5 tiisque provincialibus, quae tamen urbanis opibus non minore labore tueor quam comparo, pro his igitur omnibus rebus, pro meis in vos singularibus studiis proque hac, quam perspicitis, ad conservandam rem publicam diligentia nihil a vobis nisi huius temporis totius10 que mei consulatus memoriam postulo; quae dum erit in vestris fixa mentibus, tutissimo me muro saeptum esse arbitrabor. Quodsi meam spem vis inproborum fefellerit atque superaverit, commendo vobis parvum meum filium, cui profecto satis erit praesidii non solum 15 ad salutem, verum etiam ad dignitatem, si eius, qui haec omnia suo solius periculo conservarit, illum filium 24 esse memineritis. Quapropter de summa salute vestra populique Romani, de vestris coniugibus ac liberis, de aris ac focis, de fanis atque templis, de totius urbis 20 tectis ac sedibus, de imperio ac libertate, de salute ... me clare him the hospes of the whole last two clauses. nisi community. Of course the gov- moriam: see on II. 10. 15, and cf. ernors of provinces enjoyed excep- praeterquam III. 26. 3. dum: tional opportunities for forming see on III. 16. 10. such relations with both individuals and communities. 12-14. spem, object of fefellerit alone, not of superaverit, 5. provincialibus, 'in the which is intransitive, as in III. 24. provinces.' quae tamen: here 15. commendo . . . cui proas often (cf. § 7. 20) tamen answers fecto, etc.; while the sense is clear to a concession implied in a enough, the force of the preceding preceding word (provincialibus) | future-perfects would have been '(although these relations are with more evident, and the thought provincials, and I have declined a more logical thus: meo filio proprovince), still I maintain them fecto, quem vobis commendo, satis with no less labor than I secure erit (will have') praesidii, etc. them by means of my influence in For a similar rearrangement see on III. 4. 14, 15. the city.' 15, 16. eius, qui, ‘a man, who.' suo solius: see on I. 9. 12. What 6-10. igitur, as in Mur. 34. 24. pro meis, proque hac, 'in return for:' the preposition has a different idea would suo solus slightly different force with the give? Italiae, de universa re publica decernite diligenter, ut instituistis, ac fortiter. Habetis eum consulem, qui et parere vestris decretis non dubitet et ea, quae statueritis, quoad vivet, defendere et per se ipsum praestare possit. § 24. 21-24. universa re pub-consul's speech. per se ipsum ica, 'the public interests as a praestare, 'and warrant them whole.' instituistis, i.e., before (stand good for them) by himthe expression of opinion by the self;' the same thought as in suo senators was interrupted by the solius, 1. 16. 25 EXCURSUS IV. EVENTS FROM THE CONCLUSION OF THE DEBATE TO THE DEATH OF CATILINA. [Sallust, Cap. 55-57; 59-61. Text of Schmalz.] 55. Postquam, ut dixi, senatus | Ita ille patricius ex gente claris- 6 in Catonis sententiam discessit, suma Corneliorum, qui consulare consul, optumum factu ratus noc- imperium Romae habuerat, digtem quae instabat antecapere, ne num moribus factisque suis exitium quid eo spatio novaretur, tresviros, vitae invenit. De Cethego Staquae supplicium postulabat pa- tilio Gabinio Caepario eodem 2 rare iubet; ipse praesidiis disposi- modo supplicium sumptum est. tis Lentulum in carcerem deducit; 56. Dum ea Romae geruntur, 3 idem fit ceteris per praetores. Est Catilina ex omni copia, quam et in carcere locus, quod Tullianum ipse adduxerat et Manlius habueappellatur, ubi paululum asscen- rat, duas legiones instituit, cohorderis ad laevam, circiter duodecim tis pro numero militum complet. 4 pedes humi depressus. Eum mu- Deinde, ut quisque voluntarius aut 2 niunt undique parietes atque in- ex sociis in castra venerat, aequasuper camera lapideis fornicibus liter distribuerat, ac brevi spatio juncta, sed incultu, tenebris, odore legiones numero hominum explefoeda atque terribilis eius facies verat, cum initio non amplius 5 est. In eum locum postquam de- duobus milibus habuisset. Sed ex 3 missus est Lentulus, vindices omni copia circiter pars quarta rerum capitalium quibus prae- erat militaribus armis instructa, ceptum erat laqueo gulam fregere. ceteri, ut quemque casus armave 59. paululum commo rat, sparos aut lanceas, alii praea- | fugae neque praesidi ullam spem, 4 cutas sudis portabant. Sed post- optumum factu ratus in tali re quam Antonius cum exercitu ad- fortunam belli temptare, statuit ventabat, Catilina per montis iter cum Antonio quam primum confacere, modo ad urbem modo in fligere. Galliam vorsus castra movere, hostibus occasionem pugnandi non dare: sperabat propediem magnas copias sese habiturum, si Romae socii incepta patravissent. Interea servitia repudiabat, cuius initio ad eum inagnae copiae concurrebant, opibus coniurationis fretus, simul alienum suis rationibus existumans, videri causam civium cum servis fugitivis communicavisse. ratus, signa canere iubet atque in- 57. Sed postquam in castra nuntius pervenit Romae coniurationem patefactam, de Lentulo et Cethego ceterisque quos supra memoravi supplicium sumptum, plerique, quos ad bellum spes rapinarum aut novarum rerum studium illexerat, dilabuntur, reliquos Catilina per montis asperos magnis itineribus in agrum Pistoriensem abducit eo consilio, uti per tramites occulte perfugeret in Gal2 liam Transalpinam. At Q. Metellus Celer cum tribus legionibus in At ex altera parte C. Antonius, 4 agro Piceno praesidebat, ex diffi- pedibus aeger quod proelio adesse cultate rerum eadem illa existu- nequibat, M. Petreio legato exermans, quae supra diximus, Catili- citum permittit. Ille cohortis ve3 nam agitare. Igitur ubi iter eius teranas, quas tumultus causa conex perfugis cognovit, castra pro- scripserat, in fronte, post eas pere movit ac sub ipsis radicibus ceterum exercitum in subsidiis montium consedit, qua illi descen- locat: ipse equo circumiens unum sus erat in Galliam properanti. quemque nominans appellat horNeque tamen Antonius procul abe- tatur rogat, ut meminerint se 4 rat, utpote qui magno exercitu contra latrones inermos, pro pa locis aequioribus expeditus tarda- tria pro liberis, pro aris atque 5 tos in fuga sequeretur. Sed Cati- focis suis certare. Homo milita- 6 lina postquam videt montibus ris, quod amplius annos triginta atque copiis hostium sese clau- tribunus aut praefectus aut legasum, in urbe res advorsas, neque tus aut praetor cum magna gloria in exercitu fuerat, plerosque ipsos | tatis, in confertissumos hostis infactaque eorum fortia noverat: ea currit ibique pugnans confoditur. commemorando militum animos accendebat. 61. Sed confecto proelio tum vero cerneres, quanta audacia quantaque animi vis fuisset in exercitu Catilinae. Nam fere quem 2 quisque vivos pugnando locum ceperat, amissa eum anima corpore 60. Sed ubi omnibus rebus exploratis Petreius tuba signum dat, cohortis paulatim incedere iubet; idem facit hostium exercitus. 2 Postquam eo ventum est, unde tegebat. Pauci autem, quos me- 3 a ferentariis proelium committi dios cohors praetoria disiecerat, posset, maxumo clamore cum paulo divorsius, sed omnes tamen infestis signis concurrunt: pila advorsis volneribus conciderant. omittunt, gladiis res geritur. Catilina vero longe a suis inter 4 3 Veterani, pristinae virtutis me- hostium cadavera repertus est, mores, comminus acriter instare, paululum etiam spirans ferociamilli haud timidi resistunt: maxu- que animi, quam habuerat vivos, 4 ma vi certatur. Interea Catilina in voltu retinens. Postremo ex 5 cum expeditis in prima acie vor- omni copia neque in proelio neque sari, laborantibus succurrere, in- in fuga quisquam civis ingenuus tegros pro sauciis arcessere, omnia captus est: ita cuncti suae hosti- 6 providere, multum ipse pugnare, umque vitae iuxta pepercerant. saepe hostem ferire: strenui militis Neque tamen exercitus populi 7 et boni imperatoris officia simul Romani laetam aut incruentam 5 exsequebatur. Petreius ubi videt victoriam adeptus erat: nam strenCatilinam, contra ac ratus erat, uissumus quisque aut occiderat in magna vi tendere, cohortem prae- proelio aut graviter volneratus toriam in medios hostis inducit discesserat. Multi autem, qui e 8 eosque perturbatos atque alios castris visundi aut spoliandi gratia alibi resistentis interficit, deinde processerant, volventes hostilia utrimque ex lateribus ceteros ag- cadavera amicum alii, pars hospi6 greditur. Manlius et Faesulanus tem aut cognatum reperiebant; 7 in primis pugnantes cadunt. fuere item qui inimicos suos cogIta varie per omnem 9 Cat ilina postquam fusas copias seque noscerent. cum paucis relictum videt, memor exercitum laetitia maeror, luctus generis atque pristinae suae digni- | atque gaudia agitabantur. M. TULLI CICERONIS PRO P. SULLA ORATIO AD IUDICES. I. Maxime vellem, iudices, ut P. Sulla et antea dignitatis suae splendorem optinere et post calamitatem TITLE. P. Sulla: read p. 38, more likely to secure their convic§§ 68-72, and review p. 23, §§ 30- tion. It provided, e.g., that the 32. Oratio. After a short intro- court should not adjourn for the duction (§§ 1, 2), in which Cicero public games or on dies nefasti urges the jury to follow his exam- (Mur. 28. 10; 22. 6), as was usual; ple of pity and mercy, the speech that a slave might be examined is divided into three parts. The against his master without the first part (§§ 3-35) is his justifica- latter's consent; that the jury tion of his own conduct in con- should be selected in a manner ducting the defence; the second far from advantageous to the depart (§§ 36-68) deals with the fendants. Just how the jurors charges against Sulla; the third were selected, we do not know; (§§ 69-88) argues from Sulla's past but it is probable that they were life; peroration, §§ 89-93. Ad editicii (Mur. 47. 22), and that the iudices. For the usual method usual time was not allowed the of conducting criminal trials, see defence for making the inquiries Exc. II. at the end of the Pro Mu- necessary to the effective use of rena. Sullà, however, was tried the right to challenge. under a special law, the Lex Lutatia de vi ('breach of the public § 1. 1, 2. vellem: for mood see peace'), the date and provisions on II. 5. 11. dignitatis, the conof which are very uncertain. It sulship to which he had been was probably selected for the pros-elected. P. 23, § 30 ad init. optiecution of the conspirators, be- nere, 'maintain.' calamitatem, cause its rigor and severity seemed often applied to convictions which |