ante lucem Axium amnem traicere, eum finem sequendi propter difficultatem transitus fore ratus Romanis.

XXXXIIII. Consulem, cum se in castra victor recepisset, ne sincero gaudio frueretur, cura de minore filio 2 stimulabat. P. Scipio is erat, Africanus et ipse postea deleta Carthagine appellatus, naturalis consulis Pauli 3 filius, adoptione Africani nepos. is septumum decumum tunc annum agens, quod ipsum curam augebat, dum effuse sequitur hostes, in partem aliam turba ablatus erat; et serius cum redisset, tunc demum, recepto sospite filio, victoriae tantae gaudium consul sensit.

4

Amphipolim cum iam fama pugnae pervenisset, concursusque matronarum in templum Dianae, quam Tauropolon vocant, ad opem exposcendam fieret, Diodorus, qui praeerat urbi, metuens ne Thraces, quorum duo milia in praesidio erant, urbem in tumultu diriperent, ab subornato ab se per fallaciam in tabellari speciem litteras in 5 foro medio accepit. scriptum in iis erat, ad Emathiam classem Romanam adpulsam esse agrosque circa vexari: orare praefectos Emathiae, ut praesidium adversus popu6 latores mittat. his lectis hortatur Thracas, ut ad tuendam Emathiae oram proficiscantur: magnam eos caedem praedamque palatis passim per agros Romanis facturos. 7 simul elevat famam adversae pugnae: quae si vera foret, 8 alium super alium recentes ex fuga venturos fuisse. per hanc causam Thracibus ablegatis, simul transgressos eos Strymonem vidit, portas clausit.

1 XXXXV. Tertio die Perseus quam pugnatum erat Amphipolim venit. inde oratores cum caduceo ad Pau2 lum misit. interim Hippias et Midon et Pantauchus, principes amicorum regis, Beroeam, quo ex acie confugerant, ipsi ad consulem profecti Romanis dedunt. hoc idem et alii deinceps. metu perculsi parabant facere. 3 consul nuntiis victoriae Q. Fabio filio et L. Lentulo et Q. Metello cum litteris Romam missis spolia iacentis 4 hostium exercitus peditibus concessit, equitibus praedam circumiecti agri, dum ne amplius duabus noctibus a castris abessent. ipse propius mare ad Pydnam castra 5 movit. Beroea primum, deinde Thessalonica et Pella et

deinceps omnis ferme Macedonia intra biduum dedita. Pydnaei, qui proximi erant, nondum miserant legatos; 6 multitudo incondita plurium simul gentium turbaque, quae ex acie fuga in unum conpulsa erat, consilium et consensum civitatis inpediebat, nec clausae modo portae, sed etiam inaedificatae erant. missi Midon et Pantauchus sub 7 muros ad conloquium Solonis, qui praesidio praeerat; per eum emittitur militaris turba. oppidum deditum militibus datur diripiendum. Perseus, una tantum spe Bisaltarum 8 auxili temptata, ad quos nequiquam miserat legatos, in contionem processit Philippum secum filium habens, ut 9 et ipsos Amphipolitanos et equitum peditumque, qui aut se persecuti aut fuga eodem delati erant, adhortando animos confirmaret. sed aliquotiens dicere incipientem 10 cum lacrimae praepedissent, quia ipse hiscere nequiit, Euandro Cretensi editis, quae agi cum multitudine vellet, de templo descendit. multitudo sicut ad conspectum 11 regis fletumque tam miserabilem et ipsa ingemuerat lacrimaveratque, ita Euandri orationem aspernabatur, et quidam ausi sunt media ex contione succlamare ‘abite hinc, ne qui pauci supersumus, propter vos pereamus.' horum ferocia vocem Euandri clausit. rex exin domum 12 se recepit, pecuniaque et auro argentoque in lembos, qui in Strumone stabant, delatis et ipse ad flumen descendit. Thraces navibus se committere non ausi domos dilapsi 13 et alia militaris generis turba, Cretensis spem pecuniae secuti. et quoniam in dividendo plus offensionum quam gratiae erat, quinquaginta talenta îs posita sunt in ripa diripienda. ab hac direptione cum per tumultum naves 14 conscenderent, lembum unum in ostio amnis multitudine gravatum merserunt. Galepsum eo die, postero Samo- 15 thracam, quam petebant, perveniunt; ad duo milia talentûm pervecta eo dicuntur.

XXXXVI. Paulus per omnes deditas civitates di- 1 missis qui praeessent, ne qua iniuria in nova pace victis fieret, retentisque aput se caduceatoribus regis P. Nasicam, ignarus fugae regis, Amphipolim misit cum modica peditum equitumque manu, simul ut Sinticen evastaret 2 et ad omnes conatus regis impedimento esset. inter haec 3

Meliboea a Cn. Octavio capitur diripiturque; ad Aeginium, ad quod oppugnandum Cn. Anicius legatus missus erat, ducenti eruptione ex oppido facta amissi sunt igna4 ris Aeginiensibus debellatum esse. consul a Pydna profectus cum toto exercitu die altero Pellam pervenit; et cum castra mille passus inde posuisset, per aliquot dies ibi stativa habuit, situm urbis undique aspiciens, quam 5 non sine causa delectam esse regiam advertit. sita est in tumulo vergente in occidentem hibernum; cingunt paludes inexsuperabilis altitudinis aestate et hieme, quas 6 restagnantes faciunt [amnes. arx] Phacus in ipsa palude, qua proxima urbi est, velut insula eminet aggeri operis ingentis imposita, qui et murum sustineat et umore cir7 cumfusae paludis nihil laedatur. muro urbis coniuncta procul videtur; divisa est intermurali amni et eadem ponte iuncta, ut nec oppugnante externo aditum ab ulla parte. habeat, nec si quem ibi rex includat, ullum nisi per facil8 limae custodiae pontem effugium. et gaza regia in eo loco erat: sed tum nihil praeter trecenta talenta, quae missa Gentio regi, deinde retenta fuerant, inventum est. 9 per quos dies ad Pellam stativa fuerunt, legationes frequentes, quae ad gratulandum convenerant, maxime ex 10 Thessalia, auditae sunt. nuntio deinde accepto Persea Samothracam traiecisse, profectus a Pella consul quartis 11 castris Amphipolim pervenit. effusa omnis obviam turba cuivis indicio erat non bono ac iusto rege orba [..........]

[PERIOCHA LIBRI XXXXV.]

cum An

[Perseus ab Aemilio Paulo in Samothrace captus est. tiochus Syriae rex Ptolemaeum et Cleopatram Aegypti reges obsideret et missis ad eum a senatu legatis, qui iuberent ab obsidione socii regis absisteret, editisque mandatis consideraturum se quid faciendum esset respondisset, unus ex legatis Popillius virga regem circumscripsit iussitque, antequam circulo excederet, responsum daret. qua asperitate effecit, ut Antiochus bellum omitteret. legationes gratulantium populorum atque regum in senatum admissae, Rhodiorum, qui eo bello contra populum Romanum [regi] faverant, exclusa. postera die cum de eo quaereretur, ut eis bellum indiceretur, causam in senatu patriae suae legati egerunt. nec tamquam

socii nec tamquam hostes dimissi. Macedonia in provinciae formam redacta Aemilius Paulus, repugnantibus militibus ipsius propter minorem praedam et contradicente Ser. Sulpicio Galba, triumphavit et Persen cum tribus filiis duxit ante currum. cuius triumphi laetitia ne solida ei contingeret, duorum filiorum funeribus insignita est, quorum alterius mors triumphum patris praecessit, alterius secuta est. lustrum a censoribus conditum est; censa sunt civium capita trecenta duodecim milia octingenta quinque. Prusias Bithyniae rex Romam, ut senatui gratias ageret ob victoriam ex Macedonia partam, venit et Nicomeden filium senatui commendavit. rex plenus adulationis libertum se populi Romani dicebat.]

TITI LIVI

AB VRBE CONDITA

LIBER XXXXV.

I. Victoriae nuntii, Q. Fabius et L. Lentulus et Q. 1 Metellus, quanta potuit adhiberi festinatio, celeriter Romam cum venissent, praeceptam tamen eius rei laetitiam invenerunt. quarto post die quam cum rege est pugna- 2 tum, cum in circo ludi fierent, murmur repente populi tota spectacula pervasit, pugnatum in Macedonia et devictum regem esse, dein fremitus increvit, postremo clamor s plausus[que], velut certo nuntio victoriae allato, est exortus. mirari magistratus et quaerere auctorem repen- 4 tinae laetitiae; qui postquam nullus erat, evanuit equidem tamquam certae rei gaudium, omen tamen laetum insidebat animis. quod postquam veris nuntiis Fabi Len- 5 tulique et Metelli adventu firmatum est, cum victoria ipsa, tum augurio animorum suorum laetabantur. et 6 altera traditur circensis turbae non minus similis veri laetitia. ante diem quintum decimum kalendas Octobres, Judorum Romanorum secundo die, C. Licinio consuli ad quadrigas mittendas escendenti tabellarius, qui se ex Macedonia venire diceret, laureatas litteras [tradidisse] dicitur. quadrigis missis consul currum conscendit, et z cum per circum reveheretur ad foros publicos, laureatas

8 tabellas populo ostendit. quibus conspectis repente inmemor spectaculi populus in medium decurrit. eo senatum consul vocavit recitatisque tabellis ex auctoritate patrum pro foris publicis denuntiavit populo, L. Aemilium col9 legam signis conlatis cum rege Perseo pugnasse; Macedonum exercitum caesum fusumque; regem cum paucis fugisse, civitates omnes Macedoniae in dicionem populi 10 Romani venisse. his auditis clamor cum ingenti plausu ortus; ludis relictis domus magna pars hominum ad con11 iuges [et] liberos laetum nuntium portabant. tertius decimus dies erat ab eo, quo in Macedonia pugnatum est.

1

II. Postero die senatus in curia habitus, supplicationesque decretae, et senatus consultum factum est, ut consul, quos praeter milites sociosque navales coniuratos 2 haberet, dimitteret: de militibus socîsque navalibus dimittendis referretur, cum legati ab L. Aemilio consule, a 3 quibus praemissus tabellarius esset, [venissent]. ante diem sextum kal. Octobres hora fere secunda legati urbem ingressi sunt; ingentem secum occurrentium, quacumque ibant, prosequentiumque trahentes turbam in 4 forum ad curiam perrexerunt. senatus forte in curia erat; eo legatos consul introduxit. ibi tantum temporis retenti, dum exponerent quantae regiae [copiae] peditum equitumque fuissent, quot milia ex his caesa, quot capta 5 forent, quam paucorum militum iactura tanta hostium strages facta, quam pavide rex fugisset, existimari Samothraciam petiturum, paratam classem ad persequendum 6 esse, neque terra neque mari elabi posse, eadem haec paulo post in contionem traducti exposuerunt; renovataque laetitia, cum consul edixisset, ut omnes aedes sacrae aperirentur, pro se quisque ex contione ad gratias agen7 das ire dîs, ingentique turba non virorum modo, sed etiam feminarum conferta [tota] urbe deorum immortas lium templa. senatus revocatus in curiam supplicationes ob rem egregie gestam ab L. Aemilio consule in quinque dies circa omnia pulvinaria decrevit hostîsque maioribus 9 sacrificari iussit. naves quae in Tiberi paratae instructaeque stabant, ut, si res posceret, in Macedoniam mit10 terentur, subduci et in navalibus conlocari, socios navalis