8 cium, iudicem fero, qui certe unus plus quam tua dictatura potest

polletque. videro, cessurusne provocationi sis, cui rex Romanus 9 Tullus Hostilius cessit.“ ex curia in contionem itur. quo cum

paucis dictator, cum omni agmine principum magister equitum

cum escendisset, deduci eum de rostris Papirius in partem in- 5 10 feriorem iussit. secutus pater: „bene agis“ inquit „cum eo nos

deduci iussisti, unde et privati vocem mittere possemus. ibi

primo non tam perpetuae orationes quam altercatio exaudie11 bantur. vincit deinde strepitum vox et indignatio Fabi senis, 12 increpantis superbiam crudelitatemque Papiri: se quoque dicta- 10

torem Romae fuisse, nec a se quemquam, ne plebis quidem 13 hominem, non centurionem, non militem violatum; Papirium

tamquam ex hostium ducibus, sic ex Romano imperatore victoriam et triumphum petere. quantum interesse inter mode

rationem antiquorum et novam superbiam crudelitatemque! 15 14 dictatorem Quinctium Cincinnatum in L. Minucium consulem

ex obsidione a se ereptum non ultra saevisse, quam ut lega15 tum eum ad exercitum pro consule relinqueret. M. Furium

Camillum in L. Furio, qui contempta sua senectute et aucto

ritate foedissimo cum eventu pugnasset, non solum in praec 20 16 sentia moderatum irae esse, ne quid de collega secus populo

aut senatui scriberet, sed, cum revertisset, potissimum ex tri

bunis consularibus habuisse, quem, ex collegis optione ab senatu 17 data, socium sibi imperii deligeret. nam populi quidem, penes

quem potestas omnium rerum esset, ne iram quidem umquam 25 atrociorem fuisse in eos, qui temeritate atque inscitia exercitus amisissent, quam ut pecunia eos multaret: capite anquisitum ob rem bello male gestam de imperatore nullo ad eam diem

leges Valeriae - Horatiae (449), aber die Lage war schwierig, weil Fabius in das Lager gehörte u. sich ohne Urlaub entfernt hatte. Er war also dem inperium militare des Dictators unterworfen, von dem eine Provocation nicht stattfinden konnte. Wollte man das Recht der Appellation anerkennen, so musste man auch die willkürliche Entfernung als rechtlich zulässig billigen; dies war unmöglich, es wäre einer Auflösung der disciplina militaris gleich gewesen.

der Sache, nicht zur richterlichen
Entscheidung 5. deduci
de rostris) Als magistratus hatte
Fabius das Recht von den rostra
herab zu sprechen, dies will der
Dictator sich gegenüber
nicht zugestehen, wohl auch weil
er Fabius nicht mehr als mag. an-
erkennt. Der Vater des Fabius
scheint dies so zu deuten, als sei
dadurch mit Zustimmung des Dicta-
tors sein Sohn aus dem militäri-
schen Verband getreten. 8. al-
tercatio collectiv altercationes.
– 16. Liv. III, 29, 18. Liv. VI, 25.

esse.

nunc ducibus populi Romani, quae ne victis quidem bello 18 fas fuerit, virgas et secures victoribus et iustissimos meritis triumphos intentari. quid enim tandem passurum fuisse filium

suum, si exercitum amisisset, si fusus fugatus castris exutus 19 5 fuisset? quo ultra iram violentiamque eius excessuram fuisse,

quam ut verberaret necaretque? quam conveniens esse, propter 20 Q. Fabium civitatem in laetitia victoria, supplicationibus ac gratulationibus esse, eum, propter quem deum delubra pateant, 21

arae sacrificiis fument, honore donis cumulentur, nudatum virgis 10 lacerari in conspectu populi Romani, intuentem Capitolium

atque arcem deosque ab se duobus proeliis haud frustra advocatos? quo id animo exercitum, qui eius ductu auspiciisque vicisset, laturum? quem luctum in castris Romanis, quam lae- 22

titiam inter hostes fore? haec simul iurgans querens, deum 15 hominumque fidem obtestans, et conplexus filium plurimis cum 23

lacrumis agebat. XXXIV. Stabat cum eo senatus maiestas, 1 favor populi, tribunicium auxilium, memoria absentis exercitus; ex parte altera imperium invictum populi Romani et disciplina 2 rei militaris et dictatoris edictum pro numine

semper

obser20.vatum et Manliana imperia et posthabita filii caritas publicae

utilitati iactabantur. hoc etiam L. Brutum, conditorem Romanae 3 libertatis, antea in duobus liberis fecisse: nunc patres comes et senes faciles pro alieno imperio spreto, tamquam rei parvae,

disciplinae militaris eversae iuventuti gratiam facere. se tamen 4 25 perstaturum in incepto, nec ei, qui adversus dictum suum tur

batis religionibus ac dubiis auspiciis pugnasset, quicquam ex iusta poena remissurum. maiestas imperii perpetuane esset, non 5 esse in sua potestate: L. Papirium nihil eius deminuturum;

optare, ne potestas tribunicia, inviolata ipsa, violet intercessione 30 sua Romanum imperium, neu populus in se potissimum dicta

tore ius dictaturae extinguat. quod si fecisset, non L. Papi- 7

6

es

reitet hatte. Er wurde verurtheilt
zu einer Vermögensbusse von 2000
As (20 Rinder). Lange II, 492.
Aehnliche Anklagen kamen öfter,
doch verhältnissmässig nur selten
vor. 1. victis bello, sc. ducibus.

8. propter quem, dem man
verdanke. - 13. Nach Homers Vor-
gang A. 254: ώ πόποι, ή μέγα
πένθος Αχαιίδα γαίαν έκάνει η
κεν γηθήσαι Πρίαμος Πριάμοιό τε
παϊδες, άλλοι τε Τρώες μέγα κεν
κεχαροίατο θυμώ, ει σφώην τάδε
πάντα πυθοίατο μαρναμένοιιν. .
15. et, und dabei, dem simul cor-
respondirend.

Das Volk im ideellen Sinne (=
Staat) hat das inperium u. über-
trägt es zeitweise durch die lex
curiata. — 23. pro alieno, sie setzen
sich über das inperium hinweg,
als wäre das eine Sache, welche
sie nicht berührte; ganz anders han-
delten Männer wie Manlius und
Brutus, welche in persönlichen An-
gelegenheiten das Recht des Staats
als ihre eigene Sache zu schützen
wussten, suam salutem posteriorem
salute conmuni duxerunt.
tiam facere alicuius rei, etwas einem
zu Gute halten, nachsehen. 28.
Streng conservativer Grundsatz!
31. Es ist fraglich, ob gegen den

rium, sed tribunos, sed pravum populi iudicium nequiquam posteros accusaturos, cum polluta semel militari disciplina non

miles centurionis, non centurio tribuni, non tribunus legati, 8 non legatus consulis, non magister equitum dictatoris pareat

imperio, nemo hominum, nemo deorum verecundiam habeat, i 9 non edicta imperatorum, non auspicia observentur, sine com

meatu vagi milites in pacato, in hostico errent, inmemores sa

cramenti licentia sola se ubi velint exauctorent, infrequentia 10 deserantur signa, neque conveniatur ad edictum nec discernatur,

interdiu nocte, aequo iniquo loco, iussu iniussu imperatoris 10

pugnent, et non signa, non ordines servent, latrocinii modo 11 caeca et fortuita pro sollemni et sacrata militia sit

-: horum criminum vos reos in omnia saecula offerte, tribuni plebi; vestra i obnoxia capita pro licentia Q. Fabi obicite. XXXV. Stupentes

tribunos et suam iam vicem magis anxios quam eius, cui 15 auxilium ab se petebatur, liberavit onere consensus populi Ro

mani ad preces et obtestationem versus, ut sibi poenam ma2 gistri equitum dictator remitteret. tribuni quoque inclinatam

rem in preces subsecuti orare dictatorem insistunt, ut veniam

errori humano, veniam adulescentiae Q. Fabii daret; satis eum 20 3 poenarum dedisse. iam ipse adulescens, iam pater M. Fabius

contentionis obliti procumbere ad genua et iram deprecari dictatoris. tum dictator silentio facto: bene habet" inquit,

,,Quirites: vicit disciplina militaris, vicit imperii maiestas, quae 5 in discrimine fuerunt, an ulla post hanc diem essent. non noxae 25

eximitur Q. Fabius, qui contra edictum imperatoris pugnavit, sed noxae damnatus donatur populo Romano, donatur tribuniciae potestati, precarium, non iustum auxilium ferenti. vive, Quinte Fabi, felicior hoc consensu civitatis ad tuendum te, quam qua paulo ante exultabas victoria; vive, id facinus ausus, cuius tibi ne 30

parens quidem, si eodem loco fuisset, quo fuit L. Papirius, 7

6

pulo Romano, cui vitam debes, nihil maius praestiteris, quam si hic tibi dies satis documenti dederit, ut bello ac pace pati legitima imperia possis.“ cum se nihil morari magistrum 8

equitum pronuntiasset, degressum eum templo laetus senatus, & laetior populus, circumfusi ac gratulantes hinc magistro equi

tum, hinc dictatori, prosecuti sunt, firmatumque imperium mi- 9 litare haud minus periculo Q. Fabii quam supplicio miserabili adulescentis Manlii videbatur.

b) Niederlage der Römer in den Caudinischen Pässen.

(Liv. IX, 1-12).

10

I. Sequitur hunc annum nobilis clade Romana Caudina 1 pax T. Veturio Calvino Sp. Postumio consulibus. Samnites 2 eo anno imperatorem C. Pontium Flerrenni filium habuerunt, patre longe prudentissimo natum, primum ipsum bellatorem

ducemquo. is, ubi legati, qui ad dedendas res missi erant, 2 15 pace infecta redierunt: „ne nihil actum" inquit ,hac legatione

censeatis, expiatum est, quidquid ex foedere rupto irarum in nos caelestium fuit. satis scio, quibuscumque diis cordi fuit 4 subigi nos ad necessitatem dedendi res, quae ab nobis ex foe

dere repetitae fuerant, eis non fuisse cordi tam superbe ab 20 Romanis foederis expiationem spretam. quid enim ultra fieri 5

ad placandos deos mitigandosque homines potuit, quam quod nos fecimus?

res hostium in praeda captas, quae belli iure nostrae videbantur, remisimus; auctores belli, quia vivos non 6

potuimus, perfunctos iam fato dedidimus; bona eorum, ne quid 25 ex contagione noxae remaneret penes nos, Romam portavimus.

7 quid ultra tibi, Romane, quid foederi, quid diis arbitris debeo ?

quem tibi tuarum irarum, quem meorum suppliciorum iudicem 8 feram, neminem, neque populum neque privatum, fugio. quod

si nihil cum potentiore iuris humani relinquitur inopi, at ego

ad deos vindices intolerandae superbiae confugiam et precabor, 5 9 ut iras suas vertant in eos, quibus non suae redditae res, non

alienae adcumulatae satis sint; quorum saevitiam non mors noxiorum, non deditio exanimatorum corporum, non bona sequentia domini deditionem exsatient, placari nequeant nisi hau

riendum sanguinem laniandaque viscera nostra praebuerimus. 10 10 iustum est bellum, Samnites, quibus necessarium, et pia arma, 11 quibus nulla nisi in armis relinquitur spes. proinde cum rerum

humanarum maximum momentum sit, quam propitiis rem, quam adversis agant diis, pro certo habete priora bella adversus deos magis quam homines gessisse, hoc, quod instat, ducibus ipsis 15 diis gesturos."

II. Haec non laeta magis quam vera vaticinatus, exercitu educto circa Caudium castra quam potest occultissime locat. 2 inde ad Calatiam, ubi iam consules Romanos castraque esse

audiebat, milites decem pastorum habitu mittit, pecoraque di- 20

versos alium alibi haud procul Romanis pascere iubet praesi3 diis; ubi inciderint in praedatores, ut idem omnibus sermo con

stet, legiones Samnitium in Apulia esse, Luceriam omnibus 4 copiis circumsedere, nec procul abesse, quin vi capiant. iam

is rumor ante de industria volgatus venerat ad Romanos, sed 25

fidem auxere captivi eo maxime, quod sermo inter omnes con5 gruebat. haud erat dubium, quin Lucerinis opem Romanus

ferret, bonis ac fidelibus sociis, simul ne Apulia omnis ad praesentem terrorem deficeret: ea modo, qua irent, consultatio

duae ad Luceriam ferebant viae, altera praeter oram 30

1