Albani reges. Romuli et adcolæ ausi sint. Pax ita convenerat, ut Etruscis Latinisque fluvius Albula, quem nunc Tiberim vocant, finis esset. 20 Silvius deinde regnat, Ascanii filius, casu quodam in silvis natus. Is Ænean Silvium creat. is deinde Latinum Silvium. Ab eo 21 coloniæ aliquot deductæ, Prisci Latini adpellati. Mansit Silviis postea omnibus cognomen, qui Albæ regnarunt. Latino Alba ortus, Alba Atys, Atye Ĉapys, Capye Capetus, Capeto Tiberinus; qui, in trajectu Albulæ amnis submersus, celebre ad posteros nomen flumini dedit. Agrippa inde Tiberini filius; post Agrippam Romulus Silvius, a patre accepto imperio, regnat. Aventino, fulmine ipse ictus, regnum per manus tradidit: is, sepultus in eo colle, qui nunc est pars Romanæ urbis, cognomen colli fecit. Proca deinde regnat is Numitorem atque Amulium procreat. Numitori, qui stirpis maximus erat, regnum vetustum Silviæ gentis legat. Plus tamen vis potuit, quam voluntas patris aut verecundia ætatis. Pulso fratre, Amulius regnat: addit sceleri scelus: stirpem fratris virilem interimit: fratris filiæ Rhea Silviæ per speciem honoris, quum Vestalem eam legisset, perpetua virginitate spem partus adimit. 22 IV. Sed debebatur, ut opinor, fatis tantæ origo urbis, Remi ortus. maximique 24secundum Deorum opes imperii principium. Vi compressa Vestalis, quum geminum partum edidisset, seu ita rata, 25 seu quia Deus auctor culpæ honestior erat, Martem incertæ stirpis patrem nuncupat. Sed nec Dii, nec homines, aut ipsam, aut stirpem a crudelitate regia vindicant. sacerdos vincta in custodiam datur; pueros in profluentem aquam mitti jubet. 26 Forte quadam divinitus super ripas Tiberis effusus lenibus stagnis, nec adiri usquam ad justi 27 20 Sylvius...Ascanii filius] Eum Virg. VI. Æn. v. 763. et Dion. 1. I. Æneæ ipsius filium fuisse volunt. 21 Colonia] Nominantur ab Auctore libri de Orig. gentis Romanæ, Præneste, Tibur, Gabii, Tusculum, Cora, Pometia, Corioli, (sic enim legendum videtur, non Locri) Crustumium, Cameria, Bovillæ, ceteraque oppida circumquaque. Virgilius VI. Æn. v.773. et seq. numerat quoque inter colonias Albanorum regum, Nomentum, Fidenas, Collatiam, Castrum Inui, et Bolam. 22 Vestalem] De vestalibus vide infra c. 20. frustra impeditam ipsa per se ad felicem exitum perduxisse. 24 Secundum deorum opes] Post ipsorum deorum imperium. 25* Seu quia deus auctor culpæ honestior erat] Seu quia honestius putabat a se nominari posse Deum auctorem culpæ, quam virum mortalem. 26 Forte quadam divinitus] Non insolitum antiquis Fortem ipsam, sive ea quæ casu eveniunt, divinæ curæ assignare. Sic aliquoties Plutarchus dug vì rúxy. Blanditur tamen Gruteri conjectura: Forte quadam, an divinitus; quum præsertim Sueton. in Claud. c. 13. casu quodam, an divinitus. 27 Ad justi cursum .... amnis] Ad eum locum, ubi amnis pleno alveo fluebat. Justum quocunque in genere est cursum poterat amnis; et, posse quamvis languida mergi aqua infantes, spem ferentibus dabat: ita velut defuncti regis imperio, in proxima adluvie, 28 ubi nunc ficus Ruminalis est, (Romularem vocatam ferunt) pueros exponunt. Vastæ tum in iis locis solitudines erant. Tenet fama, quum fluitantem alveum, quo expositi erant pueri, tenuis in sicco aqua destituisset, lupam sitientem ex montibus, qui circa sunt, ad puerilem vagitum cursum flexisse: eam submissas infantibus adeo mitem præbuisse mammas, ut lingua lambentem pueros magister regii pecoris invenerit. Faustulo Educatio et fuisse nomen ferunt. Ab eo ad stabula Larentiæ uxori edu-adolescencandos latos. Sunt, qui Larentiam, vulgato corpore, lupam inter pastores vocatam putent; inde locum fabulæ ac miraculo datum. 29 Ita geniti, itaque educati, quum primum adolevit ætas, nec in stabulis, nec ad pecora segnes, venando peragrare 30 circa saltus. Hinc, robore corporibus animisque sumto, jam non feras tantum subsistere, sed in latrones, præda onustos, inpetus facere, pastoribusque rapta dividere: et cum his, crescente in dies grege juvenum, 31 seria ac jocos celebrare. V. Jam tum in Palatino monte 32 Lupercal 33 hoc fuisse ludicrum ferunt, et a Pallanteo, urbe Arcadica, Pallantium, dein 34 Palatium, montem adpellatum. Ibi Evandrum, qui ex eo genere Arcadum 36 multis ante tempestatibus ea tenuerate loca, sollemne adlatum ex Arcadia instituisse, ut nudi juvenes, 57Lyceum Pana venerantes, 38 per lusum Cita Gron. Crev. d Palatium deinde Palatinum Gron. Crev. e tenuerit Crev. dubitari non potest quin referatur ad crum. 33 Hoc] Quod hodieque apud nos celebratur. Sic infra c. 42. Hunc ordinem, i. e. eum qui hodieque servatur : et sæpe alias. 34 Palatium, deinde Palatinum] Optimi e scriptis nostris, ut et quidam e Gronovianis, Pallantium, deinde Palatium. Et eodem modo infra c. 7. et c. 12, Palatium, Palatio, ubi vulgo editi habent Palatinum, Palatino.. 35* Ex eo genere Arcadum] Ex illa Arcadum tribu quæ Pallanteum incolebat. 36 Multis ante tempestatibus tenuerit loca] Sic habent plurimi codices, Gronovio teste: quibus adstipulantur quinque e nostris. Vulgo ea tenuerat loca.. 37 Lyceum Pana] Pan dictus est tia. 39 atque lasciviam currerent; quem Romani deinde vocarunt Inuum. Huic deditis ludicro, quum sollemne notum esset, insidiatos ob iram prædæ amissæ latrones, quum Romulus vi se defendisset, Remum cepisse; captum regi Amulio tradidisse, 59 ultro accusantes. Crimini maxime dabant, in Numitoris agros ab his inpetum fieri: inde eos, conlecta juvenum manu, hostilem in modum prædas agere. sic Numitori ad supplicium Remus deditur. Jam inde ab initio Faustulo spes fuerat, regiam stirpem apud se educari; nam et expositos jussu regis infantes sciebat, et tempus, quo ipse eos sustulisset, ad id ipsum congruere; sed rem inmaturam, nisi aut per occasionem, aut per necessitatem, aperiri noluerat. necessitas prior venit. ita, metu subactus, Romulo rem aperit. Forte et Numitori, quum in custodia Remum haberet, audissetque, geminos esse fratres, 10 compa rando et ætatem eorum, et ipsam minime servilem indolem, tetigerat animum memoria nepotum: sciscitandoque Romulus eodem pervenit, ut haud procul esset, quin Remum agnoet Remus a sceret. Ita undique regi dolus nectitur. Romulus, non cum globo juvenum, (nec enim erat ad vim apertam par) sed aliis alio itinere jussis certo tempore ad regiam venire pastoribus, ad regem inpetum facit: et a domo Amulium Numitoris alia compărata manu adjuvat Remus. ita regem obtruncant. obtruncant. er Numite- VI. Numitor, inter primum tumultum hostes invasisse Numitore agtiti. 40 urbem atque adortos regiam dictitans, quum pubem Albanam in arcem præsidio armisque obtinendam avocasset; postquam juvenes, perpetrata cæde, pergere ad se gratulantes vidit, extemplo advocato concilio, scelera in se fratris, originem nepotum, ut geniti, ut educati, ut cogniti essent, cædem deinceps tyranni, seque ejus auctorem ostendit. Juvenes, per mediam concionem agmine ingressi, pro postquam Gron. et Crev. propemodum semper exhibent posteaquam. Id in universum monuisse satius, opinor, erit, quam tædium lectoribus eadem adnotatione prope singulis paginis excitare. I eeus, inquit Servius ad VIII. Æn. sum. 39 Ultro] Hujus vocis hæc vis est, ut denotet quidpiam geri ab aliquo, contra quam ab eo expectetur, aut fieri deceat. Sic hoc loco latrones, qui omnibus suppliciis, tum ob latrocinia, tum ob injustam vim in Romulum et Remum, digni erant, ipsi eos accusant. 40 Comparando] Comparando ætatem et indolem horum juvenum, cum ea et ætate et indole, qua esse debebant nepotes, si adhuc viverent. 41 Eodem] Quo Faustulus. Nisi forte malis co demum. Duo e nostris MSS. eo pervenit. 42* Undique] Et ab Romulo, et ab Numitore. dendæ con unt. quum avum regem salutassent, secuta ex omni multitudine consentiens vox ratum nomen imperiumque regi effecit. Ita Numitori Albana permissa re, Romulum Remumque Urbis concupido cepit, in iis locis, ubi expositi, ubique educati erant, urbis condendæ. et supererat multitudo Albanorum Latinorumque. ad id pastores quoque accesserant, qui omnes facile spem facerent, parvam Albam, parvum Lavinium præ ea urbe, quæ conderetur, fore. Intervenit deinde his cogitationibus avitum malum, regni cupido, atque inde fœdum certamen coortum a satis miti principio. Quoniam gemini essent, nec ætatis verecundia discrimen facere posset, ut Dii, quorum tutelæ ea loca essent, auguriis legerent, qui nomen novæ urbi daret, qui conditam imperio regeret, Palatium" Romulus, Remus Aventinum ad inaugurandum templa capiunt. VII. Priori Remo augurium venisse fertur, sex vultures: jamque, nunciato augurio, quum duplex numerus Romulo se ostendisset, utrumque regem sua multitudo consalutaverat. tempore illi præcepto, at hi numero avium, regnum trahebant. Inde, cum altercatione congressi, 17 certamine Remus a irarum ad cædem vertuntur. ibi in turba ictus Remus ceci- fratre occiditur.. dit. Vulgatior fama est, ludibrio fratris Remum novos transiluisse muros inde ab irato Romulo (quum verbis quoque increpitans adjecisset, Sic deinde, quicumque alius transiliet mania mea) interfectum. Ita solus potitus imperio Romu- Roma cond. lus; 48 condita urbs conditoris nomine adpellata. Palatium Ol. VII. 1. primum, in quo ipse erat educatus, muniit: sacra Diis aliis N. 751. Albano ritu, Græco Herculi, ut ab Evandro instituta erant, facit. Herculem in ea loca, Geryone interemto, boves Herculis - principio. Hic minorem interpunctionem habet Gron. conjuncta oratione ad 47* Certamine irarum] Dum certant utriusque iræ, et ex ipso conflictu exardescunt. 48 Condita urbs] Ex Catonis sententia, Roma condita est ipsis Palilibus, XI. Kal. Maii anni 1. Olympiadis VII. ante Christum 751. Mirum profecto hic non indicasse Livium, quot annos existimaret ab urbe condita ad sua tempora elapsos esse. Quid de ea re noster scriptor senserit, expendit doctissimus Dodwellus, Dissert. X. de Cyclis Roma norum: et eum Catonianam æram secu tum fuisse, quæ Varroniana duobus an- 2. ante C. adventus in Latium. Cacus. mira specie abegisse memorant, ac prope Tiberim fluvium, qua, præ se armentum agens, nando trajecerat, loco herbido, ut quiete et pabulo læto reficeret boves, et ipsum fessum via procubuisse. ibi quum eum, cibo vinoque gravatum, sopor obpressisset, pastor adcola ejus loci, nomine Cacus, ferox viribus, captus pulchritudine boum, quum avertere eam prædam vellet; quia, si agendo armentum in speluncam compulisset, ipsa vestigia quærentem dominum eo deductura erant; aversos boves, eximium quemque pulchritudine, caudis in speluncam traxit. Hercules, ad primam auroram somno excitus, quum gregem perlustrasset oculis, et partem abesse numero sensisset, pergit ad proximam speluncam, si forte eo vestigia ferrent. quæ ubi omnia foras versa vidit, nec in partem aliam ferre, confusus atque incertus animi, ex loco infesto agere porro armentum occepit. Inde quum actæ boves quædam ad desiderium, ut fit, relictarum mugissent, reddita inclusarum ex spelunca boum vox Herculem convertit. quem quum vadentem ad speluncam Cacus vi prohibere conatus esset; ictus clava, fidem pastorum nequidquam invocans, morte occubuit. Evander tum ea, profugus ex Peloponneso, 19 auctoritate magis, quam imperio, regebat loca: venerabilis vir miraliterarum, rei novæ inter rudes artium homines; venerabilior divinitate credita Carmentæ matris, quam fatiloquam, ante Sibyllæ in Italiam adventum, miratæ hæ gentes fuerant. Is tum Evander, concursu pastorum, trepidantium circa advenam manifestæ reum cædis, excitus, postquam facinus facinorisque caussam audivit, habitum formamque viri aliquantum ampliorem augustioremque humana intuens, rogitat, qui vir esset? Ubi nomen patremque ac patriam accepit; Jove nate, Hercules, salve, inquit; te mihi mater, veridica interpres Deum, aucturum cœlestium numerum cecinit; tibique aram hic dicatum iri, quam opuAra Maxi- lentissima olim in terris gens Maximam vocet, tuoque ritu colat. Dextra Hercules data, accipere se omen inpleturumque fata, 51 ara condita atque dicata, ait. Ibi tum primum bove 52 exCreverius. Similes variationes in sequentibus, ne tanti quidem plerumque momenti, notare non placuit. Evander ma. 49 Auctoritate magis quam imperio] Auctoritate suadendi magis, ut loquitur Tac. Germ. 11. quam jubendi potestate. Auctoritas ejus est, cui ætas, merita, genus, venerationem conciliant, ita ut cum reverentia audiatur. Imperium ejus est, qui jubet, cui parere ce teros necesse est. 50 Litterarum] Hic intellige ipsas litterarum notas, seu formas. Hoc idem narrant Dion. I. Tac. XI. Ann. 14. et 49 Auctor libri de Or. gentis Rom. cujus hæc sunt verba: Docuit Italos legere et scribere. 51 Ara condita] An Evander aram condidit ac dicavit? an potius ipse Hercules sibi? Utroque auctores trahunt. Vid. hinc Dionys. 1. I. Virg. VIII. Æn. v. 271. illinc Ovid. I. Fast. v. 581. Solin. c. 2. 52 Eximia] Vox sacrorum propria. Eximia hostia erant, ut legimus |