Immagini della pagina
PDF
ePub

blicum in praesentia dedecus, postmodo periculum, si animus hosti redisset, cogere potuit gradum accelerare, aut, si aliud nihil, stare 9 instructos. iniussu signa referunt, maestique crederes victos

execrantes nunc imperatorem nunc navatam ab equite operam, red10 eunt in castra. nec huic tam pestilenti exemplo remedia ulla ab imperatore quaesita sunt: adeo excellentibus ingeniis citius defuerit 11 ars, qua civem regant, quam qua hostem superent. consul Romam rediit non tam belli gloria aucta quam inritato exacerbatoque in se militum odio. obtinuere tamen patres, ut in Fabia gente consulatus maneret: M. Fabium consulem creant; Fabio collega Gnaeus Manlius datur.

44

Et hic annus tribunum auctorem legis agrariae habuit. Tib. Pontificius fuit. is eandem viam, velut processisset Sp. Licinio, in2 gressus dilectum paulisper inpediit. perturbatis iterum patribus Appius Claudius victam tribuniciam potestatem dicere priore anno, in praesentia re, exemplo in perpetuum, quando inventum sit suis 3 ipsam viribus dissolvi. neque enim umquam defuturum, qui et ex

-

fuisse. 38, 53, 4 si non inutilis, in-
violata saltem. 28, 40, 9. 26, 30, 10.
[Ueber die Stellung von saltem 8.
Anhang.] flagitium, ein Verbre-
chen gegen die eigene (hier: mili-
tärische) Ehre (Feigheit). - post-
modo, s. zu c. 24, 5; wie in praes.
attributiv gebraucht. si aliud
nihil, elliptisch von allem Andern
abgesehen'; in dieser Stellung ellip-
tisch nur hier, sonst si nihil aliud
[Anhang]. Auch Cic. fam. 2, 15, 2
fiat tribunus, si nihil aliud, ut eo
citius tu.. revertare.
stare, das
hds. instare kommt bei L. in der
hier geforderten Bedeutung nicht vor.

[ocr errors]

,

9-11. crederes, s. zu c. 35, 5. remedia quaes., mit Dativ. commodi oder der Bestimmung: 'für (exemplo), vgl. 3, 3, 5. 9, 20, 5; auffälliger Sall. Cat. 40, 3 miseriis suis remedium mortem expectare; mit Gen. 2, 45, 4. 10, 47, 6. 34, 4, 8. 39, 50, 5. adeo, s. zu praef. 11. 2, 27, 3. Verg. Ge. 2, 273. defuerit, Conj. potent. obtinuere ut, nach Dräger, hist. Synt. 4, 233, erst seit L. in Prosa, bei ihm nicht selten: c. 44, 5. 3, 24, 2. 4, 12, 4. 22, 27, 10; 31, 11 u. ö. Vgl. c. 42, 2. creant, zum Sinn s. c. 42, 2. datur, indem das Volk ihn frei ernennt. Die patres hatten schon bei der Wahl des Julius, § 1, zu

geben müssen, dass dem Volke die Wahl des éinen Consuls vollständig frei stand; daher die verschiedene Bezeichnung creant collega datur. S. auch c. 56, 5.

44. 1. 2. auctorem, s. zu c. 42, 8.

processisset, nur hier von L. impers. gebraucht (Cic. Verr. II, 3, 98, 227 si bene processit. Fam. 8, 12, 3 quibus cum parum procederet), sonst bei L. procedit res 31, 36, 2. vis 44, 12, 5. nihil 24, 13, 7. incepta 23, 39, 8. consilia 24, 26, 5. Viel gewöhnlicher gebraucht er succedit impersonell, s. zu c. 45, 5. in praes., (Abl.) öfters im Gegensatze zu in posterum, in perpetuum, in futurum 8, 7, 22. 7, 32, 2. 33, 27, 10; mox 33, 13, 13, (nur) für diesmal, für die augenblickliche Lage, für die damals (d. h. im vorigen Jahre pr. anno) gegenwärtigen, vorliegenden Verhältnisse, vor der Hand.' Vgl. 45, 23, 17 tunc in praesentia. In praes. findet man auch von der Vergangenheit gebraucht, wenn dieselbe als damals gegenwärtig der Zukunft entgegengestellt wird, 8, 7, 22; 33, 15. 7, 37, 2. re, der That nach. Die Stellung chiastisch. suis ipsam, s. zu c. 9, 5 suosmet ipsi. Zur Sache s. 4, 48, 6.

3. 4. defuturum, näml. ein Tribun.

collega victoriam sibi et gratiam melioris partis bono publico velit quaesitam; et plures, si pluribus opus sit, tribunos ad auxilium consulum paratos fore, et unum vel adversus omnes satis esse. darent modo et consules et primores patrum operam, ut, si minus 4 omnes, aliquos tamen ex tribunis rei publicae et senatui conciliarent. praeceptis Appi moniti patres et universi comiter ac benigne 5 tribunos appellare, et consulares, ut cuique eorum privatim aliquid iuris adversus singulos erat, partim gratia partim auctoritate obtinuere, ut tribuniciae potestatis vires salubres vellent rei publicae esse; quattuorque tribunorum adversus unum moratorem publici 6 commodi auxilio dilectum consules habent.

Inde ad Veiens bellum profecti, quo undique ex Etruria auxilia 7 convenerant, non tam Veientium gratia concitata, quam quod in spem ventum erat discordia intestina dissolvi rem Romanam posse. principesque in omnium Etruriae populorum conciliis fremebant 8 aeternas opes esse Romanas, nisi inter semet ipsi seditionibus saeviant. id unum venenum, eam labem civitatibus opulentis repertam, ut magna imperia mortalia essent. diu sustentatum id malum par- 9 tim patrum consiliis partim patientia plebis, iam ad extrema venisse. duas civitates ex una factas, suos cuique parti magistratus,' suas leges esse. primum in dilectibus saevire solitos, eosdem in bello 10 tamen paruisse ducibus. qualicumque urbis statu, manente disciplina militari, sisti potuisse; iam non parendi magistratibus morem

unum,

mel. partis, der Optimaten. bono publ., s. zu c. 1, 3. ein einziger Tribun konnte durch sein Veto die Beschlüsse der anderen wirkungslos machen.

darent o., wenn ein Satz mit ut oder ne von dare o. abhängt, ist dies die bei L. gebräuchliche Stellung (bei Cic. wechselnd), wenn es bedeutet 'sich mit etwas beschäftigen' und den Dativ bei sich hat: operam dare [Anhang].

5. privat. al. iuris, ein auf Privatbeziehungen beruhendes Recht (Einfluss), wenn z. B. der betreffende Tribun Schuldner des Consuls war u. dgl. — salubres reip., vom Standpunkte der Aristokraten aus so bezeichnet.

6. quattuorque, nach c. 33, 2 u. 3, 30, 7 nimmt L. die Zahl von 5 Tribunen an. Das hds. novemque ist also verschrieben. morat. publ. c.⇒rem militarem impedientem, c. 43, 3, s. das. und zu 1, 28, 1 spectator. morator in diesem Sinne ἅπ. εἰρ., sonst Nachzügler, Marodeur.

[ocr errors]

7. 8. quo, nämlich Vejos oder

=

[ocr errors]

ad quod sc. bellum. conciliis, Bundesversammlungen.

-

aeternas nisi sed. saev., vgl. 5, 7, 10 beatam urbem Romanam et invictam et aeternam illa concordia dicere. 9, 19, 15 ff. sedit. saeviant, vgl. Verg. 1, 148 cum saepe coorta est Seditio saevitque animis ignobile volgus. venenum, vgl. 3, 67, 6 discordia ordinum est venenum urbis huius. labem, vgl. 39, 9, 1 mali labes. mortalia hinfällig, vorübergehend. 34, 6, 5 leges. 40, 46, 12 inimicitias.

9. 10. sustentatum, aufgehalten, niedergehalten, gehemmt, vgl. 22, 42, 4 sustinere seditionem, 5, 7, 4 (auch continere), was in diesem Sinne das Gewöhnliche ist. L. scheint sustentare gewählt zu haben, weil er von sustinere und continere kein Supin. bildet. cuique, quisque statt uterque, s. zu c. 7, 1. qualicunque.. statu, über den präcisirenden Gebrauch solcher Pron. gener. ohne Verb. fin. s. zu 1, 3, 3. manente d. mil., übers.: 'so lange. s. zu c. 29, 8.

[ocr errors]

sisti,

11 in castra quoque Romanum militem sequi. proximo bello in ipsa acie, in ipso certamine consensu exercitus traditam ultro victoriam victis Aequis, signa deserta, imperatorem in acie relictum, iniussu in castra reditum. profecto, si instetur, suo milite vinci Romam 12 posse. nihil aliud opus esse quam indici ostendique bellum; cetera sua sponte fata et deos gesturos. hae spes Etruscos armaverant 45 multis in vicem casibus victos victoresque. Consules quoque Romani nihil praeterea aliud quam suas vires, sua arma horrebant. memoria pessimi proximo bello exempli terrebat, ne rem commit2 terent eo, ubi duae simul acies timendae essent. itaque castris se tenebant, tam ancipiti periculo aversi: diem tempusque forsitan ipsum 3 leniturum iras sanitatemque animis adlaturum. Veiens hostis Etruscique eo magis praepropere agere; lacessere ad pugnam primo obequitando castris provocandoque, postremo, ut nihil movebant, qua 4 consules ipsos, qua exercitum increpando: simulationem intestinae discordiae remedium timoris inventum, et consules magis non confidere quam non credere suis militibus; novum seditionis genus, silentium

11. 12. Aequis, widerspricht der Angabe c. 43, 5 Fabio in Veientes; es ist wohl ein Irrthum des L. si instetur, wenn man (ihm) zusetze', die einzige Stelle, wo bei L. im Passiv eine Form des Verb. finit. von instare vorkommt. suo mil., der Abl. instr. von Personen ist (namentlich in militärischen Ausdrücken und in ähnlichen Verbindungen) bei L. ziemlich häufig, z. B. aciem Hispanis firmat 23, 29, 4. militibus turrim cepit 31, 23, 4 u. ähnl. in vicem, attributiv, in v. cas. "Wechselfälle', s. zu c. 12, 5.

[ocr errors]

spes armaverant, bei diesem Verb. hat L. nicht selten Personificationen, s. c. 35, 1 ira armavit. 9, 19, 13 timor. armaret. 4, 6, 7 sententia armabat. 9, 35, 4 locus armabat. Vgl. Sall. Cat. 56, 3 ut quemque casus armaverat. Verg. 1, 150 furor arma ministrat.

45. 1. committerent eo, es dahin kommen, darauf ankommen lassen, vgl. 4, 27, 6 rem in casum committunt. 3, 2, 12 c. rem in aciem. 40, 21, 6 aliquem committere in aleam. 8, 32, 4 remp. in discrimen committere. 23, 11, 10 se committere in aciem.

2. 3. ancip. peric., enthält den Grund zu aversi "bei einer . .'. aversi, von einer Schlacht ab, s. zu 10. dies tempusque, wie

12,

[blocks in formation]
[ocr errors]

Imperf. nach ut (wie nach postquam
s. zu c. 7, 3) zur Bezeichnung eines
Zustandes 24, 13, 7 deinde, ut ni-
hil procedebat; 24, 32, 5 postremo,
ut omnia vana erant. 3, 20, 6. 10,
22, 2. 22, 14, 1 u. ö. Zuweilen mit
Perf. wechselnd, z. B. 22, 44, 1;
24, 1, 6 ut . . ventum est et . ha-
bebant.
qua.. qua, s. zu c. 35, 4.
4. remed. timoris, ein Mittel gegen
die Furcht, d. h. ein Mittel, wie
man die Feigheit verdecke, ein
Mittel gegen den Vorwurf der Furcht.
Anders 3, 3, 5 id remedium timori
fuit. -non conf., hätten kein Ver-
trauen (auf ihren Muth).

non cre

dere, misstrauten (ihrer Gesinnung, ihrer Treue); die Consuln misstrauten mehr der Tapferkeit als der Treue der Soldaten. novum sed. gen., ironisch: das sei allerdings

otiumque inter armatos. ad haec in novitatem generis originisque qua falsa qua vera iacere. haec cum sub ipso vallo portisque stre- 5 perent, haud aegre consules pati; at inperitae multitudini nunc indignatio, nunc pudor pectora versare et ab intestinis avertere malis: nolle inultos hostes, nolle successum non patribus, non consulibus; externa et domestica odia certare in animis. tandem superant ex- 6 terna: adeo superbe insolenterque hostis eludebat. frequentes in praetorium conveniunt; poscunt pugnam, postulant, ut signum detur. consules velut deliberabundi capita conferunt, diu conlocuntur. pu- 7 gnare cupiebant, sed retro revocanda et abdenda cupiditas erat, ut adversando remorandoque incitato semel militi adderent impetum. redditur responsum inmaturam rem agi, nondum tempus pugnae 8 esse; castris se tenerent. edicunt inde, ut abstineant pugna: si quis iniussu pugnaverit, ut in hostem animadversuros. ita dimissis, 9 quo minus consules velle credunt, crescit ardor pugnandi. accendunt insuper hostes ferocius multo, ut statuisse non pugnare consules cognitum est: quippe impune se insultaturos, non credi militi 10

eine ganz neue Art von Aufstand: eine solche Ruhe und Stille unter Bewaffneten (diese sei eben eine Folge ihrer Feigheit). generis, hier giebt die Neuheit der Abstammung_und_des Ursprungs der Römer Veranlassung zu Spottreden, wie 1, 9, 5 die zweifelhaften Bestandtheile der ursprünglichen Bevölkerung (Asyl).

5. aegre pati [s. Anhang]. multitudini, über den Dat. s. zu 1, 5, 6. — pectora vers., s. zu 1, 58, 3; sonst immer animum, animos versare. Vgl. Ennius bei Cic. sen. 1, 1 (cura) Quae nunc te coquit et versat in pectore fixa. successum, der unpersönliche Gebrauch des Passivs (succeditur) ist ungewöhnlich statt des activen successisse; viel auffälliger gebraucht der jüngere Cic. fam. 16, 21, 2 das Pass. persönlich: omnia velles mihi successa (esse). Im Activ findet sich das unpersönliche succedit nicht selten bei L. [Anhang]. nolle.. non .. non, Häufung der Negationen; non specialisirt das nolle, 3, 11, 6 ut nemo, non lingua, non manu, promptior haberetur. Vgl. 6, 40, 7 negare. non non. 2, 55, 8 nihil .

[ocr errors]

non

non. Cic. Att. 14, 3, 6. Rosc. Am. 26, 71 noluerunt . non. externa - odia in externos.

6. eludebat, absolut, s. zu 1, 48,

[ocr errors]
[ocr errors][merged small]

2. 29, 31, 11. poscunt pugnam,
durch Abgeordnete (principes cen-
turionum, s. § 11). L. sagt nie po-
stulare p.
postulant, ut, L. sagt
selten posco, ut: c. 65, 2 cla-
mare et poscere, ut . . liceat. 5, 28,
9 poscentes, ut duceret. Die beiden
fast gleichbedeutenden Verba ge-
braucht, um abzuwechseln.

[ocr errors]

retro

7. cap. conferre, die Köpfe zusammenstecken', bei L. aл. εlo.; schon Cic. Acc. 3, 12, 31. revoc., an. εlo., der Pleonasmus, dass bei Verbis mit re- noch retro steht, ist bei L. gewöhnlich, am häufigsten retro redire, z. B. 8, 11, 4; repetere, z. B. 22, 18, 7; seltner recipere, z. B. 8, 38, 10; remittere, z. B. 24, 40, 9; refugere 36, 44, 7; bei Dichtern (Lucrez) sehr gewöhnlich. Ueber rursus mit re- s. zu 1, 33, 3. morari, noch 27, 12, 3.

[ocr errors]

- re

8. redditur resp., denen, die frequentes in praet. conv. castris se ten. [s. Anhang]. edicunt, dem ganzen Heere. ut in h. animadv.

=

in eum, ut in h., se animadv.

9. quo minus. . crescit, s. zu c. 19, 10. accendunt sc. ardorem. ferocius multo, m. nach dem Compar., wie 3, 10, 1; 19, 11. 5, 28, 1 und noch an 7 Stellen.

10. quippe .. insult., über den Acc. c. Inf. bei quippe, auch ohne vorhergehende or. obl., s. zu 1,

arma, rem ad ultimum seditionis erupturam, finemque venisse Romano imperio. his freti occursant portis, ingerunt probra, aegre 11 abstinent, quin castra oppugnent. enimvero non ultra contumeliam pati Romanus posse; totis castris undique ad consules curritur; non iam sensim, ut ante, per centurionum principes postulant, sed passim omnes clamoribus agunt. matura res erat; tergiversantur 12 tamen. Fabius deinde, ad crescentem tumultum iam metu seditionis collega concedente, cum silentium classico fecisset: „ego istos, Cn. 13 Manli, posse vincere scio; velle ne scirem, ipsi fecerunt. itaque certum atque decretum est non dare signum, nisi victores se redituros ex hac pugna iurant. consulem Romanum miles semel in acie fefellit, deos numquam fallet." centurio erat M. Flavoleius, inter 14 primores pugnae flagitator. victor" inquit,,,M. Fabi, revertar ex acie." si fallat, Iovem patrem Gradivumque Martem aliosque iratos

[ocr errors]

occursant p., occurs. mit
abstin. quin, άn.

19, 2.
Dat. nur hier.
ɛlo., 3, 11, 5 ne.

[ocr errors]

11. enimvero, jetzt natürlich, da freilich, allerdings, s. zu 1, 51, 8. - sensim, eigentlich: nur eben merklich, d. h. unter der Hand (nicht direkt, sondern durch eine Deputation, Gegensatz: omnes) und in ordentlicher, nicht auffallender, stürmischer Weise (s. c. 2, 4. 24, 39, 3 primo sensim ac plures.. dein iam una voce omnes). Gegensatz: passim, ohne Ordnung, durch einander. clamoribus, Abl. modi. princ., die primi pili, c. 27, 6. tergivers., sc. consules.

-

cent.

12. ad cresc. t., s. zu c. 8, 8. iam.. concedente, Conatus: 'schon nachgeben wollten'. — velle, dass sie siegen wollen. ne nach einem Verbum des Bewirkens, weil hier nicht sowohl der Erfolg, als die Absicht der Thätigkeit berücksichtigt wird: 'sie haben es mit Absicht dahin gebracht, dass ich nicht weiss... 5, 19, 4. 6, 28, 9. 8, 7, 6. 6, 35, 9; auffälliger 1, 46, 5 forte ita inciderat, ne .

[blocks in formation]

erwartet, ohne Rücksichtsnahme auf das Zeitverhältniss zwischen Bedingung und Folgerung; bezeichnet, dass die Bedingung ebenso unumgänglich nothwendig ist, wie die Folge unausbleiblich eintreten wird. In der Umgangssprache und in Briefen nicht selten, auch Cic., z. B. ad Brut. 1, 13 hoc si à te impetro . dubitabis. L. 6, 15, 6 quod nisi facis, in vincla te duci iubebo. 6, 38, 7. 36, 28, 6. 5, 4, 10. 23, 5, 15. Sall. Cat. 58, 9 si vincimus, omnia nobis tuta erunt. centurio erat, über diese umschreibende Form der Erzählung, wenn eine neue Person eingeführt wird, s. zu 1, 10, 2. flagitator, noch 8, 12, 9. Ueber die Bedeutung der Subst. auf -tor s. zu 1, 28, 1.

14. si fallat, ergänze deos oder fidem, nach der gewöhnlichen römischen Schwurformel: si (sciens) fallo, s. zu 1, 24, 8. 21, 45, 8. 22, 53, 11. Cic. acad. pr. 47, 146 maiores primum iurare „ex sui animi sententia" quemque voluerunt; deinde ita teneri,,si sciens falleret“. Iovem patrem, s. zu 1, 24, 8 saxo silice. Gradiv. M., s. zu 1, 20, 4. Ueber die Wortstellung s. zu 1, 3, 3. 2, 5, 2. que que, statt que et, s. zu 1, 55, 6. iratos, proleptisch; übers.: 'er ruft, wenn er den Eid breche, den Zorn der Götter (eigentl. die Götter als erzürnte) auf sich herab'. 5, 11, 16 quibus iratos quisque deos precatus

-

« IndietroContinua »