Heu quanto regnis nox stetit una tuis! 810 Grandaevumque patrem fido cum coniuge castris 815 Utque vident habitum, quae luctus causa, requirunt, Illa diu reticet, pudibundaque celat amictu Ora. fluunt lacrimae more perennis aquae. 820 'Hoc quoque Tarquinio debebimus? eloquar,' inquit, 825 Dant veniam facto genitor coniunxque coactae. Nec mora, celato fixit sua pectora ferro, Et cadit in patrios sanguinulenta pedes. Tunc quoque, iam moriens, ne non procumbat honeste, 830 Ecce super corpus communia damna gementes, 835 Brutus adest, tandemque animo sua nomina fallit, Per tibi ego hunc iuro fortem castumque cruorem, 840 Illa iacens ad verba oculos sine lumine movit. Fertur in exequias animi matrona virilis, 845 Volnus inane patet. Brutus clamore Quirites 1 II. Die Republik. A. Kämpfe der jungen Republik gegen das Königthum. 1. Begründung und Ordnung der Republik. I. Liberi iam hinc populi Romani res pace belloque gestas, annuos magistratus imperiaque legum potentiora quam homi2 num peragam. quae libertas ut laetior esset, proxumi regis superbia fecerat. nam priores ita regnarunt, ut haud inmerito welche von jetzt an dargestellt 2. annuos magistratus etc.] die Grundbedingung der Freiheit ruht 1. im jährlichen Wechsel der Amtsgewalt, 2. (im Anschluss daran als Folge que) in der Macht des Gesetzes gegenüber der Willkühr einzelner Menschen (Despoten). Mit diesen inhaltschweren Worten charakterisirt Liv. nicht den Zustand des Freistaats, wie er bei seiner Begründung war, sondern er deutet nur die Bedingungen der schliesslichen Entwicklung an: Auch im Freistaate kämpft der Egoismus gegen die Macht des Gesetzes an, aber dieses trägt den Sieg davon. - 4. superbia, zunächst die Missachtung des auf Sitte und Herkommen beruhenden Rechts, dann überhaupt Despotismus, Tyrannei. Superbus heisst auch weiterhin jeder magistratus, wel = cher die Beschlüsse des Senats miss ne- 3 omnes deinceps conditores partium certe urbis, quas novas ipsi sedes ab se auctae multitudinis addiderunt, numerentur. que ambigitur, quin Brutus idem, qui tantum gloriae Superbo exacto rege meruit, pessimo publico id facturus fuerit, si liber5 tatis inmaturae cupidine priorum regum alicui regnum extorsisset. quid enim futurum fuit, si illa pastorum convenarum- 4 que plebs, transfuga ex suis populis, sub tutela inviolati templi aut libertatem aut certe inpunitatem adepta, soluta regio metu, 5 agitari coepta esset tribuniciis procellis et in aliena urbe cum 10 patribus sereret certamina, priusquam pignera coniugum ac liberorum caritasque ipsius soli, cui longo tempore adsuescitur, animos eorum consociasset? dissipatae res nondum adultae dis- 6 cordia forent; quas fovit tranquilla moderatio imperii, eoque nutriendo perduxit, ut bonam frugem libertatis maturis iam 15 viribus ferre possent. libertatis autem originem inde magis, 7 achtet. 1. deinceps, nach einander, der Reihe nach. partium, vgl. p. 27, 14; 31, 3. Servius Tullius: addit duos colles, Quirinalem Viminalemque, inde deinceps auget Esquilias (von excolere wie inquilinus von incolere), ibique ipse habitat I, 44, 3. — 3. Superbo, das bereits feststehende cognomen des Tarquinius dient hier zur Motivirung der That des Brutus. 4. pessimo publico, Abl. des Umstandes mit consecutiver Bedeutung, vgl. bono publico aliquid facere, facimus malo exemplo etc. facturus fuerit] Beachte: pessimo publico fe- 7. inviolati] Aus der passiven Bedeutung entwickelt sich die neutrale Bed. unverletzlich, vgl. invictus, contemptus etc., ornatus geht sogar über in die active Bed.: ehrenvoll, ehrend, vgl. ornata verba facere pro aliquo. -- 8. libertatem nagonoíav? die convena- quia annuum imperium consulare factum est, quam quod deminutum quicquam sit ex regia potestate, numeres: omnia iura, 8 omnia insignia primi consules tenuere; id modo cautum est, ne si ambo fasces haberent, duplicatus terror videretur. Brutus prior concedente conlega fasces habuit, qui non acrior vindex 5 9 libertatis fuerat, quam deinde custos fuit. omnium primum avidum novae libertatis populum, ne postmodum flecti precibus aut donis regis posset, iure iurando adegit neminem Romae 10 passuros regnare. deinde, quo plus virium in senatu frequentia etiam ordinis faceret, caedibus regis deminutum patrum 10 numerum primoribus equestris gradus lectis ad trecentorum 11 summam explevit. traditumque inde fertur, ut in senatum vocarentur qui patres quique conscripti essent. id mirum quan lation zu stehen. Der Wechsel von quia und quod erklärt sich durch folgende Umschreibung: libertatis inde originem numeres, non quod deminutum quicquam sit ex regia potestate, sed quia annuum inp. cons. factum est. 2. Omnia iura etc. Vgl. Cic. de rep. II, 32 Tenuit igitur hoc in statu senatus rem. p. temporibus illis, ut in populo libero pauca per populum, pleraque senatus auctoritate et instituto ac more gererentur, atque uti consules potestatem haberent tempore dumtaxat annuam, genere ipso ac iure regiam. - 3. primi, denn bald traten mehr und mehr Beschränkungen ein, zuerst durch die lex Valeria über die Provocation. Der Name consules kam erst nach 449 v. Chr. in Gebrauch, vorher hiessen sie praetores, vielleicht auch iudices, vgl. III, 55, 12.-4. ambo = beide zugleich. fasces, vgl. Cic. rep. II, 55: Publicola lege illa de provocatione perlata statim securis de fascibus demi iussit instituitque primus, ut singulis cousulibus alternis mensibus lictores praeirent, ne plura insignia essent inperi in libero populo quam in regno fuissent. Vgl. Lange I, 529. 9. iure iurando adegit] die erste politische Handlung des Brutus war, aus der Revolution heraus einen festen Boden der Verfassung zu gewinnen: dies geschieht durch ein Grundgesetz, welches die Republik für immer constituirt, während bisher der Thron nur den Tarqui- tum profuit ad concordiam civitatis iungendosque patribus plebis animos. II. Rerum deinde divinarum habita cura; et quia quaedam 1 publica sacra per ipsos reges factitata erant, necubi regum 5 desiderium esset, regem sacrificulum creant. id sacerdotium 2 pontifici subiecere, ne additus nomini honos aliquid libertati, cuius tunc prima erat cura, officeret. ac nescio an nimis undique eam minimisque rebus muniendo modum excesserint. con- 3 sulis enim alterius, cum nihil aliud offenderit, nomen invisum 10 civitati fuit: nimium Tarquinios regno adsuesse. initium a Prisco factum; regnasse dein Ser. Tullium; ne intervallo quidem facto oblitum tamquam alienati regni Superbum Tarquinium velut hereditatem gentis scelere ac vi repetisse; pulso Superbo penes Conlatinum imperium esse. nescire Tarquinios 15 privatos vivere. non placere nomen, periculosum libertati esse. hic primo sensim temptantium animos sermo per totam civi- 4 tatem est datus; sollicitamque suspicione plebem Brutus ad contionem vocat. ibi omnium primum ius iurandum populi 5 recitat neminem regnare passuros; nec esse Romae, unde peri20 culum libertati foret, id summa ope tuendum esse neque ullam rem, quae eo pertineat, contemnendam. invitum se dicere hominis causa, nec dicturum fuisse, ni caritas rei publicae vinceret: non credere populum Romanum solidam libertatem reci- 6 peratam esse. regium genus, regium nomen non solum in hat, um so den Collatinus zu entfernen, den man nicht direct absetzen konnte. Vgl. Lange I, 497. Collatinus fällt vielmehr dem Verlangen des Volks zum Opfer, welches die ganze Sippschaft des Tarq. entfernt wissen wollte, entsprechend der Gewohnheit des Alterthums bei grossen Revolutionen. 12. tamquam alienati regni: er vergass nicht des Thrones, der, wie er glaubte, seiner gens mit Unrecht entrissen war und den er für sie deshalb als ein Erbstück forderte. 16. sensim] Ob zum Hptverb. oder zu temptantium gehörig? 19. nec esse Romae] Ist in dem c. 1, 10 erwähnten Schwure (Grundgesetz) nicht enthalten u. kann nicht gut Inhalt des Eidschwures sein. Der Satz nec esse Romae muss von id tuendum esse abhängig sein. 22. hominis causa] = aus Rücksicht auf Collatinus. 24. regium genus] |