pum, quarta diei hora mota ex campo sint; exercitusque novus, paucis cohortibus veterum militum voluntate sequentibus, manserit ad decimum 9 lapidem. Insequens dies hostem in conspectum dedit; castraque 10 ad Corbionem castris sunt conjuncta. Tertio die quum ira Romanos, illos, quum toties rebellassent, conscientia culpæ ac desperatio irritaret, mora dimicandi nulla est facta.

LXX. In exercitu romano quum duo consules essent potestate pari, quod saluberrimum in administratione magnarum rerum est, summa imperii, concedente Agrippa, penes collegam erat ; et prælatus ille facilitati submittentis se comiter respondebat, communicando consilia laudesque, et æquando imparem sibi. In acie Quintius dextrum cornu, Agrippa sinistrum tenuit Sp. Postumio Albo legato datur media acies tuenda; legatum alterum Serv. Sulpicium equitibus præficiunt. Pedites ab dextro cornu egregie pugnavere, haud segniter resistentibus Volscis. Serv. Sulpicius per mediam hostium aciem cum equitatu perrupit: unde quum eadem 2 reverti posset ad suos, priusquam hostis turbatos ordines reficeret, terga impugnare hostium satius visum est; momentoque

8. Voluntate sequentibus, h. e. sponte, ut V, 17 extr. et al. Conf. ad III, 57, n. 5.

9. Ad decimum ab Urbe lapidem, s. milliare.

10. Castra Romanorum castris hostium sunt conjuncta, ut al. collata, prope et ex adverso posita.

CAP. LXX. 1. Facilitati submittentis se comiter respondebat, paria præstabat, gratiam referebat, vel agebat convenienter ejus facilitati, comitati (gall. complaisance): nam facilis proprie dicitur argilla, seu cera, quæ fa

cile fingitur et tractatur; hinc homo, qui facile flectitur et cedit, commodus, comis, humanus, ut contra difficilis, durus, pertinax, morosus. Confer ad XXXVII, 52, n. 6; XL, 46 extr. et Tacit. Ann. VI, 15, 5.

2. Quum eadem via reverti posset, ut passim qua et ea vel alia (XXI, 56, n. 2), et aliqua (XXXVIII, 30), sc. via, vel parte (conf. IV, 39 pr. et V, 43, n. 2; IX, 2, n. 5), vel ratione, ut IX, 35, n. I al.-In aversam aciem, in terga hostium. Ancipiti terrore, a fronte et tergo.

temporis in aversam incursando aciem ancipiti terrore dissipasset hostes, ni suo proprio3 eum prælio equites Volscorum et Equorum exceptum aliquamdiu tenuissent. Ibi vero Sulpicius negare cunctandi tempus esse, circumventos interclusosque ab suis vociferans, ni equestre prælium connisi omni vi perficerent. Nec fugere equitem integrum satis esse: conficerent equos virosque, ne quis reveheretur inde ad prælium, aut integraret pugnam : non posse illos resistere sibi, quibus conferta peditum acies cessisset. Haud surdis auribus dicta impressione una totum equitatum fudere, magnam vim ex equis præcipitavere, ipsos equosque spiculis confodere: is finis pugnæ equestris fuit. Tunc adorti peditum aciem, nuntios ad consules rei gestæ mittunt, ubi jam inclinabatur hostium acies: nuntius deinde et vincentibus Romanis animos auxit, et referentes gradum perculit Æquos. In media primum acie vinci cœpti, qua permissus equitatus turbaverat ordines. Sinistrum deinde cornu ab Quintio consule pelli coeptum; in dextro plurimum laboris fuit. Ibi Agrippa ætate viribusque ferox, quum omni parte pugnæ melius res geri, quam apud se videret, 5 accepta signa ab signiferis ipse inferre, quædam jacere etiam in confertos hostes coepit. Cujus 6 ignominia metu concitati milites, invasere hostem ita æquata ex omni parte victoria est. Nuntius tum a Quintio venit;

3. Suo proprio prælio, equestri. Circumventos ab hostibus. Equitem integrum, non vulneratum. Sic ad

lib. VIII, cap. 29, Ingenti ardore militum aut vulnerum ira, quod haud fere quisquam integer prælio excesserat. Lib. X, cap. 27, Hinc victor Martius Lupus, integer et intactus, gentis nos Martiæ et conditoris nostri admonuit. Curtius lib. V, cap. 4, Integros quo

que, antequam discrimen experirentur, in fugam avertit. ED.

4. Qua parte permissus equitatus, effuso cursu immissus, transmissus, perrumpens. Conf. ad II, 56, n. 1.

5. Accepta signa, forte arrepta ; Drakenb. Maximum profecto militaris audaciæ incitamentum. ED.

6. Cujus ignominia metu, scilic. si signa ab hostibus caperentur.

victorem jam se imminere hostium castris; nolle irrumpere, antequam sciat debellatum et in sinistro cornu esse. Si jam fudisset hostes, conferret ad se signa, ut simul omnis exercitus præda potiretur. Victor Agrippa cum mutua gratulatione ad victorem collegam castraque hostium venit ibi paucis defendentibus, momentoque fusis, sine certamine in munitiones irrumpunt; prædaque ingenti compotem exercitum, suis etiam rebus recuperatis, quæ populatione agrorum amissæ erant, reducunt. Triumphum nec ipsos postulasse, nec delatum iis ab senatu, accipio : nec traditur causa spreti, aut non sperati honoris. Ego quantum in tanto intervallo temporum conjicio, quum Valerio atque Horatio consulibus, qui præter Volscos et Æquos sabini etiam belli perfecti gloriam pepererant, negatus ab senatu triumphus esset, verecundiæ fuit pro parte dimidia rerum consulibus petere triumphum : ne, etiam si impetrassent magis hominum ratio, quam meritorum habita vide

retur.

LXXI. Victoriam honestam ex hostibus partam, turpe domi de finibus sociorum judicium populi deformavit. Aricini atque Ardeates de ambiguo agro quum sæpe bello certassent, multis in vicem cladibus fessi, judicem populum romanum cepere. Quum ad causam orandam venissent, concilio populi a magistratibus dato, magna contentione actum jamque editis testibus, quum tribus vocari et populum inire suffragium oporteret, consurgit P. Scaptius de plebe, magno natu; et, Si licet, inquit, consules, de republica

CAP. LXXI. 1. Jamque editis testibus, propr. nominibus eorura ab accusatore apud judices. Sic et XXV, 3, testibus datis (testimoniis prolatis )

priusquam ad suffragium ineundum tribus vocarentur. Conf. et XXVI, 3.

De republica dicere, vide ad II, 64, n. 3.

C. 445-443

C. 307-309

2

dicere, errare ego populum in hac causa non patiar.
Quum, ut vanum, eum negarent consules audiendum
esse, vociferantemque prodi publicam causam sum-
moveri jussissent, tribunos appellat. Tribuni, ut fere
semper reguntur a multitudine magis quam regunt, et
dedere3 cupidæ audiendi plebi, ut, quæ vellet, Sca-
ptius diceret. Ibi infit, annum se tertium et octogesi-
mum agere, et in eo agro de quo agitur, militasse,
non juvenem, vicesima jam stipendia merentem, quum
ad Coriolos sit bellatum. Eo rem se, vetustate oblite-
ratam, cæterum suæ memoriæ infixam afferre: agrum,
de quo ambigitur, finium Coriolanorum fuisse, cap-
tisque Coriolis jure belli publicum populi romani fa-
ctum. Mirari se, quonam5 more Ardeates Aricinique,
cujus agri jus nunquam usurpaverint incolumi Corio-
lana re, eum se a populo romano, quem pro do-
mino judicem fecerint, intercepturos sperent. Sibi
exiguum vitæ tempus superesse: non potuisse se
tamen inducere in animum, quin, quem agrum miles
pro parte virili manu cepisset, eum senex quoque
voce, qua una posset, vindicaret. Magnopere se

2. Prodi publicam causam, vide ad
II, 43, n. 5.

3. Dedere id plebi, ut, etc. vide ad
III, 58, n. 4.

4. Annum se LXXXIII agere, vide
Drak. ad h. 1. et Dodwell. de cyclis
diss. 10, § 96. Non juvenem, sed
vicesima jam stipendia merentem, tot
annos militantem a primo stipendii
anno vel ætatis anno sexto decimo,
sive septimo decimo (vide ad III, 57,
n. 5), quum ad Coriolos sit bellatum
(al. debellatum), an. Urb. cond. 261;
vide supra II, 33. Ante vicesima qui-
dam, at primus Frobenius, infulserunt
sed, quæ particula potius subaudien-
da: quod magis intelligitur in pronun-

tiando et si auribus percipiatur, quam
dum legimus; Gron. Sic passim sed
post non vel non modo, et in affectu,
omittitur. Conf. ad I, 25, n. 2; XXII,
25, n. 8; XXII, 27; ad Tacit. Ann.
III, 19, 2; Gron. Obss. IV, 2; id. et
Drak. infr. ad VI, 32; XXVIII, 39;
XXXVI, 19; XXXIX, 8. Quin et
sed etiam omittitur post non modo vel
non tantum, ut XLV, 7, n. 3. Confer
ad I, 40, n. I.
Mox forte legendum
ambigatur.

-

5. Quonam more, quomodo.- Co-
riolana re publica, civitate: quo sensu
voc. res sæpius usurpatur.

6. Pro parte virili; vide ad Præfa-
tionem, n. 3.

T. LIVII

U. C. 307-30g.

460 suadere populo, ne inutili pudore suam ipse causam damnaret.

LXXII. Consules quum Scaptium non silentio modo, sed cum assensu etiam audiri animadvertissent, deos hominesque testantes flagitium ingens fieri, Patrum primores arcessunt: cum his circumire' tribunos; orare, ne pessimum facinus pejore exemplo admitterent judices, in suam rem litem2 vertendo, quum præsertim, etiamsi fas sit curam emolumenti sui judici esse, nequaquam tantum agro intercipiendo acquiratur, quantum amittatur alienandis injuria sociorum animis. Nam famæ quidem ac fidei damna majora esse, quam quæ æstimari possent. Hoc legatos referre domum : hoc vulgari: hoc socios audire: hoc hostes. Quo cum dolore3 hos? quo cum gaudio illos? Scaptione hoc concionali seni assignaturos putarent finitimos

nus,

CAP. LXXII. 1. Cum his circumire tribunos, qui multitudinem regunt, et Scaptio potestatem dicendi dederant, nisi malis distinguere circumire ( scil. populum, in concilio illic congregatum), tribunos orare, etc. Sed Perizonius recte, opinor, emendat circumire tribus, ut apud Suetonium, Aug. 56, et eodem sensu supra cap. 17 extr. circumire plebem: nam populus romavel tribus erant judices; unde et infra, Vocatæ tribus judicaverunt, etc. 2. In suam rem litem vertendo, agrum, de quo litigaretur (controversum agrum XXIX, 31), vel, ut mox dicitur, rem controversiosam (ut dubiosus forte XLV, 36, n. 1, certe ap. Gell. III, 3; V, 10), sibi adjudicaret. Hinc et mox interceptor litis alienæ, qui rem, de qua inter alios lis est, iis seu ab iis intercipit, et in suam rem vertit, vel sibi vindicat, ut prædæ interceptor fraudatorque IV, 50 pr. et

urbes intercipiantur a Romanis, ereptæ Græcis XXXIII, 31, n. 2.

3. Quo cum dolore hos socios, quo cum gaudio illos, scil. hostes? Sic inverso ordines hos ad remotius et illos ad propius spectat subjectum, ut XXII, 22, n. 13; XXIV, 29, n. 2; XXX, 30, n. 9; XXXIX, 38, 53; et qui IV, 58, n. 5; et XXI, 31, n. 6. Confer ad IV, 35, n. 1; Tacit. Ann. II, 77, 1; Gron. Obss. III, 16; Sanctii Minerv. II, 9, et ibi Perizon. ; Cortius ad Sallust. Jug. c. 18, § 9, et ad Plinium, Epist. p. 80.

4. Scaptione hoc flagitium judiciumque infame assignaturos, attributuros (ut XXVIII, 42, et XXXV, 31), finitimos populos, nec potius universo populo romano, qui ad id ipse propensus fuerit, non inductus a tali homine, concionali sene? Concionalis, al. concionarius et concionator, homo otiosus (quales esse solent senes) et turbu