resque patrum, quos Servi rebus favisse credebat, interfecit;

conscius deinde male quaerendi regni ab se ipso adversus se 3 exemplum capi posse, armatis corpus circumsaepsit. neque

enim ad ius regni quicquam praeter vim habebat, ut qui neque 4 populi iussu neque auctoribus patribus regnaret. eo accedebat, 5

ut in caritate civium nihil spei reponenti metu regnum tutan

dum esset. quem ut pluribus incuteret, cognitiones capitalium 5 rerum sine consiliis per se solus exercebat, perque eam cau

sam occidere, in exilium agere, bonis multare poterat non sus

pectos modo aut invisos, sed unde nihil aliud quam praedam 10 6 sperare posset. praecipue ita patrum numero inminuto statuit

nullos in patres legere, quo contemptior paucitate ipsa ordo 7 esset, minusque per se nihil agi indignarentur. hic enim regum

primus traditum a prioribus morem de omnibus senatum consulendi solvit, domesticis consiliis rem publicam administravit, 15

bellum pacem foedera societates per se ipse cum quibus voluit 8 iniussu populi ac senatus fecit diremitque. Latinorum sibi

maxime gentem conciliabat, ut peregrinis quoque opibus tutior

– 1. Cic. Philipp. III, 10: supplicia vero in cives Romanos nulla Tarpuinii accepimus, ist willkürliche rhetorische Behauptung, um Antonius, das Gegenbild des Superbus, zu brandmarken. — 3. circumsaepsit, ganz nach dem Muster griechischer Tyrannen. - 4. ad ius regni: Er war nicht im rechtmässigen Besitz des Thrones, sondern nur durch Gewaltthätigkeit dazu gelangt; die Gewalt war also sein Recht. 6. metu, Terrorismus; er befolgte den Grundsatz aller Tyrannen: oderint dum metuant. - 8. sine consiliis: der König hatte die oberste richterliche und zugleich die Executiv-Gewalt, aber in wichtigen Fällen galt es für Despotismus, wenn er sich keines Beiraths (consilium) bediente. Selbst in der Ausübung der patria potestas verlangte die Römische Sitte in wichteren Fällen stets die Zuziehung eines consilium cognatorum.-10.praedam sperare: Vgl. die Proscriptionen des Súlla und Octavian.- 15. domesticis consiliis=nach Cabinetsbeschlüssen. Der Senat hatte keine Executive (inperium), welche allein dem König zustand, er konnte sich also nicht einmal versammeln, wenn der König ihn nicht berief.

Er war nur eine berathende Behörde, dessen Beschlüsssen (auctoritas) alle Könige bis auf Tarq. Sup. zu folgen gewohnt waren. Dazu war der König aber durch kein Grundrecht gezwungen, wenn er folgte, so huldigte er nur dem Herkommen. Dion. IV, 33: tous τε γαρ νόμους τους υπό Τυλλίου γραφέντας - πάντας ανειλε και ουδε τας σανίδας (tabulas) εν αίς γεγραμμένοι κατέλιπεν, αλλά και ταύτας καθαιρεθήναι κελεύσας εκ της αγοράς διέφθειρεν. έπειτα κατέλυσε τας από των τιμημάτων εισφοράς (das tributum nach dem Census) nał τον εξ αρχής τρόπον αποκατέστησε: και οπότε δεήσειεν αυτώ χρημάτων, , Tò loov Old pogov (Summe, Quote) ο πενέστατος τω πλουσιωτάτω καTÉ Q&Q8. - 17. Tarq. erneuerte das Bündniss mit den Latinern u. gewann für Rom Suprematsrechte; dann setzte er die feriae Latinae ein, an welchen 47 Städte Theil nahmen. Cic. de rep. II, 44: etenim illi iniusto domino atque acerbo aliquamdiu in rebus gerendis prospere fortuna comitata est. nam et omne Latium bello devicit et Suessam Pometiam (Volsker) urbem opulentam refertamque cepit et maxima

inter cives esset, neque hospitia modo cum primoribus eorum sed adfinitates quoque iungebat. Octavio Mamilio Tusculano 9

is longe princeps Latini nominis erat, si famae credimus, ab Ulixe deaque Circa oriundus —, ei Mamilio filiam nuptum 5 dat, perque eas nuptias multos sibi cognatos amicosque eius

conciliat.

2. Sturz des Königthums. (Ovid Fast. lib. II, 687-852).

Ultima Tarquinius Romanae gentis habebat

Regna, vir iniustus, fortis ad arma tamen.
Ceperat hic alias, alias everterat urbes,
690 Et Gabios turpi fecerat arte suos.
Namque trium minimus, proles manifesta Superbi,

In medios hostes nocte silente venit.
Nudarant gladios: 'Occidite' dixit 'inermem!

Hoc cupiant fratres Tarquiniusque pater, 695 Qui mea crudeli laceravit verbere terga.'

Dicere ut hoc posset, verbera passus erat.
Luna fuit. spectant iuvenem, gladiosque recondunt.

Tergaque, deducta veste, notata vident.
Flent quoque, et ut secum tueatur bella, precantur.
700 Callidus ignaris adnuit ille viris.
Iamque potens misso genitorem appellat amico,

Perdendi Gabios quod sibi monstret iter.
Hortus odoratis suberat cultissimus herbis.

Sectus humum rivo lene sonantis aquae. 705 Illic Tarquinius mandata latentia nati

Accipit, et virga lilia summa metit.

auri argentique praeda locupletatus Liv. I, 53 — 54. 691 minimus] votum patris Capitolii aedificatione Sextus Tarquinius, qui minimus ex persolvit et colonias (Signia u. Cir- tribus erat. — proles manifesta, ein ceii) deduxit et magnifica dona quasi echter Sprössling. Superbus ist zulibamenta praedarum Delphos ad gleich das Beispiel tückischer VerApollinem misit. Eine Ehrenrettung schlagenheit u. Verschmitztheit. des Tarquinius versuchte A. W. 692 Die folgende Darstellung hat Schlegel, Werke XII, 506 sqq. — 4. manche Aehnlichkeit mit Vergil's ab Ulixe: die Mamilier von Tuscu- Schilderung des Sinon. – 699 tuealum leiteten ihr Geschlecht von tur bella] deutet auf die BereitwilTelegonus her, dem Sohne des ligkeit, ihn zum Führer zu nehmen. Ulixes und der Circe.

701 Liv. I, 54: dux ad ultimum 688 fortis ad arma] Nec ut in- belli legitur, ut non pater Tariustus in parce res ita dus belli pra- quinius potentior

Romae quam vus fuit Liv. I, 53 (grammatisch vgl. Filius Gabiis esset. 703 suberat] Cic. Tusc. II, 6, 15). 690 Gabios] regiae. 706 lilia summa] Liv. pa

720

Nuntius ut rediit, decussaque lilia dixit,

Filius 'Agnosco iussa parentis' ait.
Nec mora, principibus caesis ex urbe Gabina,
710 Traduntur ducibus moenia nuda suis.
Ecce nefas visu, mediis altaribus anguis

Exit, et extinctis ignibus exta rapit.
Consulitur Phoebus. Sors est ita reddita, ‘Matri

Qui dederit princeps oscula, victor erit.
715 Oscula quisque suae matri properata tulerunt,

Non intellecto credula turba deo.
Brutus erat stulti sapiens imitator, ut esset

Tutus ab insidiis, dire Superbe, tuis.
Ille iacens pronus matri dedit oscula Terrae,

Creditus offenso procubuisse pede.
Cingitur interea Romanis Ardea signis,

Et patitur lentas obsidione moras.
Dum vacat, et metuunt hostes committere pugnam,

Luditur in castris, otia miles agit.
725 Tarquinius iuvenis socios dapibusque meroque

Accipit. ex illis rege creatus ait:
'Dum nos difficilis pigro tenet Ardea bello,

Nec sinit ad patrios arma referre deos,
Ecquid in officio torus est socialis? et ecquid

Coniugibus nostris mutua cura sumus?
Quisque suam laudat. studiis certamina crescunt,

Et fervent multo linguaque corque mero.
Surgit cui dederat clarum Collatia nomen:

Non opus est verbis, credite rebus!' ait. 735 ‘Nox superest. tollamur equis, Urbemque petamus!

730

740

750

Dicta placent, frenis inpediuntur equi.
Pertulerant dominos. regalia protinus illi

Tecta petunt. . custos in fore nullus erat.
Ecce nurum regis fusis per colla coronis

Inveniunt posito pervigilare mero.
Inde cito passu petitur Lucretia. nebat,

Ante torum calathi lanaque mollis erat.
Lumen ad exiguum famulae data pensa trahebant,

Inter quas tenui sic ait ipsa sono: 745 ‘Mittenda est domino ... nunc, nunc properate, puellae!...

Quamprimum nostra facta lacerna manu.
Quid tamen auditis? nam plura audire potestis:

Quantum de bello dicitur esse super?
Postmodo victa cades, melioribus, Ardea, restas,

Improba, quae nostros cogis abesse viros!
Sint tantum reduces! Sed enim temerarius ille

Est meus, et stricto quolibet ense ruit.
Mens abit, et morior, quotiens pugnantis imago

Me subit, et gelidum pectora frigus habet.' 755 Desinit in lacrimas, intentaque fila remittit.

In gremio voltum deposuitque suum.
Hoc ipsum decuit. lacrimae decuere pudicae,

Et facies animo dignaque parque fuit.
Pone metum, venio!' coniunx ait. Illa revixit,
760 Deque viri collo dulce pependit onus.
Interea iuvenis furiatos regius ignis

Concipit, et caeco raptus amore furit.
Forma placet, niveusque color flavique capilli,

Quique aderat nulla factus ab arte decor;
765 Verba placent et vox, et quod corrumpere non est,

Quoque minor spes est, hoc magis ille cupit.
Iam dederat cantus lucis praenuntius ales,

Cum referunt iuvenes in sua castra pedem.

den Worten „nam plura audire potestis? 749 Wenn nicht sofort, später musst du doch erliegen; denn die Männer (für: die Macht), welchen du zu widerstehen wagst, sind stärker als du (meliores). Restas ist Perfectbegriff resistere ausa pergis resistere. 753 Wie Tekmessa bei Soph. Aias 896: oszcx', όλωλα, διαπεπόρθημαι, φίλοι; oder οίχομαι τάλας, όλωλ’ όλωλα. - 757 decuit] stand ihr schön, erhöhte ihren Reiz. 765 quod corrumpere non pest] =udicitia.

780

Carpitur attonitos absentis imagine sensus 770 Ille: recordanti plura magisque placent. Ut solet a magno fluctus languescere flatu,

Sed tamen a vento, qui fuit, unda tumet,
Sic quamvis aberat placitae praesentia formae,

Quem dederat praesens forma, manebat amor. 775 Ardet, et iniusti stimulis agitatur amoris.

Comparat indigno vimque dolumque toro. Exitus in dubio est. 'Audebimus ultima!' dixit:

*Viderit, audentes forsne deusne iuvet. Cepimus audendo Gabios quoque.' Talia fatus

Ènse latus cinxit, tergaque pressit equi.
Accipit aerata iuvenem Collatia porta,

Condere iam voltus sole parante suos.
Hostis, ut hospes, init penetralia Collatina:

Comiter excipitur. sanguine iunctus erat.
785 Quantum animis erroris inest! parat inscia rerum

Infelix epulas hostibus illa suis.
Functus erat dapibus. poscunt sua tempora somnum.

Nox erat, et tota lumina nulla domo:
Surgit, et auratum vagina liberat ensem,
790 Et venit in thalamos, nupta pudica, tuos.
Utque torum pressit, 'Ferrum, Lucretia, mecum est;

Natus' ait regis Tarquiniusque loquor.'
Illa nihil. neque enim vocem viresque loquendi,

Aut aliquid toto pectore mentis habet.
795 Sed tremit, ut quondam stabulis deprensa relictis

Parva sub infesto cum iacet agna lupo.
Quid faciat? pugnet? vincetur femina pugnans.

Clamet? at in dextra, qui vetet, ensis erat.
Effugiat? positis urguentur pectora palmis.
800 Instat amans hostis precibus pretioque minisque;

Nec prece nec pretio nec movet ille minis. ‘Nil agis! eripiam dixit 'per crimina vitam:

Falsus adulterii testis adulter ero. Interimam famulum, cum quo deprensa fereris.' 805 Succubuit famae victa puella metu.

Quid, victor, gaudes? haec te victoria perdet.