h

lia 13 scutorum, galeas totidem, pila, gæsa, hastas longas, millium quinquaginta summam pari cujusque generis numero expleturos, secures, rutra, falces, alveolos, molas," quantum in quadraginta longas naves opus esset, tritici centum et viginti millia modium, et in' viaticum decurionibus remigibusque collaturos: Perusini, Clusini, Rusellani abietem in fabricandas naves et frumenti magnum numerum. Abiete ex publicis sylvis est usus. Umbriæ populi, et præter hos Nursini 141 et Reatini " et Amiternini Sabinusque ager omnis milites polliciti. Marsi, Peligni Marrucinique, multi voluntarii nomina in classem dederunt. Camertes,

m

h Instrumenta ferrea ad arandam terram: falces, rasa ad aquam afferendam aut ejiciendam; molas, ad molendum frumentum, sive machinas ad jacienda in hostes saxa ingentia molarum instar.

cujus doctam notam refert Rupert. Vid. etiam Not. Delph. inf.-13 Put. Reg. et al. III. millia. Mox, quidam Mss. millium XL. Crev. conj. ud millium L.-14 Olim legebatur populi Nursinique, exclusis mediis.

NOTE

ratu, ut superamenta materiarum ' ab Ulpiano lib. LV. § 4. ff. de legatis 3. Sic Aristophanes in Equitibus dixit: ἐς τὰς τριήρεις εντερόνειαν. Ubi Scholiastes explicat vocem illam évTepóveιav de navium costis, aut lignis transversariis, quibus constant cavitates seu alvus navis. Et Pollux lib. II. cap. 4. évтepóvela explicat eyκoíλia Tây veŵv. Gron. videndum ait, an non potior sit scriptura tertii Palatini codicis, inceramenta navium: naves enim cera et pice oblini solitas nemo nescit. Quod ex Vegetio probatur lib. v. de re milit. cap. 7. et 15. Ceram Latini, Græci кnpòv, vocant eam picis cum cera mixturam: hinc ap. Ovid. XI. Met. 'Spoliataque tegmine ceræ rima patet.' Unde ceratæ naves. Qua itaque ratione Juvenalis postea dixit, ' genua incerare Deorum,' hac Noster inceramenta vocare potuit ceram pice mixtam, qua navium rimæ obducuntur.

h Arretini triginta millia scutorum]

i Tritici centum et viginti millia modium] Respondent sextariis Parisiensibus ferme 12000.

k Perusini] A Perusia civitate Etruriæ ad Tiberim non procul Thrasimeno lacu; hod. Peruggia, in patrimonio Sancti Petri. Clusini a Clusio, vul. Chiusi, in territorio Florentino ducatu ad Clanim. Rusellani a Rusellis, quarum ruinæ Roselle, in territorio Senensi.

Et præter hos Nursini] Eorum sententiæ videtur esse Livins, qui Nursiam Sabinis ascribunt: ceterum Umbris attribuunt plerique. Hod. Norcia, in Spoletano ducatu.

m Et Reatini] A Reate urbe Sabinorum, nunc Rieti. Amiternini ab Amiterno in Sabinorum Vestinorumque confinio, nuoc Amiterno prope S. Vittorino.

cum æquo fœdere cum Romanis essent, cohortem armatam sexcentorum hominum miserunt. Triginta navium + carinæ, viginti quinqueremes, decem quadriremes, cum essent positæ, ipse ita institit operi, ut die quadragesimo quinto, quam ex sylvis detracta materia erat, naves instructæ armatæque in aquam deducta sint.

46. Profectus in Siciliam est triginta navibus longis, voluntariorum septem ferme millibus in naves impositis. Et P. Licinius in Bruttios ad duos exercitus consulares venit. Ex eis eum sibi sumsit, quem L. Veturius consul habuerat. Metello, ut, quibus præfuisset legionibus, iis præesset,'s (facilius cum assuetis imperio rem gesturum ratus,) permisit. Et prætores diversi in provincias profecti. Et quia pecunia ad bellum deerat, agri Campani regionem, a fossa Græca ad mare versam, vendere quæstores jussi; indicio quoque permisso, qui ager civis Campani fuisset, ut is pub. licus populi Romani esset. Indici præmium constitutum, quantæ pecuniæ ager indicatus esset, pars decima. Et Cn. Servilio prætori Urbis negotium datum, ut Campani cives, ubi cuique ex senatus consulto liceret habitare, ibi ha

15 Metello, ut, quibus præfuisset legionibus, iis præesset. Cum tres voces posteriores in plurimis codd. apud Gronov. Crev. et Drakenb. exsulent, J. F. Gron. deleta quoque particula ut, legendum esse suspicatur, Metello, quibus præfuisset...permisit, h. e. permisit Metello, quibus ille præfuisset, milites.' Doering.-16 Verba habitare ibi forte spuria, certe prius. Utrumque

NOTE

■ Camertes cum æquo fœdere] Camerini oppidi in Umbria incolæ, hoc tempore non in ditione Romanorum erant, sed fœderati.

+ Triginta navium] Tot naves tam brevi tempore ædificari poterant, primo quod abiegnæ essent, et viridi etiam materia constarent, cum hodie sint quernæ, nec fiant nisi diu siccata materia. Vide Cæsarem de B. G. 1. III. c. 13. et infra 1. XXIX. c. 1. J. Clericus.

• Ut die quadragesimo quinto] Non minori diligentia usi antea Romani primo Punico bello; nam teste Flo Delph. et Var. Clas.

ro lib. 11. cap. 2. cum Romani rudes adhuc maris essent, intra sexagesimum diem quam cæsa sylva fuerat, centum sexaginta navium classis in anchoris stetit; ut non arte factæ, sed quodam munere Deorum conversæ in naves atque mutatæ arbores viderentur.'

PA fossa Græca ad mare versam] Ager ille ultra Vulturnum circa Liternum sive Clanium fluvium fuisse videtur, Trebulam versus et Atellam.

4 Cuique ex senatus consulto liceret] Vide supra lib. XXVI. cap. 34. 7 2.

Livius.

bitarent, animadverteretque in eos, qui alibi habitarent. Eadem æstate Mago, Hamilcaris filius, ex minore Baliarium insula, ubi hybernarat, juventute lecta in classem imposita, in Italiam triginta ferme rostratis navibus et multis onerariis, duodecim millia peditum, duo ferme equitum trajecit; Genuamque, nullis præsidiis maritimam oram tutantibus, repentino adventu cepit. Inde ad oram Ligurum Alpinorum, si quos ibi motus facere posset, classem appulit. Ingauni' (Ligurum ea gens est) bellum ea tempestate gerebant cum Epanteriis montanis. Igitur Pœnus, Savonet oppido Alpino præda deposita, et decem longis navibus in statione ad præsidium relictis, ceteris Carthaginem missis ad tuendam maritimam oram, quia fama erat Scipionem trajecturum esse, ipse, societate cum Ingaunis, quorum gratiam malebat, composita, montanos instituit 17 oppugnare. Et crescebat exercitus in dies, ad famam nominis ejus Gallis undique confluentibus. Ea literis cognita Sp. Lucretii, ne frustra, Hasdrubale cum exercitu deleto biennio ante, forent lætati, si par aliud inde bellum, duce tantum mutato, oriretur, curam ingentem accenderunt Patribus.18 Itaque et M. Livium proconsulem ex Etruria volonum exercitum admovere Ariminum jusserunt, et Cn. Servilio prætori negotium datum, ut, si e re publica censeret esse, urbanas 19 legiones, cui imperio videretur dato, ex Urbe

Imperio in eas legiones dato ei, cui dandum ipse censeret.

i 20

deest in aliquot Mss. illud in pluribus, et in edd. ante Ald.' Rupert.17 Rhenan. ex unius codic. auctoritate præter necessitatem reposuit institit.' Doering.-18 Ut liber Rhenani, Put. et omnes Gall. Vossianusque oreretur, curam ingentem` accendit Patribus: itaque, ut respondeat oratio superior, de conjectura Rhenan, ea res literis cognita.' J. F. Gron.-19 Duas

NOTE

* Ingauni] Maritimi sub Alpibus Ligurum populi fuere Ingauni, quorum urbs Albium Ingaunum, hodie Albenga.

Cum Epanteris] Horum Liguriæ populorum unus quod sciam meminit Livius. Eos supra Albingaunum op. pidum Alpina juga incoluisse ex hoc

loco eruit Cluverius. Vide num corruptum videatur nomen, scribendumque sit cum Intemeliis, quorum oppidum Albium Intemelium; quorum fines, Merula forte amne ab Ingaunis divisi, regio montana : hodie Ventimiglia.

Savone] Liguria urbs Savo, sive

duci juberet. M. Valerius Lævinus Arretium eas legiones duxit. Eisdem diebus naves onerarias Poenorum ad octoginta circa Sardiniam ab Cn. Octavio, qui provinciæ præerat, captas,' Coelius frumento misso ad Hannibalem commeatuque onustas, Valerius prædam Etruscam Ligurumque montanorum captivos Carthaginem perportantes, tradit. In Bruttiis nihil ferme anno eo memorabile gestum.3 Pestilentia incesserat pari clade in Romanos Poenosque; nisi quod Punicum exercitum super morbum etiam fames affecit. Propter Junonis Lacinia templum æstatem Hannibal egit; ibique aram condidit dedicavitque, cum ingenti rerum ab se gestarum titulo, Punicis Græcisque literis insculpto.

urbanas edd. ante Gron.-20 'Malim cum Crev. quod postulat fere orationis concinnitas, imperio, cui videretur, dato, et sic exhibentur hæc verba in Lov. 3. 4. apud Drakenb. vel, cui videretur, imperio dato in Lov. 5. apud eundem.' Doering. Imperio, cui videretur, dato Ernest.-1 'Sic nempe hunc locum constituit J. Fr. Gron. cum antea vulgo legeretur: Eisdem diebus naves onerariæ Pœnorum... captæ. Eas Cœlius cett.' Doering. Mox infra vulgat. olim Carthaginem portantes captas tradit. Vid. Gron.-2 Calius olim legebatur.-3 Gestum est Gron. Doujat. Crev.

NOTE

Savona, nomen retinet in ora Genuensi.

u

1 Captas, Cœlius] Nihil in his mutandum: conveniunt enim in eandem lectionem omnes libri, et distinguen. da hæc periodus a superiori: postquam enim Livius eas naves ab Oc

tavio captas narravit, adjicit diversas historicorum duorum veterum, Cœlii et Valerii Antiatis, sententias circa usum, in quem destinatæ a Pœnis fuerant hæ classes. Qua de re aliud tradebat Cœlius, aliud Valerius.