C. 203

c. 549

quæ

multa simul undique eum circumstabant. Uti-
cam obsidebat; castra in conspectu Hasdrubalis erant;
Carthaginienses deduxerant naves?; classem paratam
instructamque ad commeatus intercipiendos habebant.
Inter hæc ne Syphacis quidem reconciliandi curam
ex animo miserat }; si forte jam satias amoris in uxore
ex multa copia cepisset. Ab Syphace magis pacis cum
Carthaginiensibus conditiones, ut Romani Africa,
Poeni Italia excederent, quam, si bellaretur, spes ulla
desciturum afferebatur. Hæc per nuntios magis equi-
dem acta crediderim (et ita pars major auctores sunt“),
quam ipsum Syphacem, ut Antias Valerius prodit, in
castra romana ad colloquium venisse. Primo eas con-
ditiones imperator romanus vix auribus admisit.
Postea, ut causa probabilis suis commeandi foret in
castra hostium, mollius eadem illa abnuere, ac spem
facere, sæpius ultro citroque agitantibus rem conven-
turam. Hibernacula Carthaginiensium, congesta te-
mere ex agris materia exædificata, lignea ferme tota
erant. Numidæ præcipue", arundine textis storeaque

e

2. Carthagin. deduxerant naves; και δια την πρός τε τους θεούς και

vide ad VIII, 26, n. 1.

τους ανθρώπους αθεσίαν. - Quam, si

3. Curam ex animo miserat, ut porro, diutius bellaretur cum Poenis,

apud Virg. Æn.VI, 85. Similiter mit- aut bellum ei inferretur, desciturum

tere (h. e. omittere) ambages VI, 16 eum a Penis.

pr. XXXIV, 59, et odium XL, 46. 4. Ita pars major auctores sunt ;

Dimiserat reposuit Rhen, et amiserat vide ad II, 58, n. 1. Conf. ad hæc et

conj. Perizon. Satias (vide ad seqq. Polyb. XIV, 1, et de Syphacis

XXV, 23, n. 9) amoris in uxore (pro consilio Appian. Pun. 17. Agitan-

uxorem, quod et quidam libri habent; tibus rem conventuram eam. Sed forte

conf. ad II, 14, n. 2; VI, 22, n. 1, leg. conventurum cum Duk. · Hibes-

et Drak. ad h. l.) ex multa copia ce- nacula Carthaginiensium ..... habita-

pisset eum. Conf, ad Polyb. XIV, 1, bant; vid. Polyb. l. I. Sil. XVII, 88

ου γάρ απεγίνωσκε , και της παιδί- sq. et Schel. ad Hygin. pag. 1110.

σκης αυτόν ήδη κόρον έχειν, δι' ήν Temere ; vide ad II, 46, n. 3.

είλετο τα Καρχηδονίων, και καθόλου Materia ; vid. VI, 2, n. 6.

της προς τους Φοίνικας φιλίας, διά τε 5. Numidæ præcipue, pars maxima,

την φυσικήν των Νομάδων αψικορίαν, h. e. Numidarum plurimi (conf. VI,

-

-

C. 203

C. 5.49

pars maxima tectis, passim nullo ordine, quidam, ut sine imperio occupatis locis, extra fossam etiam vallumque habitabant. Hæc relata Scipioni spem fecerant castra hostium per occasionem incendendi.

IV. Cum legatis, quos mitteret ad Syphacem, calonum loco primos ordines' spectatæ virtutis atque prudentiæ servili habitu mittebat: qui, dum in colloquio legati essent, vagi per castra, alius alia, aditus exitusque omnes, situm formamque et universorum castrorum, et partium, qua Poni, qua Numidæ haberent,

?. quantum intervalli inter Hasdrubalis ac regia castra esset , specularentur, moremque simul noscerent stationum vigiliarumque; nocte, an interdiu opportuniores insidianti essent. Et inter crebra colloquia alii atque alii de industria, quo pluribus omnia nota essent, mittebantur. Quum sæpius agitata res certiorem spem pacis in dies et Syphaci et Carthaginiensibus per eum faceret, legati romani vetitos se reverti ad imperatorem 3 aiunt, nisi certum responsum detur. Pro

24, et al.) in hibernaculis arundine και στρατιωτικών, ρυπώντας, etc. textis. Storea dicta από του στο- Polyb. XIV, 1, 13. pévvulll. quidam scribunt storiam : pa- 2. Qua Poni, qua (vide ad III, 70, lea vel ulva , quam extendimus super n. 2) Numidæ haberent, sc. tentoria, terram. Vide ad Cæs. Bell. civ. II, 9. vel se, h. e. essent, vel potius habitaEd. Quidam, ut sine imperio o. l. rent (vid. ad cap. 3, n. 5;

Schmieder vide ad VIII, 30, n.7.

Habita- ad Plaut. Trin. I, 2, 156, et Schelleri bant, in castris degebant, ut cap. 4, lex.): nisi leg. haberentur, i. e. essent n. 2 , habere ; unde tecta c. 6, n. 3, (ut sæpissime apud Tacitum; vide ad tabernacula vel casæ in castris; Doer. Tac. Ann. II, 58, n. 2), vel ex aliis

Cap. IV. 1. Primos ordines, ut libris quas Pæni, quas Numidæ hab. XLIV, 33 et 36, sex primorum ordi- vel cum viris doctis tenderent, aut num ductores seu centuriones, duos habitarent. primipilos, duos primos principes, 3. Vetitos se reverti ad imperatoduos primos hastatos; Gron. Conf. ad rem, etc. quo Scipio et otium præbeII, 45, n. 14; Lips. Mil. Rom. II, 8, bat officio, quod additum legatis erat et Morus ad Cæs. B. G.V, 30. Rem castra contemplandi, et speciem cuturbat Veget. II, 7, 8. Ó FIÓFideos del pidi pacis præbebat; Gron. Idem et τινας μέν των πραγματικών, ούς δε plura docet Polyb. XIV, 2. Ipsi

inde, seu ipsi staret jam sententia , seu consulendus Hasdrubal et Carthaginienses essent, consuleret. Tempus esse, aut pacem componi, aut bellum naviter geri. Dum consulitur Hasdrubal ab Syphace, ab Hasdrubale Carthaginienses; et speculatores omnia visendi , et Sci-. pio ad comparanda ea, quæ in rem erant 4, tempus habuit. Et ex mentione ac spe pacis negligentia, ut fit, apud Poenos Numidamque orta cavendi, ne quid hostile interim paterentur. Tandem relatum responsum, quibusdam (quia nimis cupere Romanus pacem videbatur) iniquis per occasionem adjectis : quæ peropportune cupienti tollere inducias Scipioni causam præbuere; ac nuntio regis, quum relaturum se ad consilium 5 dixisset, postero die respondit, Se uno frustra tendente, nulli alii pacem placuisse. Renuntiaret igitur, nullam aliam spem pacis, quam relictis Carthaginiensibus, Syphaci cum Romanis esse. Ita tollit inducias, ut libera fide incepta exsequeretur; deductisque navibus 6 (et jam veris principium erat)

6 machinas tormentaque, velut a mari aggressurus Uticam, imponit, et duo millia militum ad capiendum, quem antea tenuerat, tumulum super Uticam mittit; simul ut ab eo, quod parabat , in alterius rei curam converteret hostium animos, simul ne qua, quum

staret sententia ; vide ad IV, 13, n. 6. - Se (Scipione) uno frustra tendente, Supplendum censet Creverius : da

sc. ut pax componeretur. Conf. ad ret statim responsum, vel aliud quid IV, 7, n.6. Nulli alii, sc. legatosimile : verbum enim consuleret hic rum aliorumque, qui in consilio affuislocum non habet. Ed.

sent. Libera fide, ea liberatus , 4. Quæ in rem erant; vide ad I, solutus. Conf. Polyb. XIV, 2 extr.

Iniquis conditionibus per 6. Deductisque navibus (vid. VIII, occasionem adjectis , ob pacis, quam 26, n. 1), etc. Cf. Polyb. XIV, 2 pr. Scipio præ se ferebat, cupiditatem; - Ad... tumulum super Uticam mittit; Doering.

203

C. 549

ipse ad Syphacem Hasdrubalemque profectus esset, eruptio ex urbe et impetus in castra sua, relicta cum levi præsidio, fieret.

V. His præparatis advocatoque consilio', edicere exploratoribus jussis, quæ comperta afferrent, Maşinissaque, cui omnia hostium nota erant; postremo ipse, quid pararet in proximam noctem, proponit. Tribunis edicit, ut, ubi , prætorio dimisso, signa concinuissent”, extemplo educerent castris legiones. Ita, ut imperaverat , signa sub occasum solis efferri sunt coepta3 : ad primam ferme vigiliam 4 agmen explicaverunt; media nocte (septem enim millia itineris erant) modico gradu ad castra hostium perventum. Ibi Scipio partem copiarum Lælio Masinissamque ac Numidas attribuit; et castra Syphacis invadere, ignesque conjicere jubet. Singulos deinde separatim, Lælium ac Masinissam, seductos obtestatur, ut, quantum nox providentiæ adimat, tantum diligentia expleant curaque. Se Hasdrubalem punicaque castra aggressurum: cæterum non ante coepturum, quam ignem in regiis castris conspexisset. Neque ea res morata diu est : nam ut proximis casis 5 injectus ignis hæsit, ex

5

Cap. V. 1. Advocato consilio; vide 4. Ad primam ferme vigiliam (vid. ad VIII, 6, n. 6. Edicere, ex- ad VΙΙ, 35, n. 2), άρτι ληγούσης της ponere , palam facere, dicere. Conf. Topcórns qułexñs, media nocte, tepi ad XXI, 63, n. 1; Gron. et Drak. ad την τρίτην φυλακήν λήγουσαν.. h. I. Cort. ad Sall. B. C. 48, et Ern. septem enim millia (vide supra ad Clav. Cic.

lib. IX, cap. 24, n. 2) itineris erant, 2. Tribunis edicit, ut, ubi, prætorio Tepi é Enxovta otadious, Polyb. XIV, dimisso ( vide ad XXI, 54, n. 3), 4, qui et conf. ad seqq. Tertia vigilia signa concinuissent (vide ad VII, 40, signum tuba datum dicit Appian. Pun. n. 4), extemplo, etc. conf. ad Tac. Modico gradu; vide ad VIII, Ann. XV, 30, n. 3; Polyb. XIV, 3;

8, not. 6. Lips. Mil. Rom. V, 2; Schel. ad 5. Proximis casis, mapalibus, tenPolyb. cap. 2.

toriis Numidarum. Conf. ad XXV, 3. Efferri sunt cocpta signa; vide 39, n. 2; XXIX, 31, n. 3, et Sil, ad XXV, 41, n. 2.

XVII, 88. Proximis casis, ut proxima

21.

templo proxima quæque et deinceps continua amplexus, totis se passim dissipavit castris. Et trepidatio quidem, quanta necesse erat, in nocturno effuso tam late incendio orta est : cæterum fortuitum, non hostilem ac bellicum, ignem rati esse, sine armis ad restinguendum incendium effusi, in armatos incidere hostes, maxime Numidas, ab Masinissa notitia regiorum castrorum ad exitus itinerum idoneis locis dispositos. Multos in ipsis cubilibus semisomnos hausit flamma : multi in præcipiti fuga, ruentes super alios alii, in angustiis portarum obtriti sunt.

VI. Relucentem flammam' primo vigiles Carthaginiensium, deinde excitati alii nocturno tumultu quum conspexissent, ab eodem errore credere et ipsi sua sponte incendium ortum. Et clamor inter cædem et vulnera sublatus, an ex trepidatione nocturna esset, confusus, sensum veri adimebat. Igitur pro se quisque inermes, ut quibus? nihil hostile suspectum esset, tecta (tentoria Poenorum), c. 6, n. 3. les Carthag. in vicinis castris HasdruSed Gron. jam recte, opinor, monuit, balis, etc. conf. Polyb. XIV, 5. esse leg. primis casis, tum ob seq. Confusus, incertus, h. e. qui an ex proxima quæque, tum ob verba Polyb. trepidatione, quæ nocturnum incenXIV, 4 , εις τας πρώτας σκηνές. dium comitari solet, ortus esset, inDeinceps continua; vide ad I, 21, certum erat; Crev. Cum trepid. noct. n. 8, et IV, 22, n. 4. Quanta ne- confusus conj. Gron. Sed omnino cum cesse erat, forte quantam ; Gron. Rhen. leg. confusis, hoc sensu: cla

6. Notitia reg. castrorum, ob eam. mor... sublatus cæteris militibus, an Mox nemo meliorum MSS agnoscit ille ex trepid. noct. oriretur, incertis TÒ Multos, non improb. Gron, ut sen- et ambigentibus sensum veri adimesus sit : qui in cubilibus marcebant, bat, ut confusus atque incertus animi, eos, ut erant scmisomni, hausit flam- 1, 7, et inf. cap. 15 pr. confusus, fluma. Vulgatæ tamen lect. favet Polyb. ctuans et dubitans, quid faciat; Doer. XIV, 4 extr. ad verbum expressus fere Clamoris hujus nullam mentionem faubivis. Castrorum ab hoste pariter cit Polyb.; at Appian. Pun. 21, incensorum luculenta descriptio, et βοή δε τότε παμμιγεί και σάλπιγξιν admodum poetica legitur apud Nostra- αθρόαις και βυκανήμασιν ες κατάtem Fénélon, Télémaque, lib. VII. Ed. πληξιν χρώμενοι, sc. Ρωμαίοι.

Çar. VI. 1. Relucentem flammam 2. Pro se quisque inermes, ut quiin castris regiis seu Numidarum vigi- bus, etc. vide ad I, 59, n. 3, et VIII ,

2