milites, quos sub vexillo una profectos docuimus. Itaque inter se cohortati, duce Gaio Trebonio, equite Romano, qui eis erat praepositus, per medios hostes perrumpunt incolumesque ad unum omnes in castra perveniunt. Hos subsecuti calones equitesque eodem impetu militum vir- 5 tute servantur. At ii, qui in jugo constiterant, nullo etiam nunc usu rei militaris percepto, neque in eo, quod probaverant, consilio permanere, ut se loco superiore defenderent, neque eam, quam prodesse aliis vim celeritatemque viderant, imitari potuerunt; sed se in castra recipere 10 conati iniquum in locum demiserunt. Centuriones, quorum nonnulli ex inferioribus ordinibus reliquarum legionum virtutis causa in superiores erant ordines hujus legionis transducti, ne aute partam rei militaris laudem amitterent, fortissime pugnantes conciderunt. Militum pars, horum 15 virtute submotis hostibus, praeter spem incolumis in castra pervenit; pars a barbaris circumventa periit.

XLI. Germāni, desperata expugnatione castrorum, quod nostros jam constitisse in munitionibus videbant, cum eā praedā, quam in silvis deposuerant, trans Rhenum sese 20 receperunt. Ac tantus fuit etiam post discessum hostium terror, ut ea nocte, quum Gaius Volusēnus missus cum equitatu ad castra venisset, fidem non faceret adesse cum incolumi Caesarem exercitu. Sic omnium animos timor praeoccupaverat, ut paene alienata mente, deletis omni- 25 bus copiis, equitatum se ex fugă recepisse dicerent, neque incolumi exercitu Germanos castra oppugnaturos fuisse contenderent. Quem timorem Caesăris adventus sustulit.

XLII. Reversus ille, eventus belli non ignorans, unum, quod cohortes ex statione et praesidio essent emissae, 30 questus, ne minimo quidem casu locum relinqui debuisse, multum fortunam in repentino hostium adventu potuisse judicavit; multo etiam amplius, quod paene ab ipso vallo portisque castrorum barbaros avertisset. Quarum omnium rerum maxime admirandum videbatur, quod Germāni, 35 qui eo consilio Rhenum transierant, ut Ambiorigis fines depopularentur, ad castra Romanōrum delati optatissimum Ambiorigi beneficium obtulerant.

XLIII. Caesar rursus ad vexandos hostes profectus, magno coacto numero ex finitimis civitatibus, in omnes partes dimittit. Omnes vici atque omnia aedificia, quae quisque conspexerat, incendebantur; praeda ex omnibus 5 locis agebatur; frumenta non solum a tantă multitudine jumentorum atque hominum consumebantur, sed etiam anni tempore atque imbribus procubuerant; ut, si qui etiam in praesentia se occultassent, tamen his, deducto exercitu, rerum omnium inopia pereundum videretur. Ac 10 saepe in eum locum ventum est, tanto in omnes partes diviso equitatu, ut modo visum ab se Ambiorigem in fugā circumspicerent captivi, nec plane etiam abisse ex conspectu contenderent, ut spe consequendi illata atque infinito labore suscepto, qui se summam ab Caesăre gratiam 15 inituros putarent, paene naturam studio vincerent, semperque paulum ad summam felicitatem defuisse videretur, atque ille latebris ac silvis aut saltibus se eriperet et noctu occultatus alias regiones partesque peteret, non majore equitum praesidio quam quattuor, quibus solis vitam suam 20 committere audebat.

XLIV. Tali modo vastatis regionibus, exercitum Caesar duarum cohortium damno Durocortorum Remōrum reducit, concilioque in eum locum Galliae indicto, de conjuratione Senonum et Carnutum quaestionem habere instituit; 25 et de Accōne, qui princeps ejus consilii fuerat, graviore sententia pronuntiata, more majorum supplicium sumpsit. Nonnulli judicium veriti profugerunt; quibus quum aquā atque igni interdixisset, duas legiones ad fines Trevirōrum, duas in Lingonibus, sex reliquas in Senõnum finibus Agen30 dici in hibernis collocavit, frumentoque exercitui proviso, ut instituerat, in Italiam ad conventus agendos profec

tus est.

LIBER VII.

I. QUIETA Gallia Caesar, ut constituerat, in Italiam ad conventus agendos proficiscitur. Ibi cognoscit de Clodii caede; de senatusque consulto certior factus, ut omnes juniores Italiae conjurarent, delectum tota provinciā habere instituit. Eae res in Galliam Transalpīnam celeriter 5 perferuntur. Addunt ipsi et affingunt rumoribus Galli, quod res poscere videbatur, retineri urbano motu Caesărem neque in tantis dissensionibus ad exercitum venire posse. Hac impulsi occasione, qui jam ante se populi Romāni imperio subjectos dolerent, liberius atque audacius de bello 10 consilia inire incipiunt. Indictis inter se principes Galliae conciliis silvestribus ac remotis locis queruntur de Accōnis morte; posse hunc casum ad ipsos recidere demonstrant; miserantur communem Galliae fortunam; omnibus pollicitationibus ac praemiis deposcunt, qui belli initium 15 faciant et sui capitis periculo Galliam in libertatem vindicent. Imprimis rationem esse habendam dicunt, priusquam eorum clandestina consilia efferantur, ut Caesar ab exercitu intercludatur. Id esse facile, quod neque legiones audeant, absente imperatore, ex hibernis egredi, neque 20 imperator sine praesidio ad legiones pervenire possit: postremo in acie praestare interfici, quam non veterem belli gloriam libertatemque, quam a majoribus acceperint, recuperare.

II. His rebus agitatis, profitentur Carnutes se nullum 25 periculum communis salutis causă recusare, principesque ex omnibus bellum facturos pollicentur; et quoniam in praesentia obsidibus cavere inter se non possint, ne res efferatur, ut jurejurando ac fide sanciatur, petunt, collatis militaribus signis, quo more eorum gravissima caerimonia 30

5

continetur, ne facto initio belli ab reliquis deserantur. Tum collaudatis Carnutibus, dato jurejurando ab omnibus qui aderant, tempore ejus rei constituto, ab concilio disceditur.

III. Ubi ea dies venit, Carnūtes, Cotuato et Conetoduno ducibus, desperatis hominibus, Genăbum signo dato concurrunt, civesque Romanos, qui negotiandi causă ibi constiterant, in his Gaium Fusium Citam, honestum equitem Romānum, qui rei frumentariae jussu Caesaris praeerat, 10 interficiunt bonaque eorum diripiunt. Celeriter ad omnes Galliae civitates fama perfertur; nam ubicumque major atque illustrior incidit res, clamore per agros regionesque significant; hunc alii deinceps excipiunt et proximis tradunt, ut tum accidit. Nam quae Genăbi oriente sole gesta 15 essent, ante primam confectam vigiliam in finibus Arvernōrum audita sunt; quod spatium est millium circiter centum et sexaginta.

IV. Simili ratione ibi Vercingetõrix, Celtilli filius, Arvernus, summae potentiae adolescens, cujus pater principatum 20 Galliae totius obtinuerat et ob eam causam, quod regnum appetebat, ab civitate erat interfectus, convocatis suis clientibus facile incendit. Cognito ejus consilio ad arma concurritur. Prohibetur ab Gobannitiōne, patruo suo, reliquisque principibus, qui hanc tentandam fortunam non 25 existimabant, expellitur ex oppido Gergovia; non destitit tamen atque in agris habet delectum egentium ac perditorum. Hac coacta manu, quoscumque adit ex civitate, ad suam sententiam perducit; hortatur, ut communis libertatis causă arma capiant; magnisque coactis copiis, adver30 sarios suos, a quibus paulo ante erat ejectus, expellit ex civitate. Rex ab suis appellatur; dimittit quoquoversus legationes; obtestatur, ut in fide maneant. Celeriter sibi Senones, Parisios, Pictones, Cadurcos, Turones, Aulercos, Lemovices, Andes reliquosque omnes, qui Oceănum attin35 gunt, adjungit; omnium consensu ad eum defertur imperium. Qua oblatā potestate, omnibus his civitatibus obsides imperat, certum numerum militum ad se celeriter adduci jubet, armorum quantum quaeque civitas domi quodque

ante tempus efficiat, constituit: imprimis equitatui studet. Summae diligentiae summam imperii severitatem addit; magnitudine supplicii dubitantes cogit; nam, majore commisso delicto, igni atque omnibus tormentis necat; leviore de causā auribus desectis aut singulis effossis oculis domum 5 remittit, ut sint reliquis documento et magnitudine poenae perterreant alios.

V. His suppliciis celeriter coacto exercitu, Lucterium Cadurcum, summae hominem audaciae, cum parte copiarum in Rutēnos mittit; ipse in Bituriges proficiscitur. 10 Ejus adventu Bituriges ad Aeduos, quorum erant in fide, legatos mittunt subsidium rogatum, quo facilius hostium copias sustinere possint. Aedui de consilio legatorum, quos Caesar ad exercitum reliquerat, copias equitatus peditatusque subsidio Biturigibus mittunt. Qui quum ad 15 flumen Ligerim venissent, quod Bituriges ab Aeduis dividit, paucos dies ibi morati neque flumen transire ausi domum revertuntur, legatisque nostris renuntiant se Biturigum perfidiam veritos revertisse, quibus id consilii fuisse cognoverint, ut, si flumen transissent, una ex parte ipsi, 20 altera Arverni se circumsisterent. Id eāne de causā, quam legatis pronuntiarunt, an perfidia adducti fecerint, quod nihil nobis constat, non videtur pro certo esse ponendum. Bituriges eorum discessu statim cum Arvernis junguntur.

VI. His rebus in Italiam Caesări nuntiatis, quum jam 25 ille urbanas res virtute Gnaei Pompeii commodiorem in statum pervenisse intelligeret, in Transalpīnam Galliam profectus est. Eo quum venisset, magna difficultate afficiebatur, qua ratione ad exercitum pervenire posset. Nam si legiones in provinciam arcesseret, se absente, in itinere 30 proelio dimicaturas intelligebat; si ipse ad exercitum contenderet, ne iis quidem eo tempore, qui quieti viderentur, suam salutem recte committi videbat.

VII. Interim Lucterius Cadurcus in Rutēnos missus eam civitatem Arvernis conciliat. Progressus in Nitiobrī- 35 ges et Gabălos ab utrisque obsides accipit, et magnā coacta manu in provinciam, Narbōnem versus, eruptionem facere contendit. Qua re nuntiată, Caesar omnibus consiliis