 1 p. 170), apud Caesarem dixit: Caesar, qui apud te audent dicere magnitudinem tuam ignorant, qui non audent, humanitatem (SEN. contr. 6, 8, 6). Proben seiner Deklamationen bei SEN. suas. 6, 11-14 u. ö. Vgl. die Indices.

268. Unter den Rhetoren der augusteischen Zeit war innerhalb der älteren Generation der vornehmste der römische Ritter Blandus, die namhaftesten aber der Landsmann und Jugendfreund des älteren Seneca, M. Porcius Latro; Arellius Fuscus, welcher der in seiner Heimat Asien herrschenden Geschmacksrichtung huldigte; C. Albucius Silus aus Novara; der ältere Passienus; der eitle Cestius Pius aus Smyrna; L. Iunius Gallio, gleichfalls ein Freund des älteren Seneca. Aus der jüngeren Generation gehören zu den verhältnismäßig bedeutendsten der philosophisch angeregte Papirius Fabianus und Alfius Flavus, der auch Verse machte. Eine große Schar anderer Schulredner kennen wir durch den älteren Seneca.

1. SEN. contr. 2, pr. 5 Blandum rhetorem qui primus> eques Rom. Romae (Rhetorik) docuit (vgl. § 45, 1). Aus Tibur nach TAC. a. 6, 27 in domum Rubellii Blandi, cuius avum T'iburtem eq. Rom. plerique meminerant (BORGHESI, Op. 4, 486). Vgl. noch SEN. contr. 1, 7, 13. 2, 5, 14. 15. 7, 5, 13. Ob derselbe auch Geschichtliches verfaßte? SERV. ge. 1, 103 Rubellius Blandus et Quadrigarius historici dicunt etc. SEN. contr. 10, praef. 13 primum tetradeum quod faciam quaeritis? Latronis, Fusci, Albuci, Gallionis. Als Beweis des herrschenden Ungeschmacks wird ebd. 3, praef. 14 angeführt: et Pollionem Asinium et Messalam Corvinum et Passienum

...

minus bene audiri quam C'estium aut Latronem. Im allg. vgl. ASCHOTT, De claris apud Senecam rhetoribus, an s. Ausg. des Seneca (§ 269, 8) und die Indices an den Seneca-Ausgg. v. KIESSLING u. HJMÜLLER.

=

2. HIERON. chron. a. 2013 4 v. Chr. M. Porcius Latro (vgl. SUET. ind. rhet. p. 99 Rffsch.) latinus declamator taedio duplicis quartanae semet ipsum interficit. Charakteristik desselben bei SEN. contr. 1, praef. 13-18. 20-24, z. B. Latronis Porcii, carissimi mihi sodalis, memoriam ... et a prima pueritia usque ad ultimum eius diem perductam familiarem amicitiam... nihil illo viro gravius, nihil suavius, ...nemo plus ingenio suo imperavit, nemo plus indulsit. in utraque parte vehementi viro modus deerat... (16) corpus illi erat et natura solidum et multa exercitatione duratum. ...vox robusta, sed sordida, lucubrationibus et neglegentia... infuscata... nulla umquam illi cura vocis exercendae fuit: illum fortem et agrestem et Hispanae consuetudinis morem non poterat dediscere. (17)... memoria ei natura quidem felix, plurimum tamen arte adiuta. (20)... cum in illo, si qua alia virtus fuit, et subtilitas fuerit... (22) cum condiscipuli essemus (zu Rom) apud Marullum rhetorem, hominem satis aridum (s. A. 10) ...(24) controversia... quam primam Latronem meum declamasse memini admodum iuvenem in Marulli schola. 9, praef. 3 Latronem Porcium, declamatoriae virtutis unicum exemplum, cum pro reo in Hispania Rustico Porcio propinquo suo diceret etc. ( QUINT. 10, 5, 18 P. L., qui primus clari nominis professor fuit). 10, praef. 15 Latro numquam solebat disputare in convivio aut alio quam quo declamare poterat tempore... negabat itaque ulli se placere posse nisi totum. Zahllose Proben aus seinen Deklamationen bei dem älteren Seneca (z. B. contr. 7, 16, 16 ff.), die ihn als einen verhältnismäßig natürlichen und einfachen Schulredner erscheinen lassen. Vgl. LINDNER аO. p. 25. Messalla fand seine Sprache nicht rein römisch (SEN. contr. 2, 12, 8). Aus einer declamatio de raptore (SEN. contr. 2, 11) des Latro eine Stelle bei QUINT. 9, 2, 91. Anhänglichkeit seiner Schüler an ihn; s. SEN. contr. 9, 25, 23 nec ulli alii contigisse scio quam apud Graecos Niceti, apud Romanos Latroni ut discipuli non audiri desiderarent, sed contenti essent audire. Tranken sie doch sogar cuminum silvestre, um blaß auszusehen wie ihr Meister (PLIN. NH. 20, 160). Unter diesen Schülern waren Ovid (§ 247, 1), Florus (SEN. contr. 9, 25, 23), Fulvius Sparsus (A. 10) und Abronius Silo (§ 252, 14). GLINDNER, De M. Porcio Latrone, Bresl. 1855. FROMENT, Porc. Latro ou la déclamation sous Auguste, Ann. de la fac. de Bordeaux 4 (1882), 335.

=

3. SEN. contr. 9, 29, 16 Fuscus Arellius cum esset ex Asia (Asianis vulg.) etc. schloß sich am nächsten an seine Landsleute Addaios (ebd. 9, 24, 12) und Hybreas (ebd. 9, 29, 16) an. suas. 4, 5 quia soletis mihi molesti esse de Fusco, quid fuerit quare nemo videretur dixisse cultius, ingeram vobis Fuscinas explicationes. dicebat autem suasorias libentissime, et frequentius graecas quam latinas. Daher übersetzte er auch griechische Sentenzen (contr. 9, 1, 13). Eine Charakteristik seiner Weise gibt der ältere Seneca wiederholt; z. B. suas. 2, 10 ut sciretis quam nitide Fuscus dixisset vel quam licenter . . . nihil fuisse me iuvene (also war Fuscus wohl etwas älter als Seneca) tam notum quam has explicationes Fusci etc. Vgl. ebd. 3, 7 descriptionibus Fusci vos satiem? contr. 2, praef. 1 erat explicatio Fusci Arelli splendida quidem sed operosa et implicata, cultus nimis adquisitus, compositio verborum mollior . . . ; summa inaequalitas orationis, quae modo exilis erat, modo nimia licentia vaga et effusa; principia, argumenta, narrationes aride dicebantur; in descriptionibus extra legem omnibus verbis, dummodo niterent, permissa libertas; nihil acre, nihil solidum, nihil horridum; splendida oratio et magis lasciva quam laeta. Dazu suas. 3, 5 solebat Fuscus

« IndietroContinua »