in hominum coetu gratiis agendis et gratulationibus habendis et omni sermone celebramur. Omitto Etruriae festos et actos et institutos dies. Centesima lux est haec ab interitu P. Clodi et, opinor, altera. Qua fines imperii populi Romani sunt, ea non solum fama iam 40 de illo, sed etiam laetitia peragravit. Quam ob rem, ubi corpus hoc sit, non,' inquit, laboro, quoniam omnibus in terris et iam versatur et semper habitabit nominis mei gloria.'

XXXVI.

6

Haec tu mecum saepe his absentibus; sed 99 isdem audientibus haec ego tecum, Milo: Te quidem, cum isto animo es, satis laudare non possum, sed, quo est ista magis divina virtus, eo maiore a te dolore divellor. Nec vero, si mihi eriperis, reliqua est illa 5 tamen ad consolandum querella, ut iis irasci possim, a quibus tantum vulnus accepero. Non enim inimici mei te mihi eripient, sed amicissimi, non male aliquando de me meriti, sed semper optime.' Nullum umquam, iudices, mihi tantum dolorem inuretis (etsi quis potest 10 esse tantus?), sed ne hunc quidem ipsum, ut obliviscar, quanti me semper feceritis. Quae si vos cepit oblivio, aut si in me aliquid offendistis, cur non id meo capite potius luitur quam Milonis? Praeclare enim vixero,

§ 98. 37-40. Etruriae . . . dies, | set free (§ 101), and allow Cicero 'the festivals of Etruria, both kept to have proved his gratitude by and appointed to be kept,' i.e., to his successful defence (§§ 102, 103). celebrate their deliverance from The same gratitude is felt by Rome Clodius. Qua ... ea, 'wherever (§ 104), and Pompeius too will re. . there,' abl. of way by which. joice over the verdict.

§ 99. 1-13. Haec tu: sc. dicis: (b). Appeal to the jury to acquit cf. § 92. 1. his: sc. iudicibus. cum Milo because he was Cicero's truest es: for mood, A. 326 a: G. 567; friend (§ 99), whose fate the orator H. 517, 2; P. 509 (3). Quae obliintended to share (§ 100). The vio cuius rei oblivio: cf. § 75. very guards must see that Milo is 49. aliquid offendistis, 'have

15 si quid mihi acciderit, priusquam hoc tantum mal. 100 videro. Nunc me una consolatio sustentat, quod tibi,

T. Anni, nullum a me amoris, nullum studii, nullum pietatis officium defuit. Ego inimicitias potentium pro te appetivi, ego meum saepe corpus et vitam obieci 20 armis inimicorum tuorum, ego me plurimis pro te supplicem abieci, bona, fortunas meas ac liberorum meorum in communionem tuorum temporum contuli; hoc denique ipso die si quae vis est parata, si quae dimicatio capitis futura, deposco. Quid iam restat? 25 quid habeo, quod faciam pro tuis in me meritis, nisi ut eam fortunam, quaecumque erit tua, ducam meam? Non recuso, non abnuo vosque obsecro, iudices, ut vestra beneficia, quae in me contulistis, aut in huius salute augeatis aut in eiusdem exitio occasura esse 30 videatis.

101 XXXVII. His lacrimis non movetur Milo; est quodam incredibili robore animi; exilium ibi esse putat, ubi virtuti non sit locus; mortem naturae finem esse, non poenam. Sed hic ea mente, qua natus est; quid? 5 vos, iudices, quo tandem animo eritis? Memoriam Milonis retinebitis, ipsum eicietis? Et erit dignior locus in terris ullus, qui hanc virtutem excipiat, quam hic, qui procreavit? Vos, vos appello, fortissimi viri, qui multum pro re publica sanguinem effudistis; vos in 10 viri et in civis invicti periculo appello, centuriones, vosque, milites; vobis non modo inspectantibus, sed

found anything amiss;' for the op-|
posite sense cf. Sest. 105. 20.
15. si quid acciderit: for figure
cf. § 58. 18.

§ 100. 19-22. corpus et vitam:
for the fact see on § 37. 23. in
communionem, 'to a share in.'

§ 101. 3, 4. mortem, exaggeration. Why? See on § 31. 17. naturae finem: cf. IV. 7. 12 f. hic ea mente: sc. erit.

7. hanc virtutem = what ? cf. §§ 89. 10; 86. 9; so in l. 12 below.

etiam armatis et huic iudicio praesidentibus haec tanta virtus ex hac urbe expelletur, exterminabitur, proicietur? 102 O me miserum, o me infelicem! Revocare tu me in 15 patriam, Milo, potuisti per hos, ego te in patria per eosdem retinere non potero? Quid respondebo liberis meis, qui te parentem alterum putant? quid tibi, Quinte frater, qui nunc abes, consorti mecum temporum illorum ? mene non potuisse Milonis salutem 20 tueri per eosdem, per quos nostram ille servasset? 103 At in qua causa non potuisse? Quodnam ego con

cepi tantum scelus aut quod in me tantum facinus admisi, iudices, cum illa indicia communis exitii indagavi, patefeci, protuli, extinxi? Omnes in me meosque 25 redundant ex fonte illo dolores. Quid me reducem esse voluistis? an ut inspectante me expellerentur hi, per quos essem restitutus? Nolite, obsecro vos, acerbiorem mihi pati reditum esse, quam fuerit ille ipse discessus. Nam qui possum putare me restitutum 30 esse, si distrahar ab his, per quos restitutus sum?

XXXVIII. Utinam di immortales fecissent (pace tua, patria, dixerim ; metuo enim, ne scelerate dicam in te, quod pro Milone dicam pie), utinam P. Clodius non modo

§ 102. 18. nunc abes, as fuerit: for mood see on Ep. VI. Caesar's legatus in Gaul: see Ep. 15. 8. VI. Sal. temporum illorum, the years 58-57.

1, 2. Utinam . . . fecissent,

19. mene non potuisse: sc. 'would that the immortal gods respondebo?

§ 103. 23, 24. illa indicia, against Catilina. indagavi . . . extinxi: group as in § 76. 8, and notice that extinxi can go with indicia only by zeugma.

27, 28. Nolite . esse: cf. § 92. 5. reditum is a noun.

had ordered it (that).' For mood and tense cf. Ep. XIV. 1. 5. There is a change in construction: the fecissent should be followed by an ut clause (ut . . . viveret), but after the parenthesis Cicero starts afresh with utinam . . . viveret. dixerim: for mood see on Sull. 23. 33.

4 viveret, sed etiam praetor, consul, dictator esset potius, 104 quam hoc spectaculum viderem! O, di immortales, fortem et a vobis, iudices, conservandum virum! Minime, minime,' inquit. Immo vero poenas ille debitas luerit; nos subeamus, si ita necesse est, non debitas.' Hicine vir patriae natus usquam nisi in 10 patria morietur aut, si forte, pro patria? huius vos animi monumenta retinebitis, corporis in Italia nullum sepulcrum esse patiemini? hunc sua quisquam sententia ex hac urbe expellet, quem omnes urbes expulsum a 105 vobis ad se vocabunt? O terram illam beatam, quae 15 hunc virum exceperit, hanc ingratam, si eicerit, miseram, si amiserit! Sed finis sit; neque enim prae lacrimis iam loqui possum, et hic se lacrimis defendi vetat. Vos oro obtestorque, iudices, ut in sententiis ferendis, quod sentietis, id audeatis. Vestram virtutem, ius20 titiam, fidem, mihi credite, is maxime probabit, qui in iudicibus legendis optimum et sapientissimum et fortissimum quemque elegit.

§ 104. 6-11. a vobis: for case cf. Sest. 41. 12; Sull. 23. 2; Mur. 54. 26. luerit, let him have offered,' a protest against Cicero's wish in 11. 3-5, above. in Italia: as all Italian towns now had Roman citizenship, persons going into exile had to leave Italy altogether.

§ 105. 14-16. terram: case? miseram, si amiserit: notice the paronomasia. prae lacrimis, 'for tears:' in this sense prae is found in Cicero in negative clauses only.

20. mihi credite, as in II. 15. 18. is, qui, Pompeius.

INDEX.

FOR ABBREVIATIONS, SEE PAGE 78.