dissimillimus reliquorum ducum fuerat, quòdque Uticam mirificis operibus munierat, turresque auxerat, sepulturâ afficiunt. Quo interfecto, L. Cæsar, ut aliquid sibi ex ea re auxilii pararet, convocato populo, concione habitâ, cohortatur omnes, "ut ut portæ aperirentur: se in Cæsaris clementiâ magnam spem habere." Itaque portis patefactis, Uticâ egressus, Cæsari Imperatori obviam proficiscitur. Messala, ut erat imperatum, Uticam pervenit, omnibusque portis custodias ponit.

1

LXXXIX. Cæsar interim à Thapso progressus 1 Uscetam pervenit ubi Scipio magnum frumenti numerum, armorum, telorum cæterarumque rerum cum parvo præsidio habuerat. Id adveniens potitur: deinde Adrumetum pervenit. Quò quum sine morâ introisset, armis, frumento pecuniâque consideratâ, Q. Ligario, C. Considio filio qui tum ibi fuerat, vitam concessit. Deinde eodem die Adrumeto egressus, Livineio Regulo ibi cum legione relicto, Uticam ire contendit: cui in itinere fit obvius L. Cæsar, subitoque se ad genua projecit, vitamque sibi, nec ampliùs quidquam, deprecatur. Cui Cæsar facilè, et pro suâ naturâ et instituto, concessit. Item Cæcinæ, C. Ateio, P. Atrio, L. Cellæ patri et filio, M. Eppio, M. Aquinio, Catonis filio, Damasippique liberis, ex suâ consuetudine, tribuit; circiterque noctem luminibus accensis Uticam pervenit, atque extra oppidum eâ nocte mansit.

XC. Postero die manè oppidum introiit; concioneque advocatâ, Uticenses incolas cohortatus gratias pro eorum studio erga se agit; cives autem Romanos negotiatores, et eos, qui inter ccc pecunias contulerant Varro et Scipioni, multis verbis accusatos, et de eorum sceleribus longiori habitâ oratione, ad extremum, ut sine metu prodirent, edicit : " se eis duntaxat vitam concessurum; bona quidem eorum se venditurum, ita tamen, ut qui eorum bona sua redemisset, se bonorum venditionem inducturum, et pecuniam mulctæ nomine relaturum, ut incolumitatem retinere possent." Quibus metu exsanguibus, de vitâque ex suo promerito desperantibus, subitò oblatâ salute, libentes cupidique conditionem acceperunt: petieruntque à Cæsare, ut universis Ccc uno nomine pecuniam imperaret. Itaque bis millies HS his imposito, ut per triennium sex pensionibus populo R. solverent, nullo eorum recusante, ac se eodem die demum natos prædicantes, læti gratias agunt Cæsari.

XCI. Rex interim Juba, ut ex prælio fugerat, unà cum Petreio interdiu in villis latitando, tandem, nocturnis itineribus confectis, in regnum pervenit; atque ad oppidum Zamam, ubi ipse domicilium, conjuges

2

NOTES.

1 Uscetam.] The situation of this town

is not known.

2 Zamam.] A town of Africa now called Zamora.

liberosque habebat, quò ex cuncto regno omnem pecuniam, carissimasque res comportaverat, quodque inito bello operibus maximis munierat, accedit. Quem anteà oppidani, rumore exoptato de Cæsaris victoriâ audito, ob has caussas oppido prohibuerunt, quòd bello contra pop. R. suscepto, in oppido Zamâ lignis congestis, maximam in medio foro pyram construxerat ; ut, si fortè bello foret superatus, omnibus rebus eo coacervatis, dehinc civibus cunctis interfectis, eodemque projectis, igne subjecto, tum demum se ipse insuper interficeret, atque unà cum liberis, conjugibus, civibus, cunctâque gazâ regiâ cremaretur. Postquam Juba ante portas diu multùmque primò minis pro imperio egisset cum ZamensiBus: deinde quum se parum proficere intellexisset, precibus quoque orâsset, utì se ad suos Deos penates admitterent: ubi eos in sententia perstare animadvertit, nec minis, nec precibus suis moveri, quò magis se reciperent; tertio petit ab eis, ut sibi conjuges liberosque redderent, ut secum eos asportaret. Postquam sibi nihil omnino oppidanos responsi reddere animadvertit, nullâ re ab iis impetratâ, ab Zamâ discedit, atque ad villam suam cum M. Petreio, paucisque equitibus se confert.

XCII. Zamenses interim legatos de iis rebus ad Cæsarem Uticam mittunt, petuntque ab eo, utì, "antequàm rex manum colligeret, seseque oppugnaret, sibi auxilium mitteret: se tamen paratos esse, sibi quoad vita suppeteret, oppidum seseque ei reservare." Legatos collaudatos Cæsar domum jubet antecedere, ac suum adventum prænunciare. Ipse postero die Uticâ egressus cum equitatu ire in regnum contendit. Interim in itinere ex regiis copiis duces complures ad Cæsarem veniunt, orantque ut sibi ignoscat. Quibus supplicibus veniâ datâ, Zamam perveniunt. Rumore interim perlato de ejus lenitate clementiâque, propemodum omnes regni equites Zamam perveniunt ad Cæsarem; ab eoque sunt metu periculoque liberati.

XCIII. Dum hæc utrobique geruntur, Considius, qui Tisdræ cum familiâ suâ, gladiatoriâ manu, Getulisque præerat, cognitâ cæde suorum, Domitiique et legionum adventu perterritus, desperatâ salute, oppidum deserit, seque clam cum paucis barbaris pecuniæ onustus subducit, atque in regnum' fugere contendit. Quem Getuli sui comites in itinere, prædæ cupidi, concidunt; seque in quascumque potuere partes conferunt. C. interim Vergilius, postquam terrâ marique clausus se nihil proficere intellexit, suosque interfectos, aut fugatos, M. Catonem Uticæ sibi ipsum manus intulisse, regem vagam à suis desertum ab omnibus aspernari ; Saburam, ejusque copias ab Sitio esse deletas; Uticæ Cæsarem sine morâ receptum; de tanto exercitu reliquias esse nullas, quæ sibi suisque liberis prodessent; à Caninio proconsule, qui eum obsidebat, fide acceptâ, seque et sua omnia et oppidum procon, suli transdit.

XCIV. Rex interim Juba ab omnibus civitatibus exclusus, despera

â salute, quum jam conatus esset] cum Petreio, ut per virtutem interfecti esse viderentur, ferro inter se depugnant: atque firmior imbeciliorem Juba Petreium facilè ferro consumpsit. Deinde ipse sibi quum conaretur gladio transjicere pectus, nec posset, precibus à servo suo impetravit, ut se interficeret ; idque obtinuit.

A

XCV. P. interim Sitius, pulso exercitu Saburæ præfecti Jubæ ipsoque interfecto, quum iter cum paucis per Mauritaniam ad Cæsarem faceret, fortè incidit in Faustam, Afraniumque, qui eam manum habebant, quâ Uticam diripuerant, iterque in Hispaniam tendebant, et erant numero circiter mille D. Itaque celeriter nocturno tempore, insidiis dispositis, eos primâ luce adortus, præter paucos equites, qui ex primo agmine fugerant, reliquos aut interficit, aut in deditionem accipit; Afranium et Faustum vivos capit cum conjuge et liberis. Paucis pòst diebus, dissensione in exercitu ortâ, Faustus et Afranius interficiuntur. Pompeiæ cum Fausti liberis Cæsar incolumitatem, suaque omnia concessit.

XCVI. Scipio interim cum Damasippo, et Torquato, et Platorio Rustiano navibus longis diu multumque jactati, quum Hispaniam peterent, ad Hipponem regium deseruntur, ubi classis P. Sitii per id tempus erat. A qua pauciora ab amplioribus circumventa navigi deprimuntur. Ibique Scipio cum iis, quos paullò antè nominavi, interiit.

XCVII, Cæsar interim, Zamæ auctione regiâ factâ, bonisque eorum venditis, qui cives Romani contra populum Romanum arma tulerant, præmiisque Zamensibus, qui de rege excludendo consilium cèperant, tributis vectigalibusque regiis abrogatis, ex regnoque provinciâ factâ, atque ibi Crispo Sallustio proconsule cum imperio relicto, ipse Zamâ egressus Uticam se recepit. Ibi bonis venditis eorum, qui sub Jubâ Petreioque ordines duxerant, item Thapsitanis HS xx millia conventui eorum HS xxx millia, Adrumetanis HS xxx, conventui eorum HSL millia, mulctæ nomine, imponit. Civitates bonaque eorum ab omni injuriâ rapinisque defendit. Leptitanos, quorum superioribus annis Juba bona diripuerat, et ad senatum questi per legatos, atque arbitris à senatu datis, sua receperant, tricies centenis millibus pondo olei in annos singulos multat, ideo quod initio per dissensionem principum societatem cum Jubâ inierant, eumque armis, militibus pecuniâ juverant Tisdritanos, propter humilitatem civitatis, certo numero frumenti multat,

XCVIII. His rebus gestis, Idibus Jun. Utica classem conscendit,

NOTES.

1 Quum jam conatus esset,] Some read, Quum jam conatus essef,

et post diem III Carales in Sardiniam pervenit. Ibi Sulcitanos quòd Nasidium ejusque classem receperant, copiisque juverant, HS c millibus multat: et pro decumis octavas pendere jubet : bonaque paucorum vendit : et antea diem 111 Kal. Quinct. naves conscendit; et à Caralibus secundum terram provectus, duodetrigesimo die, eò, quòd tempestatibus in portubus cohibebatur, ad urbem Romam venit.

NOTES.

1 Carales.] Now called Cagliari,