9 superi maris, patens apertaque, sed quanto tutior, tanto fere longior, altera per furculas Caudinas brevior. sed ita natus 7 locus est: saltus duo alti angusti silvosique sunt, montibus circa perpetuis inter se iuncti. iacet inter eos satis patens 5 clausus in medio campus herbidus aquosusque, per quem medium iter est. sed antequam venias ad eum, intrandae primae 8 angustiae sunt, et aut eadem, qua te insinuaveris, retro via repetenda aut, si ire porro pergas, per alium saltum artiorem inpeditioremque evadendum. in eum campum via alia per 10 cavam rupem Romani demisso agmine cum ad alias angustias protinus pergerent, saeptas deiectu arborum saxorumque ingentium obiacentem molem invenere. cum fraus hostilis apparuisset, praesidium etiam in summo saltu conspicitur. citati 10 inde retro, qua venerant, pergunt repetere viam. eam quoque 15 clausam sua obice armisque inveniunt. sistunt inde gradum sine ullius imperio, stuporque omnium animos ac velut torpor quidam insolitus membra tenet, intuentesque alii alios, cum 11 alterum quisque conpotem magis mentis ac consilii ducerent, diu inmobiles silent. deinde ubi praetoria consulum erigi vi- 12 20 dere et expedire quosdam utilia operi, quamquam ludibrio fore munientes perditis rebus ac spe omni adempta cernebant, tamen, ne culpam malis adderent, pro se quisque nec hortante 13 ullo nec imperante ad muniendum versi castra propter aquam vallo circumdant, sua ipsi opera laboremque inritum, praeter- 14 25 quam quod hostes superbe increpabant, cum miserabili confessione eludentes. ad consules maestos, ne advocantes quidem 15 in consilium, quando nec consilio nec auxilio locus esset, sua sponte legati ac tribuni conveniunt, militesque ad praetorium versi opem, quam vix dii inmortales ferre poterant, ab ducibus 30 exposcunt. III. Querentes magis quam consultantes nox op- 1 pressit, cum pro ingenio quisque fremerent, alius: „per obices viarum, per adversa montium, per silvas, qua ferri arma po- 2 terunt, eamus; modo ad hostem pervenire liceat, quem per annos iam prope triginta vincimus: omnia aequa et plana erunt 35 Romano in perfidum Samnitem pugnanti," alius: quo aut qua 3 eamus? num montes moliri sede sua paramus? dum haec in minebunt iuga, qua tu ad hostem venies? armati inermes, fortes ignavi, pariter omnes capti atque victi sumus. ne ferrum quidem ad bene moriendum oblaturus est hostis, sedens bel4 lum conficiet." his invicem sermonibus qua cibi qua quietis inmemor nox traducta est. 5 Ne Samnitibus quidem consilium in tam laetis suppetebat rebus. itaque universi Herennium Pontium, patrem imperatoris, 5 per litteras consulendum censent. iam is gravis annis non militaribus solum sed civilibus quoque abscesserat muneribus; 6 in corpore tamen adfecto vigebat vis animi consiliique. is ubi 10 accepit ad furculas Caudinas inter duos saltus clausos esse exercitus Romanos, consultus ab nuntio filii censuit omnes inde 7 quam primum inviolatos dimittendos. quae ubi spreta sententia est iterumque eodem remeante nuntio consulebatur, censuit ad 8 unum omnes interficiendos. quae ubi tam discordia inter se 15 velut ex ancipiti oraculo responsa data sunt, quamquam filius ipse in primis iam animum quoque patris consenuisse in adfecto corpore rebatur, tamen consensu omnium victus est, ut 9 ipsum in consilium acciret. nec gravatus senex plaustro in castra dicitur advectus vocatusque in consilium ita ferme 20 locutus esse, ut nihil sententiae suae mutaret, causas tantum 10 adiceret: priore se consilio, quod optimum duceret, cum potentissimo populo per ingens beneficium perpetuam firmare pacem amicitiamque; altero consilio in multas aetates, quibus amissis duobus exercitibus haud facile receptura vires Romana res esset, 25 11 bellum differre; tertium nullum consilium esse. cum filius aliique principes percunctando exsequerentur, quid, si media via consilii caperetur, ut et dimitterentur incolumes et leges iis 12 iure belli victis inponerentur: „ista quidem sententia" inquit ea est, quae neque amicos parat nec inimicos tollit. servate 30 modo quos ignominia inritaveritis: ea est Romana gens, quae 13 victa quiescere nesciat. vivet semper in pectoribus illorum quidquid istuc praesens necessitas inusserit, nec eos ante multiplices poenas expetitas a vobis quiescere sinet." 1 IV. Neutra sententia accepta Herennius domum e castris 35 est avectus. et in castris Romanis cum frustra multi conatus cum 7 ad erumpendum capti essent, et iam omnium rerum inopia 2 esset, victi necessitate legatos mittunt, qui primum pacem aequam peterent; si pacem non inpetrarent, uti provocarent ad pugnam. tum Pontius debellatum esse respondit, et, quoniam 3 5 ne victi quidem ac capti fortunam fateri scirent, inermes cum singulis vestimentis sub iugum missurum; alias condiciones pacis aequas victis ac victoribus fore: si agro Samnitium de- 4 cederetur, coloniae abducerentur, suis inde legibus Romanum ac Samnitem aequo foedere victurum. his condicionibus pa- 5 10 ratum se esse foedus cum consulibus ferire; si quid eorum displiceat, legatos redire ad se vetuit. haec cum legatio re- 6 nuntiaretur, tantus gemitus omnium subito exortus est tantaque maestitia incessit, ut non gravius accepturi viderentur, si nuntiaretur omnibus eo loco mortem oppetendam esse. 15 diu silentium fuisset, nec consules aut pro foedere tam turpi aut contra foedus tam necessarium hiscere possent, tum L. Lentulus, qui princeps legatorum virtute atque honoribus erat: „pa- 8 trem meum" inquit, consules, saepe audivi memorantem se in Capitolio unum non fuisse auctorem senatui redimendae 20 auro a Gallis civitatis, quando nec fossa valloque ab ignavissimo ad opera ac muniendum hoste clausi essent et erumpere, si non sine magno periculo, tamen sine certa pernicie possent. quod si, illis ut decurrere ex Capitolio armatis in 9 hostem licuit, quo saepe modo obsessi in obsidentes eruperunt, 25 ita nobis aequo aut iniquo loco dimicandi tantummodo cum hoste copia esset, non mihi paterni animi indoles in consilio dando deesset. equidem mortem pro patria praeclaram esse 10 fateor, et me vel devovere pro populo Romano legionibusque vel in medios me inmittere hostes paratus sum: sed hic patriam 11 30 video, hic quidquid Romanarum legionum est. quae nisi pro se ipsis ad mortem ruere volunt, quid habent, quod morte sua Angriffe von den Bergen herab mit bildeten, cf. App. Samn. 4: yɛvo- Be 12 servent? tecta urbis, dicat aliquis, et moenia et eam turbam, a qua urbs incolitur. immo hercule produntur ea omnia deleto hoc exercitu, non servantur. quis enim ea tuebitur? inbellis videlicet atque inermis multitudo. tam hercule, quam a Gallorum 13 impetu defendit. an a Veiis exercitum Camillumque ducem in- 5 14 plorabunt? hic omnes spes opesque sunt, quas servando patriam servamus, dedendo ad necem patriam deserimus ac prodimus. 15 at foeda atque ignominiosa deditio est. sed ea caritas patriae est, ut tam ignominia eam quam morte nostra, si opus sit, 16 servemus. subeatur ergo ista, quantacumque est, indignitas, 10 et pareatur necessitati, quam ne dii quidem superant. ite, consules, redimite armis civitatem, quam auro maiores vestri redemerunt." 1 V. Consules profecti ad Pontium in conloquium, cum de foedere victor agitaret, negarunt iniussu populi foedus fieri 15 2 posse nec sine fetialibus caerimoniaque alia sollemni. itaque non, ut vulgo credunt, Claudiusque etiam scribit, foedere pax 3 Caudina, sed per sponsionem facta est. quid enim aut sponsoribus in foedere opus esset aut obsidibus, ubi precatione res transigitur, per quem populum fiat, quo minus legibus dictis 20 stetur, ut eum ita Iuppiter feriat, quemadmodum a fetialibus 4 porcus feriatur. spoponderunt consules, legati, quaestores, tri q. m. s. s.? Doch wohl die militärische Ehre und Disciplin Roms? Wenigstens urtheilten die Römer sonst anders als Lentulus. Es muss also die militärisch-politische Lage Roms damals sehr schwierig gewesen sein. 8. foeda, schmerzlich. 12. armis] Durch Auslieferung der Waffen. 15. iniussu p., sicher nach der späteren Rechtspraxis; ob schon damals, ist fraglich. Die Schlussfolgerung (itaque) ist desshalb bedenklich.-17. Claudius, vgl. Einl. II Thl. 18. per sponsionem] Es gab drei Vertragsarten: 1) die religiöse, das foedus, wozu wesentlich der Schwur und nach dem Fetialrechte das Darbringen (ferire, icere, percutere) des Schweinopfers gehörte. Vgl. damit die oлоvdαí bei Xenoph. Anab. II, 2, 8; 2) die sponsio, der civilrechtlichen nachgebildet, bestehend in der mündlichen Frage u. Antwort der Repräsentanten beider Staaten. Gaius III, 94 velut si inperator noster principem alicuius peregrini populi de pace ita interroget: pacem futuram spondes? vel ipse eodem modo interrogetur, wo freilich nicht klar ist, ob pacem futuram die künftige Aufrechthaltung des Friedens bedeutet oder auf einen zu schliessenden Vertrag (iussu populi per fetiales) in feierlicher Form sich bezieht. 3) pactio, ein blosses beliebig ausgedrücktes Versprechen, wobei es nur auf den consensus der Parteien ankam. Es scheint als gehen die Consuln auf Friedenspräliminarien ein (per sponsionem) mit dem Versprechen, dass sie die Ratification (foedus) in Rom durchsetzen würden. Denn einen endgültigen Frieden konnten die Consuln ohne Senat und Volk nicht schliessen. 18. Es war nicht eben selten, dass bei Abschluss eines Bündnisses zugleich Geisseln als Garantie für die richtige Ausführung des Vertrags gestellt wurden. Es lag dies um so näher, wenn man die Consuln nicht für voll berechtigt zum Abschluss des foedus buni militum, nominaque omnium, qui spoponderunt, extant, ubi, si ex foedere acta res esset, praeterquam duorum fetialium non extarent; et propter necessariam foederis dilationem ob- 5 sides etiam sescenti equites imperati, qui capite luerent, si pacto 5 non staretur. tempus inde statutum tradendis obsidibus exer- 6 cituque inermi mittendo. redintegravit luctum in castris consulum adventus, ut vix ab iis abstinerent manus, quorum te- 7 meritate in eum locum deducti essent, eorum ignavia foedius inde, quam venissent, abituri; illis non ducem locorum, non 10 exploratorem fuisse; beluarum modo caecos in foveam lapsos. alii alios intueri; contemplari arma mox tradenda et inermes 8 futuras dextras obnoxiaque corpora hosti; proponere sibimet ipsi ante oculos iugum hostile et ludibria victoris et vultus superbos et per armatos inermium iter, inde foedi agminis 9 15 miserabilem viam per sociorum urbes, reditum in patriam ad parentes, quo saepe ipsi maioresque eorum triumphantes venissent. se solos sine vulnere, sine ferro, sine acie victos; sibi 10 non stringere licuisse gladios, non manum cum hoste conferre; sibi nequiquam animos datos. haec frementibus hora fatalis 11 20 ignominiae advenit, omnia tristiora experiundo factura, quam quae praeceperant animis. Iam primum cum singulis vestimentis inermes extra val- 12 lum exire iussi, et primi traditi obsides atque in custodiam 13 abducti, tum a consulibus abire lictores iussi paludamentaque 25 detracta: tantam id inter ipsos, qui paullo ante eos execrantes dedendos lacerandosque censuerant, miserationem fecit, ut suae 14 quisque condicionis oblitus ab illa deformatione tantae maiestatis velut ab nefando spectaculo averteret oculos. VI. Primi 1 consules prope seminudi sub iugum missi, tum ut quisque 30 gradu proxumus erat, ita ignominiae obiectus, tum deinceps singulae legiones. circumstabant armati hostes exprobrantes 2 eludentesque; gladii etiam plerisque intentati et vulnerati quidam necatique, si vultus eorum indignitate rerum acrior victorem offendisset. ita traducti sub iugum et, quod paene gra- 3 35 vius erat, per hostium oculos cum e saltu evasissent, etsi velut ab inferis extracti tum primum lucem aspicere visi sunt, |