Immagini della pagina
PDF
ePub

ex Vergilio multa trahere, ut Maecenati imputaret; vgl. ebd. 4, 5. Der ältere Seneca gibt in seinem Werke sehr zahlreiche Proben der Beredsamkeit des Fuscus, die längsten suas. 2, 1 ff. und contr. 2, 9, 4-8. 7, 21, 7 f. Vgl. LINDNER aO. p. 11. Daß Seneca ihn in einem Teile der Stellen Arellius Fuscus (oder Fuscus Arellius) pater nennt, beweist nur, daß er, gerade wie Clodius Turrinus (SEN. contr. 10, praef. 14 ff. contr. 10, praef. 16 Apollodoreos sequitur u. sonst, s. p. 536 KIESSL.), zur Zeit, da Seneca schrieb, einen erwachsenen Sohn hatte, welcher sich vielleicht gleichfalls der Rhetorik widmete, ohne daß deshalb die Stellen, wo pater fehlt und bloß Arellius Fuscus oder Fuscus Arellius gesetzt ist (niemals mit dem Beisatze filius) auf den Sohn zu beziehen wären. Daß vielmehr alle Stellen des Seneca nur auf den berühmten Rhetor, den Vater, zu beziehen sind, zeigen viele Fälle, wo innerhalb des gleichen Beispieles pater bald gesetzt bald weggelassen ist; s. LINDNER aO. p. 4-6. Unter seinen Schülern war Ovid (§ 247, 1) und Papirius Fabianus (§ 266, 10). Keinesfalls von ihm, vielleicht von seinem Sohne, sagt PLIN. NH. 33, 152: vidimus et ipsi Arellium Fuscum motum equestri ordini ob insignem calumniam, cum celebritatem assectarentur adolescentium scholae, argenteos anulos habentem. GLINDNER, De Arellio Fusco, Bresl. 1862. BRZOSKA, PW. 2, 635.

[ocr errors]

4. SUET. rhet. 6 (: gr. 30) C. Albucius Silus Novariensis cum aedilitate in patria fungeretur... contendit... inde Romam, receptusque in Planci oratoris (§ 209, 8) contubernium... ex eo clarus propria auditoria instituit, solitus declamare genere vario: modo splendide atque adornate, tum... circumcise ac sordide et tantum non trivialibus verbis. egit et causas, verum rarius, dum amplissimam quamque sectatur nec alium in ulla locum quam perorandi. postea renuntiavit foro, partim pudore partim metu (namentlich seitdem ihm vor dem Zentumviralgericht L. Arruntius den Unterschied zwischen Redefiguren und Rechtsausführungen zu fühlen gegeben hatte, SEN. contr. 7, praef. 7, SUET. aO. QUINT. 9, 2, 95). et rursus in cognitione caedis Mediolani apud L. Pisonem proconsulem (Cos. 15 v. Chr.) defendens reum . . . paene poenas luit. iam autem senior ob vitium vomicae Novariam rediit convocataque plebè causis propter quas mori destinasset diu ac more contionantis redditis abstinuit cibo. HIERON. ad a. 2011 6 v. Chr. Albucius Silo Novariensis clarus rhetor agnoscitur. Allem nach war er ein Altersgenosse des älteren Seneca (LINDNER aO. p. 7). QUINT. 2, 15, 36 Albucius, non obscurus professor atque auctor, nach welcher Stelle er auch über Theorie der Beredsamkeit geschrieben hatte. Vgl. ebd. 3, 3, 4. 3, 6, 62 (bei VERG. catal. 5, 3 beruht die Erwähnung des Albucius auf falscher Vermutung). Charakteristik seiner Redeweise bei SEN. contr. 7, praef., worin z. B.: (1) instatis mihi quotidie de Albucio. non ultra vos differam, quamvis non audierim frequenter, cum per totum annum quinquiens sexiensve populo diceret (dh. öffentlich deklamierte) ... alius erat cum turbae se committebat, alius cum paucitate contentus erat . . . illa intempestiva in declamationibus eius philosophia sine modo tunc ... evagabatur. . . cum populo diceret omnes vires suas advocabat et ideo non desinebat. . . argumentabatur moleste magis quam subtiliter ... (2) ... splendor orationis quantus nescio an in nullo alio fuerit... dicebat citato et effuso cursu, sed praeparatus... sententiae... simplices, apertae... (3)... non posses de inopia sermonis latini queri cum illum audires: tantum orationis cultae fluebat... (4) timebat ne scholasticus videretur... quem proxime dicentem commode audierat imitari volebat. memini illum . . . apud Fabianum philosophum tanto iuveniorem quam ipse erat cum codicibus sedere; (5) memini admiratione Hermagorae stupentem ad imitationem eius arescere. nulla erat fiducia ingenii sui et ideo adsidua mutatio... (6) raro Albucio respondebat fortuna, semper opinio ... (7) erat

homo summae probitatis, qui nec facere iniuriam nec pati sciret. Zahlreiche Proben seiner Deklamationen bei Seneca, z. B. contr. 7, 16, 1—3. 9, 25, 6-8. GLINDNER, De C. Albucio Silo, Bresl. 1861.

[ocr errors]

5. HIERON. ad a. 2008 9 v. Chr. Pas sienus pater, declamator insignis, diem obit. SEN. contr. 2, 13, 17 Passienus, vir eloquentissimus et temporis sui primus orator. 3, praef. 14 Passienum, qui nunc primo loco stat. 10, praef. 11 Passieno ...declamatori subtili, sed arido. 3, praef. 10 Passienus noster (Cassius Severus spricht) cum coepit dicere, secundum principium statim fuga fit, ad epilogum omnes revertimur, media tantum quibus necesse est audiunt. Von Augustus geschätzt (tantus vir), ebd. 10, 34, 21. Vgl. noch ebd. 7, 16, 20. Sein Enkel ist C. Pas sienus Crispus bis consul (iterum 44 n. Chr.), orator, Agrippinae matrimonio et Nerone privigno clarior postea (PLIN. NH. 16, 242). Vgl. SUET. bei schol. Iuv. 4, 81 (soweit er dort nicht mit Vibius Crispus § 297, 2 verwechselt wird) plurimas sponte causas apud centumviros egit... consulatus duos gessit. uxores habuit duas, primam Domitiam, deinde Agrippinam . . . omnium principum gratiam adpetivit, sed praecipue C. Caesaris

-

periit per fraudem Agrippinae etc. TAC. a. 6, 20 scitum Passieni oratoris dictum. QUINT. 6, 1, 50. 10, 1, 24 nobis pueris insignes pro Voluseno Catulo Domitii Afri, Crispi Passieni, D. Laelii orationes ferebantur. An ihn gerichtet ist das Epigramm (des Seneca?) AL. 405 PLM. 4, 60, worin v. 2 Crispe, vel antiquo conspiciende foro. v. 8 cuius Cecropio pectora melle madent, maxima facundo vel avo vel gloria patri. Vgl. AL. 445 PLM. 4, 78. Prosop. 3, 14.

6. HIERON. ad a. 2004 13 v. Chr. L. Cestius Pius (SUET. ind. rhett. p. 99 Rffsch.) Smyrnaeus rhetor latine Romae docuit. SEN. suas. 7, 13 erat Cestius... Ciceroni etiam infectus, quod illi non inpune cessit. nam cum M. Tullius, filius Ciceronis, Asiam obtineret (J. 29 v. Chr.)... cenabat apud eum Cestius... servus... interroganti domino quis ille esset qui in imo recumberet ait hic est C'estius qui patrem tuum negabat litteras scisse'; adferri ocius flagra iussit et Ciceroni ... de corio Cestii satisfecit. contr. 3, praef. 15 pueri fere aut iuvenes scholas frequentant; hi non tantum disertissimis viris (der Gegenwart) Cestium suum praeferunt, sed etiam Ciceroni praeferrent ni lapides timerent... huius declamationes ediscunt, illius orationes non legunt nisi eas quibus Cestius rescripsit. (16) memini (sagt Cassius Severus) me intrare scholam eius cum recitaturus esset in Milonem (vgl. QUINT. 10, 5, 20 rescribere veteribus orationibus, ut fecit C'estius contra Ciceronis actionem habitam pro Milone)... C'estius Ciceroni responsurus mihi quod responderet non invenit... (17) deinde libuit (mihi) Ciceroni de Cestio in foro satisfacere... dixi molestum me amplius non futurum, si iurasset disertiorem esse Ciceronem quam se. nec hoc ut faceret vel ioco vel serio effici potuit. contr. 7, praef. 8 Cestii, mordacissimi hominis. 7, 16, 27 Cestium latinorum verborum inopia hominem graecum laborasse, sensibus abundasse. Dennoch sprach er gern aus dem Stegreif. Proben aus seinen Deklamationen zahlreich bei Seneca. Schüler von ihm Surdinus (§ 15, 3), Aietius Pastor (SEN. contr. 1, 3, 11), Quintilius Varus (Sohn des durch seine Niederlage bekannten, ebd. 1, 3, 10: die Stelle zeigt, daß er bis mindestens 16 n. Chr. lehrte), und besonders Argentarius, s. SEN. contr. 9, 26, 12 Cestius... quid putatis, aiebat, Argentarium esse? Cesti simius est. . . fuerat enim Argentarius Cesti auditor et erat imitator. (13)... aeque ex tempore dicebat, aeque contumeliose multa interponebat; illud tamen optima fide praestitit, cum uterque Graecus esset, ut numquam graece declamaret. Vgl. BRZOSKA, PW. 3, 2008. GLINDNER, De L. Cestio Pio, Züllichau 1858. ZIELINSKI, Cicero 42.

7. (L.) Iunius Gallio, Freund des älteren Seneca (Gallio noster, SEN. suas. 3, 6. contr. 2, 1, 33. 2, 5, 11. 13. 7, praef. 5), sowie des Ovid (Nasoni suo, SEN. suas. 3, 7) und daher wohl der Gallio, welchen OVID ex Ponto 4, 11 über den Tod seiner Gattin tröstet. Gleichalt scheint er mehr mit Ovid als mit dem Vater Seneca gewesen zu sein; SEN. contr. 7, praef. 5 f. Verfasser einer rhetorischen Schrift (QUINT. 3, 1, 21 pater Gallio) und von Deklamationen (ebd. 9, 2, 91 remissius et pro suo ingenio pater Gallio; vgl. TAC. dial. 26 tinnitus Gallionis), die noch in der Zeit des Hieronymus vorhanden (?) waren (comm. in Esaiam, praef. qui . . . concinnas declamationes desiderant, legant Tullium, Quintilianum, Gallionem, Gabinianum). Proben daraus, welche ihn verhältnismäßig nüchtern zeigen (z. B. SCHMIDT aO. 22), bei Seneca häufig. Vgl. noch 10, praef. 8 monstrabo bellum vobis libellum, quem a Gallione vestro petatis. recitavit rescriptum Labieno pro Bathyllo Maecenatis. TAC. a. 6, 3. DIO 60, 35. 62, 25. BSCHMIDT, De L. Iunio Gallione rhetore, Marb. 1866. GLINDNER, De I. G. comm., Hirschb. 1868. Er adoptierte den ältesten Sohn seines Freundes Seneca, M. Annaeus No va tus, welcher seitdem L. Iunius Gallio (Dro 60, 35) hieß. Letzterer wurde Konsul (vgl. JASBACH, Anall. hist. et epigr. 22) und verwaltete dann (J. 52 n. Chr.) Achaia. STAT. silv. 2, 7, 32 nennt ihn dulcis. Sein Bruder Seneca hat an ihn (als Novatus) seine Abhandlungen de ira und (ad Gallionem) de vita beata gerichtet. Er überlebte nach TAC. a. 15, 73 den Tod Senecas († 65), sah sich aber bald genötigt, ihm nachzufolgen; HIERON. a. Abr. 2080 64 n. Chr. (statt 65) Iunius Gallio, frater Senecae, egregius declamator (Verwechslung mit seinem Adoptivvater?) propria se manu interficit. Prosop. 2, 237.

=

8. SEN. contr. 2, 9, 33 Iunius Otho pater... edidit IV libros colorum, quos belle Gallio noster Antiphontis libros vocabat; tantum in illis somniorum est. Vgl. 1, 3, 11 Othonem Iunium patrem memini colorem stultum inducere, quod minus ferendum est quod libros colorum edidit. Auch von diesem Proben seiner Deklamationen bei Seneca. Praetor J. 22 n. Chr. Über ihn TAC. a. 3, 66 Iunio Othoni litterarium ludum exercere vetus ars fuit; mox Seiani potentia senator obscura initia impudentibus ausis propolluebat.

9. SEN. contr. 1, 1, 22 hanc partem memini apud Cestium declamari ab Alfio Flavo, ad quem audiendum me fama perduxerat; qui cum praetextatus esset tantae opinionis fuit, ut populo rom. puer eloquentia notus esset... tanto concursu hominum audiebatur, ut raro auderet post illum Cestius dicere. ipse omnia mala faciebat ingenio suo. naturalis tamen illa vis eminebat quae post multos annos, iam et desidia obruta et carminibus (Liebesgedichte?) enervata, vigorem tamen suum tenuit. Vgl. 2, 14, 8 Flavum Alfium, auditorem suum, qui eandem rem lascivius dixerat, obiurgavit (Cestius). 3, 7, 3 Alfius Flavus hanc sententiam dixit:... hunc Cestius quasi corrupte dixisset obiurgans apparet', inquit, 'te poetas studiose legere: iste sensus eius est qui hoc saeculum amatoriis non artibus tantum sed sententiis implevit' (des Ovid). Proben der Deklamationen des Alfius ebd. 1, 1, 23. 1, 7, 7. 2, 10, 3. Er ist wohl der Alfius Flavus, welcher bei PLIN. NH. 9, 25 (ni res Maecenatis et Fabiani et Flavi Alfii multorumque esset litteris mandata, vgl. QVerz. B. 9) als Gewährsmann für eine Anekdote aus der Zeit des Augustus angeführt wird.

10. Unter den übrigen Schulrednern, von welchen der ältere Seneca Proben mitteilt, und welche zum Teil der Zeit des Tiberius angehören, sind die am häufigsten genannten Argentarius (oben A. 6), P. (Nonius) Asprenas (§ 267, 2), Bruttedius Brutus, (Fabius?) Buteo, Capito (SEN. contr. 10, praef. 12), Clodius Sabinus (vgl. § 211, 5) und Turrinus (s. A. 3), Cornelius Hispanus, Fulvius Sparsus (Nachahmer

§ 268. Rhetoren (Alfius Flavus u. a.). § 269. Seneca der Vater. 173

des Latro, SEN. contr. 10, praef. 11; homo inter scholasticos sanus, inter sanos scholasticus, ebd. 1, 7, 15), Gavius Sabinus und Silo (10, praef. 14), Iulius Bassus (vgl. § 254, 2), Licinius Nepos, Marullus (praeceptor noster, SEN. contr. 7, 17, 11; vgl. oben A. 2), Murredius (von Seneca sehr geringschätzig behandelt, s. KÖRBER S. 64), Musa (SEN. contr. 10, praef. 9), Pompeius Silo (sedens et facundus et litteratus est et haberetur disertus si a praelocutione dimitteret; declamat male, ebd. 3, praef. 11; homo qui iudicio censebatur, ebd. 9, 25, 22; Zeitgenosse des Porcius Latro, s. ebd. 7, 23. 10. 9, 28. 10. Ausführlichere Proben suas. 7, 5 u. ö.; vgl. auch § 276, 7); der Delator Romanius His po (erat natura qui asperiorem dicendi viam sequeretur, ebd. 9, 26, 11; vgl. 7, 17, 13. TAC. a. 1, 74. 14, 65. QUINT. 6, 3, 100), Sepullius Bassus, Triarius (compositione verborum belle cadentium multos scholasticos delectabat, SEN. contr. 7, 19, 10; Zeitgenosse des Asinius Pollio, Latro und Cestius, ebd. 2, 11, 19. 7, 19, 10. 9, 29, 11; längere Proben suas. 7, 6 u. ö.); Vallius Syriacus, Vibius Gallus (fuit tam magnae olim eloquentiae quam postea insaniae, Zeitgenosse des Papirius Fabianus SEN. contr. 2, 9, 25 f.; Proben ebd. 2, 9, 9 u. ö.) und Vibius Rufus (erat qui antiquo genere diceret, ebd. 9, 25, 25. Proben ebd. mehrfach; dagegen derjenige, welchen PLIN. NH. QVerz. B. 14. 15. 19. 21. 22 aufführt, heißt Vibius Rufinus, sonst unbekannt), L. Vinicius (quo nemo civis rom. in agendis causis praesentius habuit ingenium, SEN. contr. 2, 13, 20; IIIvir monetalis J. 16 v. Chr. [COHEN 12, nr. 541, Prosop. 3, 435], deshalb eleganter dixit divus Augustus: L. Vinicius ingenium in numerato habet, ebd.; Probe ebd. 19) und sein Vetter (ebd. 19), der Sohn des Cos. suff. 19 v. Chr. (OGRUPPE, Quaest. Ann. p. 27, not. 23), P. Vinicius (exactissimi vir ingenii, qui nec dicere res ineptas nec ferre poterat, ebd. 7, 20, 11; summus amator Ovidi, ebd. 10, 33, 25; Probe ebd. 1, 2, 3: dagegen SEN. ep. 40, 9. Konsul 2 n. Chr.; Prosop. 3, 436), Votienus Montanus (s. § 276, 1).

11. Ein Popilius Laenas wird als Rhetor und Verfasser von rhetorischen Schriften genannt bei QUINT. 10, 7, 32; vgl. 3, 1, 21. 11, 3, 183. Er lebte wohl erst unter Tiberius; vgl. § 280, 1.

12. Über die griechischen und in griechischer Sprache lehrenden Rhetoren dieser Zeit, wie Artemon, Damas, Diokles, Euktemon, Glykon Spyridion (QUINT. 6, 1, 41), Hybreas, Moschos (§ 267, 2; BURSIAN, JB. 22, 142). Niketes, Potamon u. a. HBUSCHMANN, Charakteristik der griech. Rhetoren beim Rhetor Sen., Parchim 1878; die enfants terribles unter den Rhett. b. Sen., in d. Festschr. f. Raspe, Parchim 1883, 25. BAUMM, De rhetoribus graecis a Sen. in suas. et contr. adhibitis, Kreuzb. 1885. Vgl. § 269, 9.

269. Fast über das ganze achte Jahrhundert d. St. erstreckte sich das Leben des L. Annaeus Seneca aus Corduba. Ein Mann von altrömischer Strenge, die aber oft durch liebenswürdigen Humor gemildert wird, von gesundem und geschmackvollem Urteil, als Stilist Bewunderer des Cicero, mißbilligte er mit dem Verstande die Übertreibungen der Schönrednerei seiner Zeit. Aber im Herzen bewunderte er sie und verfaßte, außer einem Geschichtswerke, in seinen späteren Lebensjahren eine Übersicht der in seiner Zeit behandelten Schulthemen, 10 Bücher controversiae und ein Buch suasoriae, unter dem Titel: oratorum et rhetorum sententiae, divisiones, colores, ein Zeugnis seines

wunderbaren Gedächtnisses und eine reiche Fundgrube für die Geschichte der Rhetorik unter Augustus und Tiberius. Uns ist dieses Werk nur lückenhaft erhalten. Ein Teil wird ergänzt durch eine gleichfalls auf uns gekommene abgekürzte Bearbeitung (Excerpta) aus dem vierten oder fünften christlichen Jahrhundert.

1. Vorname in einem Teile der Hss. (bes. dem Antverp. und Bruxell.) Lucius, was von der Vermischung mit dem Sohne herrühren, aber auch richtig sein kann. Willkürlich seit RVolaterranus: M. Er war Ritter (TAC. a. 14, 53) und wohlhabend (SEN. ad Helv. 14, 3). Die Familie stammte aus Corduba, s. MART. 1, 61, 7 duosque Senecas... facunda loquitur Corduba. Persönlicher Charakter: SEN. ad Helv. matr. 17, 3 patris mei antiquus rigor... utinam... pater meus, minus maiorum consuetudini deditus, voluisset te praeceptis sapientiac erudiri potius quam inbui!... propter istas quae litteris non ad sapientiam utuntur, sed ad luxuriam instruuntur, minus te indulgere studiis passus est. Dazu stimmen Äußerungen des Vaters wie contr. 1, praef. 6 (insolens Graecia) und 8 f. (cantandi saltandique obscena studia etc.). 1, 6, 12 (valde levis et graeca sententia). 10, 33, 23 (latinam linguam facultatis non minus habere, licentiae minus als die griechische). Nichts beweist, daß Seneca etwa selbst Rhetor gewesen: in seinem Werke findet sich kein einziges Beispiel aus einer Schulrede, welche er selbst verfaßt hätte.

2. Lebenszeit. contr. 1, praef. 11 omnes magni in eloquentia nominis excepto Cicerone videor audisse; ne Ciceronem quidem aetas mihi eripuerat, sed bellorum civilium furor, qui tunc orbem totum pervagabatur, intra coloniam meam me continuit; alioqui in illo atriolo in quo duos grandes praetextatos ait secum declamasse, potui adesse illudque ingenium. . . cognoscere et . . . potui vivam vocem audire. Er muß daher spätestens J. 54 v. Chr. geboren sein. Tod um 39 n. Chr.; s. Anm. 5. Jedenfalls erlebte er seines Sohnes Verbannung (J. 43 n. Chr.) nicht mehr; s. SEN. ad Helv. 2, 4 f. Zweimaliger, ohne Zweifel längerer Aufenthalt in Rom; contr. 4, praef. 3 audivi illum (den Asinius Pollio, J. 76 v. Chr. bis 5 n. Chr.) et viridem et postea iam senem. Lehrer (s. § 268, 2 u. 10) und Freunde (§ 268, 2 u. 7) daselbst. Im reiferen Mannesalter heiratete er zu Corduba Helviam, bene in antiqua et severa institutam domo, SEN. ad Helv. 16, 3; vgl. ebd. 2, 4 carissimum virum, ex quo mater trium liberorum eras, extulisti. Der älteste von diesen war (vgl. A. 4) Novatus (s. § 268, 7); der zweite der Philosoph L. Seneca (§ 287, 1); über den dritten, Mela, den Vater des Lucanus (§ 303), s. Tac. a. 16, 17; POLYAEN. 8, 62. Vgl. § 303, 2. 3. Schriften. L. SENECA de vita patris (Bd. 3, 436 ed. HAASE) si quaecumque composuit pater meus et edi voluit iam in manus populi emisissem, ad claritatem nominis sui satis sibi ipse prospexerat; nam nisi me decipit pietas,... inter eos haberetur qui ingenio meruerunt, ut puris et inlustribus titulis nobiles essent. quisquis legisset eius historias ab initio bellorum civilium. . . paene usque ad mortis suae diem, magno aestimasset scire, quibus natus esset parentibus ille qui res romanas (so trefflich beschrieb). Dieses Geschichtswerk war also damals noch nicht herausgegeben; die Herausgabe leugnet ganz AKLOTZ, RhM. 56, 429. Vielleicht ist daraus die Nachricht über den Tod des Tiberius, SUET. Tib. 73 (Seneca eum scribit etc., wenn nicht der Sohn gemeint ist), sowie LACTANT. instit. 7, 15, 14 (non inscite Seneca romanae urbis tempora distribuit in aetates), falls nicht LACTANT. den Sen. mit 'Annaeus' Florus (§ 348) verwechselt hat (SALMASIUS). Über Benutzung durch den Sohn

« IndietroContinua »