Cassius, quia in agraria largitione ambitiosus in socios eoque civibus vilior erat, ut alio munere sibi reconciliaret civium animos, iubere pro Siculo frumento pecuniam acceptam retribui populo. id vero haud secus quam praesentem mercedem regni 9 5 aspernata plebes: adeo propter suspicionem insitam regni, velut abundarent omnia, munera eius integris animis hominum respuebantur. quem, ubi primum magistratu abiit, damnatum 10 necatumque constat. sunt qui patrem auctorem eius supplicii ferant: cognita domi causa verberasse ac necasse, peculiumque 10 filii Cereri consecravisse; signum inde factum esse et inscrip tum ex Cassia familia datum.“ invenio apud quosdam, idque 11 propius fidem est, a quaestoribus Caesone Fabio et L. Valerio diem dictam perduellionis, damnatumque populi iudicio, dirutas publice aedes. ea est area ante Telluris aedem. ceterum, sive 12 15 illud domesticum sive publicum fuit iudicium, damnatur Servio Cornelio Q. Fabio consulibus. 12 3. Das Decemvirat. (Liv. III, 33–37. 44—49). XXXIII. Anno trecentesimo tertio quam condita Roma 1 Zwar Beschlusses unterblieb natürlich.- 8. patrem] dem kraft der patria potestas die vitae necisque potestas über den Sohn zusteht. Dem Vater gehört auch alles Eigenthum des Sohnes, der darum nur ein Spargut (peculium) wie der Sklave haben konnte. 12. a quaestoribus] damals noch Untersuchungsrichter, jährlich wechselnde Magistrate. Die gerichtliche Entscheidung über Hochverrath (hier = Streben nach Alleinherrschaft) hat das Volk, wobei die quaestores als Ankläger auftreten konnten. 15. 485 v. Chr. immer im ausschliesslichen Besitz 18. Die Patricier waren noch erat iterum mutatur forma civitatis ab consulibus ad decemviros, quem ad modum ab regibus ante ad consules, translato imperio. minus insignis, quia non diuturna, mutatio fuit. laeta enim principia magistratus eius nimis luxuriaverunt; eo citius lapsa res est repetitumque, duobus uti mandaretur 5 3 consulum nomen imperiumque. decemviri creati Appius Clau dius T. Genucius P. Sestius L. Veturius C. Iulius A. Manlius 4 P. Sulpicius P. Curiatius T. Romilius Sp. Postumius. Claudio et Genucio, quia designati consules in eum annum fuerant, pro honore honos redditus, et Sestio, alteri consulum prioris anni, 10 5 quod eam rem conlega invito ad patres rettulerat. his proximi habiti legati tres, qui Athenas ierant, simul ut pro legatione tam longinqua praemio esset honos, simul peritos legum pere6 grinarum ad condenda nova iura usui fore credebant. supple vere ceteri numerum. graves quoque aetate electos novissimis 15 suffragiis ferunt, quo minus ferociter aliorum scitis adversa7 rentur. regimen totius magistratus penes Appium erat favore plebis; adeoqne novum sibi ingenium induerat, ut plebicola Forderung fest, dass nur Patr. in αρχάς απάσας καταλελύσθαι. . 4. die Commission gewählt werden luxuriaverunt] das Bild vom Leben sollten. Es wurde zunächst eine der Pflanze. 5. res, die RegieGesandtschaft von 3 Männern nach rungsgewalt, Macht; citius gehört Athen geschickt, um die berühmten auch zu repetitum. 7. Nach Gesetze des Solon kennen zu lernen. Livius ist der Decemvir Claudius Nach ihrer Rückkehr (452) wurden der Enkel, nach den Capitol. Fasten für das nächste Jahr alle übrigen der Sohn des im J. 504 eingewanMagistrate suspendirt und an ihrer derten Attius Clausus. Nach Dion. Stelle decemviri legibus scribundis X, 54 - 56 setzt Appius die Wahl mit unumschränkter Vollmacht und der Decemvirn durch, selbst gegen Gewalt gewählt, selbst mit Aufhe- den Willen des Consuls P. Sestius. bung der Provocation, modo ne Sp. Postumius, Servius (sic. Dion.) lex Icilia de Aventino aliae- Sulpicius u. A. Manlius waren of que sacratae leges abrogaren- κομίσαντες παρά των Ελλήνων τους tur (Liv. III, 32). Die Patricier νόμους. . 14. ad condenda nova setzten es auch durch, dass sämmt- iura] = = zur Abfassung eines neuen liche Decemvirn aus ihrer Mitte ge- Landrechts. Dies schliesst wählt wurden. 17. 451 v. Chr. nicht aus, dass die Devemvirn 1. mutatur forma civitatis) dabei ist hauptsächlich das alte Gewohnheitsan eine bleibende Einrichtung recht sammelten und feststellten. und Verfassung nicht zu denken. Dion X, 55 (Fortsetzung von P; 76, Vgl. c. 34, 7. Dion. X, 55: évira 1): τούτους δέ τούς άνδρας εκ τε δ' ή γνώμη, ην "Αππιος Κλαύδιος των πατρίων ετών και εκ των Ελπρώτος ερωτηθείς απεφήνατο, άν- ληνικών νόμων, ούς εκόμισαν οι δρας αιρεθήναι δέκα τους επιφα- πρέσβεις, εκλεξαμένους τα κράτιστα νεστάτους εκ της βουλής: τούτους και τη Ρωμαίων πόλει πρόσφορα δ' άρχειν εις ενιαυτόν αφ' ής αν νομοθετήσεσθαι. . Der concrete αποδειχθώσιν ημέρας, εξουσίαν έχον- Plur. im Lat. für das deutsche τας υπέρ απάντων των κατά την Abstractum. 17. totius magiπόλιν ήν είχον οϊ τε ύπατοι και έτι stratus, der ganzen Behörde, weil πρότερον οι βασιλείς, τάς τ' άλλας die 10 Collegen zusammen eine eo die penes repente omnisque aurae popularis captator evaderet pro truci saevoque insectatore plebis. Decumo die ius populo singuli reddebant. praefectum iuris fasces duodecim erant, conlegis novem singuli 8 5 accensi apparebant. et in unica concordia inter ipsos, qui consensus privatis interdum inutilis est, summa adversus alios aequitas erat. moderationis eorum argrumentum exemplo unius rei notasse satis erit. cum sine provocatione creati essent, 9 defosso cadavere domi apud Sestium, patriciae gentis virum, 10 invento prolatoque in contionem, in re iuxta manifesta atque atroci C. Iulius decemvir diem Sestio dixit, et accusator ad populum extitit cuius rei iudex legitimus erat, decessitque 10 ipse iure suo, ut demptum de vi magistratus populi libertati adiceret. XXXIV. Cum promptum hoc ius velut ex oraculo incorruptum pariter ab iis summi infimique ferrent, tum legibus 1 condendis opera dabatur. ingentique hominum expectatione propositis decem tabulis populum ad contionem advocaverunt, et, quod bonum faustum felixque rei publicae ipsis liberisque 20 eorum esset, ire et legere leges propositas iussere. se, quantum 2 decem hominum ingeniis provideri potuerit, omnibus, summis 3 infimisque, iura aequasse; plus pollere multorum ingenia consiliaque. versarent in animis secum unamque rem, agitarent deinde sermonibus atque in medium, quid in quaque re plus 4 15 Commission bilden. 4. decumo die] Immer an einem dies fastus sprach ein Dec. Recht. Deutlicher Dion. X, 57: είς μέν αυτών τάς τε ράβδους και τα λοιπά παράσημα της υπατικής είχεν εξουσίας, ός βουλήν τε συνεκάλει και δόγματα επεκύρου και τάλλα έπραττεν όσα ηγεμόνι προσήκεν - είτ' αύτις έτερος αυτών επί την εξουσίαν καθίστατο, και τούτ' εκ περιτομής εγίνετο παραλλάξ, εκάστου την ηγεμονίαν, παραλαμβάνοντος εις συγκείμενόν τινα ημερών αριθμόν, , άπαντες δ' εξ εωθινού καθεζόμενοι διήτων τα τ’ ιδιωτικά συμβόλαια και τα δημόσια κτλ. Der jedesmal an der Spitze stehende Decemvir ist praefectus iuris, welcher die Geschäfte an die übri. gen Decemvirn vertheilt, ähnlich wie später der praetor urbanus an die iudices (quaestionum etc.). Ihm kommt deshalb auch allein das ius dicere oder reddere zu. 9. apud Sestium] War nicht der Decemvir, wie schon der Zusatz zeigt. 12. cuius rei iudex erat] der Decemvir hätte (ohne Provocation) in höchster Instanz selbst das Urtheil sprechen können. · 13. demptum =ut demeret et adiceret: er will absichtlich seine Machtfülle schmälern. 15. hoc ius, das Recht, wie es im Vorausgehenden geschildert ist; promptum wird durch incorruptum noch näher bestimmt und gehoben. In promptum hoc scheint indessen ein Fehler verborgen zu sein. 20. ire et legere, Formel der Aufforderung: ite legite. Die Kunst des Lesens war damals wohl noch nicht allgemein; vgl. indessen c. 44, 6. 22. iura aequasse bezeichnet die Gleichheit vor dem Gesetz, nicht aber die staatsrechtliche Gleich 5 minusve esset, conferrent. eas leges habiturum populum Ro manum, quas consensus omnium non iussisse latas magis quam 6 tulisse 'videri posset. cum ad rumores hominum de unoquoque legum capite editos satis correctae viderentur, centuriatis comitiis decem tabularum leges perlatae sunt, qui nunc quoque 5 in hoc inmenso aliarum super alias acervatarum legum cumulo 7 fons omnis publici privatique est iuris. vulgatur deinde rumor duas deesse tabulas, quibus adiectis absolvi posse velut corpus omnis Romani iuris. ea expectatio, cum dies comitiorum ad8 'propinquaret, desiderium decemviros iterum creandi fecit. iam 10 plebs, praeterquam quod consulum nomen haud secus quam regum perosa erat, ne tribunicium quidem auxilium cedentibus in vicem appellationi decemviris quaerebat. XXXV. Postquam vero comitia decemviris creandis in trinum nundinum indicta sunt, tanta exarsit ambitio, ut pri- 15 2 mores quoque civitatis — metu, credo, ne tanti possessio im perii vacuo ab se relicto loco haud satis dignis pateret prensarent homines honorem summa ope a se inpugnatum ab 1 stellung der beiden Stände. 4. γαρ εις ενιαυτόν απεδείχθημεν, ουδ' correctae, cf. Dion. X, 57: dezó- εις άλλον τινά χρόνον ωρισμένον, , μενοι πάσαν επανόρθωσιν ιδιωτών αλλ' έως αν καταστησώμεθα πάσαν και προς την κοινήν ευαρέστησιν την νομοθεσίαν. συντελέσαντες ούν απευθύνοντες τα γραφέντα. 6. όσα κατά νούν έχομεν και κυρώleges perlatae sunt] Es wurde nicht σαντες τους λοιπούς νόμους τότ' ' über die Annahme der einzelnen αποθησόμεθα την αρχήν και λόγον Gesetze, wohl aber der einzelnen των πεπραγμένων τοϊς βουλομένοις Tafeln abgestimmt. υμών υφέξομεν. – 12. cedentibus 25: de principiis iuris et quibus invicem appellationi] die Provocation modis ad hanc multitudinem infi- an das Volk war aufgehoben, aber nitam ac varietatem legum perven- von dem einen Decemvir konnte tum sit, altius disseram. 7. fons, man an die Entscheidung des andas Recht wurde fortgebildet theils dern appelliren, da alle gleiches durch Interpretation der XII tabu- inperium haben. lae, theils durch das edictum per- 13. nundinum (ursp. noundinum, petuum, zum Theil auch durch Se- aus novendinum) ist ein Zeitraum natsconsulte und Plebiscite. Dazu von 8 Tagen; an jedem 9. Tage kamen immer neue Gesetze. 7. kamen die Plebeier ausserhalb Roms publici privatique iuris]Criminal- in die Stadt zu Markte, zu Verund Privatrecht. Daher ist in den sammlungen oder Gerichten. Drei Worten (§ 3) summis infimisque iura Wochen muss jeder Gesetzesvoraequasse nicht an eine politische, schlag bekannt gemacht sein, am sondern nur an eine rechtliche folgenden Comitialtag kann dann Gleichstellung der Patricier u. Ple- die Verhandlung und Abstimmung beier zu denken. 9. Nach Dion. stattfinden. 15. primores, Dion. wird die Fortdauer des Decem- X, 58: μετήεσαν δε την αρχήν οι virats für 450 v. Chr. durch Be- εντιμότατοι τε και πρεσβύτατοι των schlüsse des Senats u. der Centuriat- natpiulov. Nach Dion. war die comitien bestimmt. Nach der Usur- strenge Aristokratie dem Plane des pation (449) erklärt Appius Clau: Appius, eine Oligarchie zu gründen dius im Senat (Dion. XI, 6): où u. das Tribunat gänzlich zu besei ea plebe, cum qua contenderant, suppliciter petentes. demissa 3 iam in discrimen dignitas ea aetate iisque honoribus actis stimulabat Appium Claudium. nescires, utrum inter decemviros an inter candidatos numerares. propior interdum petendo quam 4 5 gerendo magistratui erat: criminari optimates, extollere candi datorum levissimum quemque humillimumque; ipse medius inter 5 tribunicios, Duellios Iciliosqne, in foro volitare, per illos se plebei venditare, donec collegae quoque, qui unice illi dediti fuerant ad id tempus, coniecere in eum oculos, mirantes, quid 10 sibi vellet. apparere nihil sinceri esse; profecto haud gratu- 6 itam in tanta superbia comitatem fore. nimium in ordinem se ipsum cogere et volgari cum privatis non tam properantis abire magistratu quam viam ad continuandum magistratum quaerentis esse. propalam obviam ire cupiditati parum ausi 7 15 obsecundando mollire impetum adgrediuntur. comitiorum illi habendorum, quando minimus natu sit, munus consensu iniungunt. ars haec erat, ne semet ipse creare posset, quod praeter 8 tribunos plebi, et id ipsum pessimo exemplo, nemo umquam fecisset. ille enimvero, quod bene vertat, habiturum se comitia 20 professus impedimentum pro occasione arripuit, deiectisque 9 honore per coitionem duobus Quinctiis, Capitolino et Cincinnato, et patruo suo C. Claudio, constantissimo viro in optimatium causa, et aliis eiusdem fastigii civibus, nequaquam splendore vitae pares decemviros creat, se in primis, quod haud secus 10 25 factum improbabant boni, quam nemo facere ausurum credi derat. creati cum eo M. Cornelius Maluginensis M. Sergius 11 L Minucius Q. Fabius Vibulanus Q. Poetilius T. Antonius Merenda K. Duellius Sp. Oppius Cornicen M'. Rabuleius. tigen, nicht fremd. 1. demissa] plina militaris entlehnt. 19. 23. nequaquam pares] Es waren nämlich darunter 4, vielleicht 5 Plebeier, wie aus den Namen hervorgeht. Schon dieser Umstand, ebenso wie das folg. Cap. zeigt, dass eine Aenderung mit der Organisation des Decemvirats vorging, welche nicht von dem Charakter des Appius und einem consensus |