'C. SALLUSTII CRISPI CATILINA.

Cap. I. Omnis homines, qui sese student praestare ceteris a malibus, summa ope niti decet, ne vitam silentio transeant ve pecora, quae natura prona atque ventri obedientia finxit. nostra omnis vis in animo et corpore sita est; animi imperio, poris servitio magis utimur; alterum nobis cum diis, alterum o beluis commune est. Quo mihi rectius videtur, ingenii quam rium opibus gloriam quaerere, et, quoniam vita ipsa qua fruin brevis est, memoriam nostri quam maxume longam efficere. N divitiarum et formae gloria fluxa atque fragilis est, virtus c aeternaque habetur. Sed diu magnum inter mortalis certan fuit, vine corporis an virtute animi res militaris magis procede Nam et priusquam incipias consulto, et ubi consulueris mat facto opus est. Ita utrumque, per se indigens, alterum alterius xilio eget.

Cap. II. Igitur initio reges (nam in terris nomen imperi primum fuit) divorsi, pars ingenium, alii corpus exercebant; eti um vita hominum sine cupiditate agitabatur, sua cuique satis ebant. Postea vero quam in Asia Cyrus, in Graecia Lacedaem et Athenienses coepere urbes atque nationes subigere, lubidin lominandi caussam belli habere, maxumam gloriam in maxu mperio putare, tum demum periculo atque negotiis compertum n bello plurimum ingenium posse. Quodsi regum atque impe orum animi virtus in pace ita ut in bello valeret, aequabilius at constantius sese res humanae haberent, neque aliud alio ferri, que mutari ac misceri omnia cerneres. Nam imperium facile irtibus retinetur, quibus initio partum est. Verum ubi pro lab lesidia, pro continentia et aequitate lubido atque superbia invas ortuna simul cum moribus immutatur. Ita imperium semper >ptumum quemque a minus bono transfertur. Quae homines ar avigant, aedificant, virtuti omnia parent. Sed multi mortales, de entri atque somno, indocti incultique vitam sicuti peregrinan

transiere; quibus profecto contra naturam oneri fuit. Eorum ego vitam mortemque de utraque siletur. Verum enim vero is d frui anima videtur, qui aliquo negotio in aut artis bonae famam quaerit. Sed in alii natura iter ostendit.

Cap. III. Pulchrum est bene facere dicere haud absurdum est; vel pace ve et qui fecere et qui facta aliorum scrips mihi quidem, tametsi haudquaquam par g et auctorem rerum, tamen inprimis ar scribere; primum quod facta dictis exaeq plerique quae delicta reprehenderis mal putant, ubi de magna virtute atque gloria sibi quisque facilia factu putat, aequo anin ficta pro falsis ducit. Sed ego adolescentu a studio ad rempublicam latus sum, ibi fuere. Nam pro pudore, pro abstinentia, gitio, avaritia vigebant. Quae tametsi anim malarum artium, tamen inter tanta vitia in corrupta, tenebatur, ac me, quum ab re dissentirem, nihilo minus honoris cupido fama atque invidia vexabat.

Cap. IV. Igitur ubi animus ex multis requievit et mihi reliquam aetatem a rep decrevi, non fuit consilium socordia atqu conterere, neque vero agrum colendo au ficiis, intentum aetatem agere, sed a qu ambitio mala detinuerat, eodem regressus Romani carptim, ut quaeque memoria di bere; eo magis, quod mihi a spe, metu, par liber erat. Igitur de Catilinae coniuratione paucis absolvam. Nam id facinus inprin stumo sceleris atque periculi novitate. De pauca prius explananda sunt quam initium

Cap. V. Lucius Catilina nobili genere animi et corporis, sed ingenio malo prav centia bella intestina, caedes, rapinae, diso ibique iuventutem suam exercuit. Corpus vigiliae supra quam cuiquam credibile es

dolus, varius, cuius rei lubet simulator ac dissimulator tati, an appetens, sui profusus, ardens in cupiditatibus; satis eloq o, quoni sapientiae parum; vastus animus immoderata, incredibili ivere at alta semper cupiebat. Hunc post dominationem L. Sulla ari facino maxuma invaserat reipublicae capiundae, neque id quibu rerum ali assequeretur, dum sibi regnum pararet, quidquam pensi Agitabatur magis magisque in dies animus ferox inopia etiam be liaris et conscientia scelerum, quae utraque iis artibus n fieri lic quas supra memoravi. Incitabant praeterea corrupti civit res, quos pessuma ac diversa inter se mala, luxuria atque scriptor vexabant. Res ipsa hortari videtur, quoniam de moribus res ges tempus admonuit, supra repetere ac paucis instituta maior deinde q militiaeque, quomodo rempublicam habuerint quantamque invidia di rint, ut paulatim immutata ex pulcherruma atque optuma ] mores, ac flagitiosissuma facta sit, disserere.

dantur. i

pra

onum oti

ea vel

Cap. VI. Urbem Romam, sicuti ego accepi, condide uti pleriq habuere initio Troiani, qui Aenea duce profugi sedibus ulta adver vagabantur, cumque iis Aborigines, genus hominum agres audacia, legibus, sine imperio liberum atque solutum. Hi postquar atur insole moenia convenere, dispari genere, dissimili lingua, alius a s, ambitio viventes, incredibile memoratu est quam facile coalueri alis mori postquam res eorum civibus, moribus, agris aucta, satis quae ceter satisque pollens videbatur, sicuti pleraque mortalium h invidia ex opulentia orta est. Igitur reges populique finitu que peric tentare, pauci ex amicis auxilio esse, nam ceteri metu p habenda periculis aberant. At Romani domi militiaeque intenti f parare, alius alium hortari, hostibus obviam ire, libertatem, servilibus parentesque armis tegere. Post, ubi pericula virtute prop tudioque sociis atque amicis auxilia portabant, magisque dandis qua restas pop piundis beneficiis amicitias parabant. Imperium legitumum tur, perse imperii regium habebant; delecti, quibus corpus annis in olicae anim ingenium sapientia validum erat, reipublicae consultaban sume pote aetate vel curae similitudine patres appellabantur. Post, norabile e gium imperium, quod initio conservandae libertatis atque a inis morib reipublicae fuerat, in superbiam dominationemque converti tato more annua imperia binosque imperatores sibi fe vi modo minume posse putabant per licentiam insolescere humanum.

aciam.

magna

ab adole

grata fuer

Cap. VII. Sed ea tempestate coepere se quisque iae, algo magis, magisque ingenium in promptu habere. Nam regi

audax, sul

quam mali suspectiores sunt, semperque iis al losa est. Sed civitas incredibile memoratu quantum brevi creverit, tanta cupido gloriae i mum iuventus, simul ac belli patiens erat, in usu militiam discebat, magisque in decoris equis quam in scortis atque conviviis lubidin talibus viris non labos insolitus, non locus ull erat, non armatus hostis formidolosus; virtus o gloriae maxunum certamen inter ipsos erat: ferire, murum ascendere, conspici dum tale perabat; eas divitias, eam bonam famam mag putabant; laudis avidi, pecuniae liberales eran divitias honestas volebant. Memorare poss maxumas hostium copias populus Romanus quas urbes natura munitas pugnando ceperi nos ab incepto traheret.

Cap. VIII. Sed profecto fortuna in omni cunctas ex lubidine quam ex vero celebrat obs sium res gestae, sicuti ego aestumo, satis a fuere, verum aliquanto minores tamen quam quia provenere ibi scriptorum magna ingenia, Atheniensium facta pro maxumis celebrantur. fecere, virtus tanta habetur, quantum ea ver praeclara ingenia. At populo Romano numqua prudentissumus quisque maxume negotiosus sine corpore exercebat, optumus quisque face ab aliis bene facta laudari quam ipse aliorum

Cap. IX. Igitur domi militiaeque boni mo cordia maxuma, minuma avaritia erat; ius bon legibus magis quam natura valebat. Iurgia, cum hostibus exercebant, cives cum civibus in suppliciis deorum magnifici, domi parci, in Duabus his artibus, audacia in bello, ubi pa seque remque publicam curabant. Quarum rer cumenta haec habeo: quod in bello saepius vi qui contra imperium in hostem pugnaverant, cati proelio excesserant, quam qui signa relin cedere ausi erant; in pace vero quod benefic rium agitabant, et accepta iniuria ignosc malebant.