speluncamque petit, pedibus timor addidit alas. Ut sese inclusit ruptisque immane catenis deiecit saxum, ferro quod et arte paterna pendebat, fultosque emuniit obiice postes, ecce furens animis aderat Tirynthius omnemque accessum lustrans huc ora ferebat et illuc, dentibus infrendens. Ter totum fervidus ira lustrat Aventini montem, ter saxea temptat limina nequiquam, ter fessus valle resedit. Stabat acuta silex, praecisis undique saxis speluncae dorso insurgens, altissima visu, dirarum nidis domus opportuna volucrum.
Hanc, ut prona iugo laevum incumbebat in amnem, dexter in adversum nitens concussit et imis avulsam solvit radicibus; inde repente impulit, impulsu quo maximus intonat aether, dissultant ripae refluitque exterritus amnis. At specus et Caci detecta apparuit ingens regia, et umbrosae penitus patuere cavernae : non secus ac si qua penitus vi terra dehiscens infernas reseret sedes et regna recludat pallida, dis invisa, superque immane barathrum cernatur, trepident immisso lumine Manes. Ergo insperata deprensum luce repente
inclusumque cavo saxo atque insueta rudentem desuper Alcides telis premit, omniaque arma
advocat et ramis vastisque molaribus instat.
Ille autem, neque enim fuga iam super ulla pericli,
faucibus ingentem fumum (mirabile dictu) evomit involvitque domum caligine caeca,
prospectum eripiens oculis, glomeratque sub antro fumiferam noctem commixtis igne tenebris. Non tulit Alcides animis, seque ipse per ignem praecipiti iecit saltu, qua plurimus undam fumus agit nebulaque ingens specus aestuat atra. Hic Cacum in tenebris incendia vana vomentem corripit in nodum complexus, et angit inhaerens elisos oculos et siccum sanguine guttur. Panditur extemplo foribus domus atra revulsis,
abstractaeque boves abiurataeque rapinae caelo ostenduntur, pedibusque informe cadaver protrahitur. Nequeunt expleri corda tuendo terribiles oculos, vultum villosaque setis.
pectora semiferi atque exstinctos faucibus ignes. Ex illo celebratus honos, laetique minores servavere diem, primusque Potitius auctor et domus Herculei custos Pinaria sacri.
Hanc aram luco statuit, quae maxima semper dicetur nobis et erit quae maxima semper.
Quare agite, o iuvenes, tantarum in munere laudum cingite fronde comas et pocula porgite dextris communemque vocate deum et date vina volentes.' Dixerat, Herculea bicolor cum populus umbra velavitque comas foliisque innexa pependit,
et sacer implevit dextram scyphus. Ocius omnes in mensam laeti libant divosque precantur.
Devexo interea propior fit Vesper Olympo. Iamque sacerdotes primusque Potitius ibant, pellibus in morem cincti, flammasque ferebant. Instaurant epulas et mensae grata secundae
dona ferunt cumulantque oneratis lancibus aras. Tum Salii ad cantus incensa altaria circum populeis adsunt evincti tempora ramis,
hic iuvenum chorus, ille senum; qui carmine laudes Herculeas et facta ferunt: ut prima novercae
monstra manu geminosque premens eliserit angues, ut bello egregias idem disiecerit urbes,
Troiamque Oechaliamque, ut duros mille labores rege sub Eurystheo fatis Iunonis iniquae. pertulerit. Tu nubigenas, invicte, bimembres Hylaeumque Pholumque manu, tu Cresia mactas prodigia et vastum Nemeae sub rupe leonem. Te Stygii tremuere lacus, te ianitor Orci ossa super recubans antro semesa cruento; nec te ullae facies, non terruit ipse Typhoeus, arduus arma tenens; non te rationis egentem Lernaeus turba capitum circumstetit anguis. Salve, vera Iovis proles, decus addite divis,
et nos et tua dexter adi pede sacra secundo.' Talia carminibus celebrant; super omnia Caci speluncam adiiciunt spirantemque ignibus ipsum. Consonat omne nemus strepitu collesque resultant. Exin se cuncti divinis rebus ad urbem perfectis referunt. Ibat. rex obsitus aevo, et comitem Aenean iuxta natumque tenebat ingrediens varioque viam sermone levabat. Miratur facilesque oculos fert omnia circum Aeneas, capiturque locis, et singula laetus exquiritque auditque virum monimenta priorum.
Tum rex Evandrus, Romanae conditor arcis :
'Haec nemora indigenae Fauni Nymphaeque tenebant
gensque virum truncis et duro robore nata,
queis neque mos neque cultus erat, nec iungere tauros
aut componere opes norant aut parcere parto,
sed rami atque asper victu venatus alebat. Primus ab aetherio venit Saturnus Olympo, arma Iovis fugiens et regnis exsul ademptis. Is genus indocile ac dispersum montibus altis composuit, legesque dedit, Latiumque vocari maluit, his quoniam latuisset tutus in oris. Aurea quae perhibent illo sub rege fuere saecula. Sic placida populos in pace regebat, deterior donec paulatim ac decolor aetas et belli rabies et amor successit habendi. Tum manus Ausonia et gentes venere Sicanae, saepius et nomen posuit Saturnia tellus; tum reges asperque immani corpore Thybris, a quo post Itali fluvium cognomine Thybrim diximus (amisit verum vetus Albula nomen). Me pulsum patria pelagique extrema sequentem fortuna omnipotens et ineluctabile fatum
his posuere locis, matrisque egere tremenda
Carmentis Nymphae monita et deus auctor Apollo.'
Vix ea dicta: dehinc progressus monstrat et aram et Carmentalem Romani nomine portam
quam memorant, Nymphae priscum Carmentis honorem, vatis fatidicae, cecinit quae prima futuros
Aeneadas magnos et nobile Pallanteum.
Hinc lucum ingentem quem Romulus acer Asylum rettulit et gelida monstrat sub rupe Lupercal, Parrhasio dictum Panos de more Lycaei. Nec non et sacri monstrat nemus Argileti, testaturque locum, et letum docet hospitis Argi. Hinc ad Tarpeiam sedem et Capitolia ducit, aurea nunc, olim silvestribus horrida dumis. Iam tum religio pavidos terrebat agrestes
dira loci, iam tum silvam saxumque tremebant.
'Hoc nemus, hunc' inquit 'frondoso vertice collem
(quis deus incertum est) habitat deus: Arcades ipsum
Ut ventum ad sedes, 'Haec' inquit limina victor
Alcides subiit, haec illum regia cepit.
(Aude, hospes, contemnere opes et te quoque dignum
effultum foliis et pelle Libystidis ursae.
1 finge deo, rebusque veni non asper egenis.'
Dixit et angusti subter fastigia tecti
ingentem Aenean duxit, stratisque locavit
Nox ruit et fuscis tellurem amplectitur alis.
At Venus haud animo nequiquam exterrita mater Laurentumque minis et duro mota tumultu
Vulcanum alloquitur, thalamoque haec coniugis aureo incipit et dictis divinum aspirat amorem: 'Dum bello Argolici vastabant Pergama reges
debita casurasque inimicis ignibus arces,
non ullum auxilium miseris, non arma rogavi artis opisque tuae, nec te, carissime coniunx, incassumve tuos volui exercere labores, quamvis et Priami deberem plurima natis,
Aspice qui coeant populi, quae moenia clausis ferrum acuant portis in me excidiumque meorum.' Dixerat et niveis hinc atque hinc diva lacertis cunctantem amplexu molli fovet. Ille repente accepit solitam flammam, notusque medullas intravit calor et labefacta per ossa cucurrit:
non secus atque olim tonitru cum rupta corusco ignea rima micans percurrit lumine nimbos. Sensit laeta dolis et formae conscia coniunx. Tum pater aeterno fatur devinctus amore: 'Quid causas petis ex alto? fiducia cessit quo tibi, diva, mei? similis si cura fuisset, tum quoque fas nobis Teucros armare fuisset: nec Pater omnipotens Troiam nec fata vetabant stare decemque alios Priamum superesse per annos. Et nunc, si bellare paras atque haec tibi mens est, quidquid in arte mea possum promittere curae, quod fieri ferro liquidove potest electro, quantum ignes animaeque valent, absiste precando viribus indubitare tuis.' Ea verba locutus optatos dedit amplexus placidumque petivit coniugis infusus gremio per membra soporem.
Inde ubi prima quies medio iam Noctis abactae curriculo expulerat somnum, cum femina primum, cui tolerare colo vitam tenuique Minerva impositum, cinerem et sopitos suscitat ignes, noctem addens operi, famulasque ad lumina longo exercet penso, castum ut servare cubile coniugis et possit parvos educere natos:
haud secus Ignipotens nec tempore segnior illo mollibus e stratis opera ad fabrilia surgit. Insula Sicanium iuxta latus Aeoliamque erigitur Liparen, fumantibus ardua saxis, quam subter specus et Cyclopum exesa caminis
« IndietroContinua » |