citui dierum triginta praesto fore, si ea loca intrasset, juventutemque Camertium Umbrorum in armis paratam imperio 9 futuram. haec cum relata consuli essent, inpedimentis prima 10 vigilia praemissis, legionibus post inpedimenta ire iussis, ipse substitit cum equitatu et luce orta postero die obequitavit 5 stationibus hostium, quae extra saltum dispositae erant; et cum satis diu tenuisset hostem, in castra sese recepit, porta11 que altera egressus ante noctem agmen adsequitur. postero die luce prima iuga Ciminii montis tenebat. inde contemplatus 12 opulenta Etruriae arva milites emittit. ingenti iam abacta 10 praeda tumultuariae agrestium Etruscorum cohortes, repente a principibus regionis eius concitatae, Romanis occurrunt adeo inconpositae, ut vindices praedarum prope ipsi praedae fuerint. 13 caesis fugatisque iis late depopulato agro victor Romanus opulentusque rerum omnium copia in castra rediit. eo forte 15 quinque legati cum duobus tribunis plebis venerant denuntia14 tum Fabio senatus verbis, ne saltum Ciminium transiret. laetati serius se, quam ut inpedire bellum possent, venisse, nuntii victoriae Romam revertuntur. 1 XXXVII. Hac expeditione consulis motum latius erat 20 quam profligatum bellum: vastationem namque sub Ciminii montis radicibus iacens ora senserat, conciveratque indignatione 2 non Etruriae modo populos sed Umbriae finitima. itaque quantus non umquam antea exercitus ad Sutrium venit; neque e silvis tantummodo promota castra, sed etiam aviditate dimi- 25 3 candi quam primum in campos delata acies. deinde instructa primo suo stare loco relicto hostibus ad instruendum contra spatio; dein, postquam detractare hostem sensere pugnam, ad 4 vallum subeunt. ubi postquam stationes quoque receptas intra munimenta sensere, clamor repente circa duces ortus, ut eo 30 vius kaum glaublich erscheint. 10 esse. sibi e castris cibaria eius diei deferri iuberent: mansuros se 5 sub armis et aut nocte aut certe luce prima castra hostium invasuros. nihilo quietior Romanus exercitus imperio ducis 6 continetur. decima erat fere diei hora, cum cibum capere con5 sul milites iubet; praecipit, ut in armis sint, quacumque diei noctisve hora signum dederit._ paucis milites adloquitur; Sam- 7 nitium bella extollit, elevat Etruscos; nec hostem hosti nec multitudinem multitudini conparandam ait; esse praeterea telum aliud occultum; scituros in tempore; interea taceri opus his ambagibus prodi simulabat hostes, quo animus militum multitudine territus restitueretur; et, quod sine munimento considerant, veri similius erat, quod simulabatur. curati cibo corpora quieti dant, et quarta fere vigilia sine tumultu excitati arma capiunt. dolabrae calonibus dividuntur ad val- 8 15 lum proruendum fossasque inplendas. intra munimenta instruitur acies, delectae cohortes ad portarum exitus conlocantur. dato deinde signo paulo ante lucem, quod aestivis noctibus 9 sopitae maxime quietis tempus est, proruto vallo erupit acies, stratos passim invadit hostes: alios inmobiles, alios semisomnos 20 in cubilibus suis, maximam partem ad arma trepidantes caede oppressit; paucis armandi se datum spatium est: eos ipsos non 10 signum certum, non ducem sequentes fundit Romanus fugatosque persequitur. ad castra, ad silvas diversi tendebant. silvae tutius dedere refugium, nam castra in campis sita eodem die capiuntur. 25 aurum argentumque iussum referri ad consulem, cetera praeda militis fuit. caesa aut capta eo die hostium milia ad sexaginta. eam 11 tam claram pugnam trans Ciminiam silvam ad Perusiam pugnatam quidam auctores sunt, metuque in magno civitatem fuisse, ne interclusus exercitus tam infesto saltu coortis undique Tuscis 30 Umbrisque opprimeretur. sed ubicumque pugnatum est, res 12 Romana superior fuit. itaque a Perusia et Cortona et Arretio, quae ferme capita Etruriae populorum ea tempestate erant, legati pacem foedusque ab Romanis petentes indutias in triginta annos impetraverunt. 1 d) Der (dritte) Samnitisch-Etruskische Krieg. XVIII. Cum ea in Samnio gererentur, Romanis in Etruria 5 interim bellum ingens multis ex gentibus concitur, cuius auctor 2 Gellius Egnatius ex Samnitibus erat. Tusci fere omnes consciverant bellum; traxerat contagio proximos Umbriae populos, et Gallica auxilia mercede sollicitabantur. omnis ea multitudo ad castra 3 Samnitium conveniebat. qui tumultus repens postquam est Ro- 10 mam perlatus, cum iam L. Volumnius consul cum legione secunda ac tertia sociorumque milibus quindecim profectus in Samnium esset, Ap. Claudium primo quoque tempore in Etruriam ire placuit. 4 duae Romanae legiones secutae prima et quarta et sociorum 5 duodecim milia. castra haud procul ab hoste posita. ceterum 15 magis eo profectum est, quod mature ventum erat, ut quosdam spectantes iam arma Etruriae populos metus Romani nominis conprimeret, quam quod ductu consulis quicquam ibi 6 satis scite aut fortunate gestum sit. multa proelia locis et temporibus iniquis commissa, spesque in dies graviorem hostem 20 faciebat, et iam prope erat, ut nec duci milites nec militibus 7 dux satis fideret. litteras ad collegam accersendum ex Samnio missas in trinis annalibus invenio: piget tamen id certum ponere, cum ea ipsa inter consules populi Romani, iam iterum eodem honore fungentis disceptatio fuerit, Appio abnuente missas, Volumnio adfirmante Appi se litteris accitum. iam Vo- 8 5 lumnius in Samnio tria castella ceperat, in quibus ad tria milia hostium caesa erant, dimidium fere eius captum, et Lucanorum seditiones a plebeis et egentibus ducibus ortas summa optumatium voluntate per Q. Fabium, pro consule missum eo cum vetere exercitu, conpresserat. Decio populandos hostium agros 9 10 relinquit, ipse cum suis copiis in Etruriam ad collegam pergit; quem advenientem laeti omnes acceperunt. Appium ex con- 10 scientia sua credo animum habuisse, haud inmerito iratum, si nihil scripserat, inliberali et ingrato animo, si eguerat ope, dissimulantem. vix enim salute mutua reddita cum obviam 11 15 egressus esset: ", satin salve" inquit, „L. Volumni? ut sese in Samnio res habent? quae te causa, ut provincia tua excederes, induxit?" Volumnius in Samnio res prosperas esse ait, litte- 12 ris eius accitum venisse; quae si falsae fuerint, nec usus sui sit in Etruria, extemplo conversis signis abiturum. tu vero 13 20 abeas" inquit, neque te quisquam moratur: etenim minime consentaneum est, cum bello tuo forsitan vix sufficias, huc te ad opem ferendam aliis gloriari venisse." bene Hercules ver- 14 teret, dicere Volumnius: malle frustra operam insumptam quam quicquam incidisse, cur non satis esset Etruriae unus consu25 laris exercitus. XIX. Digredientes iam consules legati tribuni- 1 que ex Appiano exercitu circumsistunt: pars imperatorem suum orare, ne collegae auxilium, quod acciendum ultro fuerit, sua sponte oblatum sperneretur; plures abeunti Volumnio obsistere, 2 obtestari, ne pravo cum collega certamine rem publicam pro30 dat: si qua clades incidisset, desertori magis quam deserto noxiae fore. eo rem adductam, ut omni rei bene aut secus 3 Senat aus, dem sich Appius nur 66 gestae in Etruria decus dedecusque ad L. Volumnium sit delegatum. neminem quaesiturum, quae verba Appi, sed quae 4 fortuna exercitus fuerit. dimitti ab Appio eum, sed a re publica et ab exercitu retineri; experiretur modo voluntatem mi5 litum. haec monendo obtestandoque prope restitantes consules 5 in contionem pertraxerunt. ibi orationes longiores habitae in eandem ferme sententiam, quam inter paucos certatum verbis 6 fuerat. et cum Volumnius, causa superior, ne infacundus qui7 dem adversus eximiam eloquentiam collegae visus esset, cavillansque Appius sibi acceptum referre diceret debere, quod ex 10 muto atque elingui facundum etiam consulem haberent; priore consulatu primis utique mensibus hiscere eum nequisse, nunc 8 iam popularis orationes serere: „,quam mallem" inquit Volumnius, „tu a me strenue facere quam ego abs te scite loqui didicissem. postremo condicionem ferre, quae decretura sit, 15 non orator neque enim id desiderare rem publicam 9 sed imperator uter sit melior. Etruriam et Samnium provincias esse, utram mallet eligeret: suo exercitu se vel in Etruria 10 vel in Samnio rem gesturum. tum militum clamor ortus, ut 11 simul ambo bellum Etruscum susciperent. quo animadverso 20 consensu Volumnius: „quoniam in collegae voluntate interpretanda“ inquit „erravi, non committam, ut, quid vos velitis, obscurum sit: manere an abire me velitis, clamore significate." 12 tum vero tantus est clamor exortus, ut hostes e castris exciret. armis arreptis in aciem descendunt. et Volumnius signa ca- 25 13 nere ac vexilla efferri castris iussit. Appium addubitasse ferunt cernentem certam seu pugnante seu quieto se fore collegae victoriam; deinde veritum, ne suae quoque legiones Volumnium sequerentur, et ipsum flagitantibus suis signum dedisse. 14 ab neutra parte satis commode instructi fuerunt. nam et 30 Samnitium dux Gellius Egnatius pabulatum cum cohortibus paucis ierat suoque impetu magis milites quam cuiusquam ductu 15 aut imperio pugnam capessebant, et Romani exercitus nec pa |