iubent; pacem precibus exposcunt, uti volens propitius suam semper sospitet progeniem. fuisse credo tum quoque aliquos, 4 qui discerptum regem patrum manibus taciti arguerent manavit enim haec quoque sed perobscura fama —; illam 5 alteram admiratio viri et pavor praesens nobilitavit. Et con- 5 silio etiam unius hominis addita rei dicitur fides. namque Proculus Iulius, sollicita civitate desiderio regis et infensa patribus, gravis, ut traditur, quamvis magnae rei auctor in contionem prodit. "Romulus" inquit Quirites, parens urbis huius, 6 10 prima hodierna luce caelo repente delapsus se mihi obvium dedit. cum perfusus horrore venerabundus adstitissem, petens precibus, ut contra intueri fas esset: „abi, nuntia" inquit, „Ro- 7 manis, caelestes ita velle, ut mea Roma caput orbis terrarum sit: proinde rem militarem colant, sciantque et ita posteris 15 tradant nullas opes humanas armis Romanis resistere posse." ,haec" inquit locutus sublimis abiit." mirum quantum illi s viro nuntianti haec fides fuerit, quamque desiderium Romuli apud plebem exercitumque facta fide inmortalitatis lenitum sit. o pater o genitor o sanguen dis ori- εἰπεῖν ἐν πᾶσιν etc. Livius scheint der Sache nicht zu glauben, daher sagt er Et consilio etiam unius hominis etc. 16. Mirum quantum fides fuerit: Plut. erklärt dies näher: Tavta (die Meldung des Proculus) πιστὰ μὲν εἶναι τοῖς Ῥωμαίοις ἐδόκει διὰ τὸν τρόπον τοῦ λέγοντος καὶ διὰ τὸν ὅρκον· οὐ μὴν ἀλλά (aber das war es noch nicht allein, sondern) καὶ δαιμόνιόν τι συνεφάψασθαι πάθος ὅμοιον ἐνθουσιασμῷ (Verzückung). μηδένα γὰρ ἀντειπεῖν, ἀλλὰ πᾶσαν ὑπόνοιαν καὶ διαβολὴν ἀφέντας εὔχεσθαι Κυρίνῳ καὶ θεοκλυτεῖν ἐκεῖνον. 8 B. Numa Pompilius. 1. Wahl und Inauguration Numa's (Liv. I, 18). 1 XVIII. Inclita iustitia religioque ea tempestate Numae Pompili erat. Curibus Sabinis habitabat, consultissimus vir, ut in illa quisquam esse aetate poterat, omnis divini atque 5 2 humani iuris. auctorem doctrinae eius, quia non extat alius, falso Samium Pythagoram edunt, quem Servio Tullio regnante Romae centum amplius post annos in ultima Italiae ora circa Metapontum Heracleamque et Crotona iuvenum aemulantium 3 studia coetus habuisse constat. ex quibus locis, etsi eiusdem 10 aetatis fuisset, qua fama inter Sabinos aut quo linguae commercio quemquam ad cupiditatem discendi excivisset? quove praesidio unus per tot gentes dissonas sermone moribusque 4 pervenisset? suopte igitur ingenio temperatum animum virtutibus fuisse opinor magis, instructumque non tam peregrinis artibus 15 quam disciplina tetrica ac tristi veterum Sabinorum, quo genere nullum quondam incorruptius fuit. 3. Nach dem Tode des Rom. war ein Jahr lang ein Interregnum eingetreten, d. h. die Patricier bestellten aus ihrer Mitte einen interrex; da nun aber der erste interrex die Wahlhandlung selbst noch nicht vornehmen durfte, so ernannte dieser einen Nachfolger u. so fort, bis die Wahl und Inauguration des neuen Königs erfolgt war. Die Wahl er. folgte in der Weise, dass der Senat einen Mann bestimmte u. diesen der interrex dem Volke in den Curiatcomitien vorschlug. War der Wille der Götter durch die Auspicien er forscht u. die Wahl nicht blos ius, sondern auch fas, so brachte der Gewählte in den Curiatcomitien die lex curiata de imperio ein, d. h. er liess sich die höchste militärische, richterliche u. priesterliche Gewalt ertheilen. Numa wird von Corssen abgeleitet von Nomas Gnomas, gleichen Stammes mit vóuos; also der Weise, Anordner und Gesetzgeber. Vgl. numerus, Numitor. 5. in illa, innerhalb jener Zeit = in hominibus illius aetatis; wahrscheinlich aber ist in eine Dittographie. 7. Pythagoram: Er kam von Samos nach Unteritalien (magna Graecia), wo = er zu Kroton im Lande der Bruttier den Pythagorischen Bund gründete: Cic. Tusc. I, § 38 Pyth., cum Superboregnante in Italiam venisset, tenuit magnam illam Graeciam cum honore et disciplina (ἓν διὰ δυοῖν) tum etiam auctoritate multaque secula post ea sic viguit Pythagoreorum nomen, ut nulli alii docti viderentur. 9. aemulantium studia, wissbegierig. 11. Welchen Ruf hätte Pythagoras unter den Sabinern haben müssen, um Jemand anlocken zu können. 12. quemquam, überhaupt Jemand; die nähere Bestimmung ergiebt sich aus inter Sabinos. 14. Den Numa zeichnete ein natürliches (suopte ingenio) sittliches Streben (animus) aus. Er war eine moralisch tief beanlagte Natur, so dass seine ganze Denk- und Handlungsweise (animus) eine streng sittliche (virtutibus temperatus) Richtung erhielt. 16. disciplina, ist die auf Sitte u. Pflichtübung ruhende Sittlichkeit; diese war bei den alten Sabinern kräftig, naturwüchsig (tetrica) und streng (tristis), fern von aller leichtartigen Munterkeit (hilaris ac levis). quo genere, der unverdorbenste Volksstamm, den es je ge Audito nomine Numae patres Romani, quamquam inclinari opes ad Sabinos rege inde sumpto videbantur, tamen neque se quisquam nec factionis suae alium nec denique patrum aut civium quemquam praeferre illi viro ausi ad unum omnes Numae 5 5 Pompilio regnum deferendum decernunt. accitus, sicut Romulus augurato urbe condenda regnum adeptus est, de se quoque deos consuli iussit. inde ab augure, cui deinde honoris ergo publicum id perpetuumque socerdotium fuit, deductus in arcem c in lapide ad meridiem versus consedit. augur ad laevam eius 10 capite velato sedem cepit, dextra manu baculum sine nodo aduncum tenens, quem lituum appellarunt. inde ubi prospectu in urbem agrumque capto deos precatus regiones ab oriente 7 ad occasum determinavit, dextras ad meridiem partes, laevas ad septemtrionem esse dixit, signum contra, quoad longissime 15 conspectum oculi ferebant, animo finivit; tum lituo in laevam manum translato dextra in caput Numae imposita precatus ita est: „Iuppiter pater, si est fas hunc Numam Pompilium, cuius 8 ego caput teneo, regem Romae esse, uti tu signa nobis certa adclarassis inter eos fines, quos feci." tum peregit verbis 20 auspicia, quae mitti vellet; quibus missis declaratus rex Numa 9 de templo descendit. 2. Ordnung des Cultus. (Liv. I, 20). XX. Tum sacerdotibus creandis animum adiecit, quam- 1 quam ipse plurima sacra obibat, ea maxime quae nunc ad geben hat. - 1. patres Romani, d. h. 22. Numa ist in der Sage der Stifter der römischen Religion und Histor. Quellenbuch. II, 1. 2. Aufl. ihres Ceremonialgesetzes. Es ist aber selbstverständlich, dass religiöse Culte und Gebräuche zum ältesten Erbtheil der Nationen gehören u. nicht von einzelnen Individuen plötzlich gestiftet werden. Allein die Sage liebt es, die Fülle historischer Entwicklung dem Erfindungsgeist einzelner hervorragender Männer zuzuschreiben, welche sich ein hervorragendes Verdienst um die Ordnung des historisch Gewordenen erworben haben, vgl. Lycurgus. Da nun Rom die Bürger verschiedener Gemeinden u. Stämme umschloss, welche alle verschiedene Religionsgebräuche mitbrachten, so erforderte die Einheit des Staats allerdings eine feste Gestaltung des Staatscultus. Dieses Verdienst hat die Ueberlieferung an den Namen des Numa geknüpft. 23. Im Vorausgehenden war er 2 2 Dialem flaminem pertinent. sed quia in civitate bellicosa plures Romuli quam Numae similes reges putabat fore, iturosque ipsos ad bella, ne sacra regiae vicis desererentur, flaminem Iovi adsiduum sacerdotem creavit, insignique eum veste et regia sella adornavit. huic duos flamines adiecit, Marti unum 5 3 alterum Quirino; virginesque Vestae legit, Alba oriundum sacerdotium et genti conditoris haud alienum. iis, ut adsiduae templi antistites essent, stipendium de publico statuit, virgini4 tate aliisque caerimoniis venerabliles ac sanctas fecit. Salios item duodecim Marti Gradivo legit, tunicaeque pictae insigne 10 dedit et super tunicam aeneum pectori tegumen, caelestiaque arma, quae ancilia appellantur, ferre ac per urbem ire canentes carmina cum tripudiis sollemnique saltatu iussit. 5 Pontificem deinde Numam Marcium Marci filium ex patribus legit, eique sacra omnia exscripta exsignataque adtribuit, 15 = Dec.), das des = Numa war ein Mondjahr 12 von Alba longa zum populus Romanus Quirites oder populus Romanus Quiritium verschmolzen. - 7. et war. alienum, d. h. eine Institution, Unter N. fiel ein Schild vom Him- quibus hostiis, quibus diebus, ad quae templa sacra fierent, atque unde in eos sumptus pecunia erogaretur. cetera quoque 6 omnia publica privataque sacra pontificis scitis subiecit, ut esset, quo consultum plebes veniret, ne quid divini iuris 5 neglegendo patrios ritus peregrinosqne adsciscendo turbaretur; nec caelestes modo caerimonias sed iusta quoque funebria 7 placandosque manes ut idem pontifex edoceret, quaeque prodigia fulminibus aliove quo visu missa susciperentur atque curarentur. ad ea elicienda ex mentibus divinis Iovi Elicio 10 aram in Aventino dicavit, deumque consuluit auguriis, quae suscipienda essent. C. Tullus Hostilius. Zerstörung von Alba. (Liv. I, 21-26. 29. 30). C. XXI. Ita duo deinceps reges, alius alia via, ille bello 6 15 hic pace, civitatem auxerunt. Romulus septem et triginta regnavit annos, Numa tres et quadraginta. cum valida tum temperata et belli et pacis artibus erat civitas. inde 1 XXII. Numae morte ad interregnum res rediit. Tullum Hostilium, nepotem Hostili, cuius in infima arce clara 20 pugna adversus Sabinos fuerat, regem populus iussit: patres auctores facti. hic non solum proximo regi dissimilis sed 2 ferocior etiam quam Romulus fuit: cum aetas viresque tum avita quoque gloria animum stimulabat. senescere igitur civitatem otio ratus undique materiam excitandi belli quaerebat. 25 forte evenit, ut agrestes Romani ex Albano agro, Albani ex 3 Romano praedas in vicem agerent. imperitabat tum Gaius 4 mentarii Numae, vgl. III. Heft P. 20. Tullum Hostilium: Wie Romulus 2. cetera, z. B. Gebete, Spiele, Consecrationen etc. 8. susciperentur, etwas als prodigium officiell aufnehmen, anerkennen, um dann die Sühnung zu veranlassen (curare procurare). Später wandte man sich zur Sühnung der Prodigien fast immer an etruskische haruspices - = 14. Warum nicht alter altera oder alter alia via? 16. temperata, wohl geordnet durch militärische u. staatsmännische Einrichtungen, cf. p. 16, 14. 18. res = respublica, cf. IV. 43, 7: respublica a consulibus ad interregnum redit; doch ist res redit die übliche Formel. - 18. Inde und Hostilius aus dem Stamm der Ramnes, so war Numa u. Ancus Marcius aus dem Stamme (tribus) der Tities; dieser Wechsel ist gewiss nicht zufällig. Vgl. Niebuhr, Vorles. I, 125. 20. populus iussit, Cic. rep. II, 31: Tullum Hostilium populus regem interrege rogante comitiis curiatis creavit, isque de inperis suo exemplo Pompili populum consuluit curiatim. Das iubere setzt ein rogare voraus. 21. patres auctores facti i. e. sie bestätigten die Wahl durch Uebertragung des imperium (lege curiata). — 23. senescere, in Kraftlosigkeit verfallen; materia -Veranlassung. - 26. Imperitabat: |