φόβον ἐνέπεσον μὴ καὶ ὁ βασιλεὺς καὶ αὐτοὶ κινδυνεύσωσιν. ὁ δὲ θεὸς τὸν φόβον ἐλθεῖν εἰς τέλος οὐ συνεχώρησεν.

Ελένη δὲ ἐπιθυμίαν ἔσχεν εἰς Ἱεροσόλυμα ἀφικέσθαι καὶ προσκυνῆσαι τὸ τοῦ Θεοῦ ἱερόν. καὶ τοῦ υἱοῦ ἐπιτρέψαντος καὶ D 5 χρήματα πλεῖστα δόντος ἄπεισιν εἰς Ἱεροσόλυμα. καὶ λιμῷ φθειρομένους πολλοὺς εὑροῦσα ἐκεῖ, σῖτόν τε ἐξ ̓Αλεξανδρείας ἐκόμισε, καὶ ἰσχάδων φόρτον ἐκ Κύπρου πολλῶν χρημάτων πριαμένη τοῖς ἀπορουμένοις διένεμε. καὶ ὁ παῖς δὲ αὐτῆς πολλὰ χρήματα τοῖς πρώτοις τῶν ̔Ιεροσολυμιτῶν ἔπεμψεν, ἵν ̓ οἱ λι 10 μώττοντες διὰ τούτων ὡς ἐνὸν ἐπικουρηθῶσι.

Καὶ ταῦτα μὲν οὕτως· Αρταβάνης δὲ τῶν Πάρθων ὁ βα σιλεύς, ἐπιβουλὴν γνοὺς τοὺς σατράπας κατ ̓ αὐτοῦ μελετήσαντας, ἀφικνεῖται πρὸς Ιζάτην, συγγενῶν τε καὶ οἰκετῶν περὶ χιλίους ἐπαγόμενος. καὶ καθ ̓ ὁδὸν τῷ Ἰζάτῃ ἐνέτυχε, καί φησι

15 μή με παρίδης, ὦ βασιλεῦ, ταπεινὸν ἐκ μεταβολῆς γεγονότα Ρ Ι 284 καὶ ἰδιώτην ἐκ βασιλέως, ἀλλ ̓ ἐπικούρησον.” ταῦτα σὺν δάκρυσιν ἔλεγεν. ὁ δὲ Τζάτης ἀκούσας τὸ ὄνομα, κατεπήδησε τοῦ ἵππου καί “θάρσει” ἔφη “ὦ βασιλεῦ· ἢ γὰρ εἰς τὴν Πάρθων βασιλείαν σε καταστήσω ἢ τῆς ἐμῆς σοι ἐκστήσομαι. 20 εἶπε καὶ ἐπὶ τὸν ἵππον αὐτὸν ἀνεβίβασεν, αὐτὸς δὲ πεζὸς παρεί πετο. καὶ ὁ ̓Αρταβάνης ὤμοσεν, εἰ μὴ κἀκεῖνος ἀναβαίη τὸν ἵππον καὶ προηγοῖτο, ἀποβήσεσθαι καὶ αὐτός. πεισθεὶς δ ̓ ὁ W 1 203

ταῦτα

8 διένειμε Α Iosephus. 11 'Αρταβάνης] sic et Αρτάβανος
Iosephi codices. p. 484 v. 4 et in sequentibus Αρταβάνῳ, Αρτά-
βανος.
ὃ τῶν πάρθων βασ. W. 19 σε βασιλείαν Α.

casset, veriti sunt ne ex ea re et sibi et regi pericula crearentur: sed eum metum deus avertit.

Helena porro visendi Hierosolyma et sancti dei templi adorandi cupida, permissu filii cum maxima pecunia in urbem proficiscitur. ubi cum multos fame pereuntes invenisset, frumentum Alexandria advectum et sarcinas ficuum in Cypro emptas inter egentes distribuit. filius quoque eius principibus Hierosolymitanis multum pecuniae misit, quo pauperes iuvarentur.

Atque haec ita gesta sunt: Artabanus autem Parthorum rex, cognitis insidiis quas sibi pararent satrapae, ad Izaten venit cum cognatis et famulis circiter mile. atque in itinere illum adeptus "ne me” inquit, "rex, mutata fortuna depressum et e regio fastigio ad privatam condicionem redactum neglexeris, sed opem ferto. quae illo cum lacrimis dicente Izates, eius nomine audito, equo desiluit ac "bono" inquit animo esto, rex: aut enim in Parthorum regnum te reducam, aut meo tibi cedam. his dictis illum in equum sustulit, ipse pedes secutus est. Artabanus vero iuravit, nisi et ille equum conscendisset atque anteiret,

Τζάτης ἐπὶ τὸν ἵππον ἥλατο, καὶ πᾶσαν τιμὴν ἀπένειμε τῷ Β Πάρθῳ, εἰς τὰ βασίλεια ἀγαγών. γράφει τε πρὸς τοὺς Πάρ θους τὸν Αρταβάνην δέξασθαι. τῶν δὲ Πάρθων δέξασθαι μὲν συντιθεμένων, μὴ δύνασθαι δὲ καὶ τὴν ἀρχὴν ἀπονεῖμαι ἤδη ἑτέρῳ πεπιστευμένην, ὁ Κινάμωμος (οὕτω γὰρ ὠνόμαστο ὁ τὴν 5 βασιλείαν παρειληφώς) γράφει τῷ Αρταβάνῳ ὑπ ̓ αὐτοῦ γὰρ ἐτέθραπτο, καὶ ἦν ἀγαθός) παρακαλῶν αὐτὸν ἀφικέσθαι πιστεύ σαντα καὶ τὴν ἀρχὴν παραλήψεσθαι. καὶ ὁ Ἀρτάβανος πιστεύ σας ἀπῄει. ὑπήντα οὖν αὐτῷ ὁ Κινάμωμος· ὃς δὴ προσκυνήσας καὶ βασιλέα προσαγορεύσας περιτίθησιν αὐτοῦ τῇ κεφαλῇ τὸ διά- 10 δημα, τῆς ἑαυτοῦ ἀφελόμενος. οὕτω δὲ χρόνῳ ἑξαετεῖ εἰς τὴν ἀρχὴν ἀποκαταστὰς ὁ Ἀρτάβανος οὐκ ἠμνημόνησε τῶν Τζάτου καλῶν, ἀλλ ̓ ἀμείβεται τοῦτον.

C Μετὰ δέ τινα χρόνον 'Αρταβάνου θανόντος Οὐαρδάνης ὁ παῖς ἐκείνου τὴν βασιλείαν περιεζώσατο. καὶ πρὸς Τζάτην ἐλ-15 θὼν συμμαχῆσαι αὐτῷ ἠξίου κατὰ Ῥωμαίων· ὁ δὲ οὐκ ἐπείθετο, ἀλλὰ καὶ συνεβούλευε παύσασθαι τῆς ἐπ ̓ ἐκείνους στρατείας καὶ μὴ ἀδυνάτοις ἐπιχειρεῖν. ὁ δὲ πόλεμον τῷ Τζάτῃ μὴ πειθομένῳ κατήγγειλεν. ἀλλ ̓ οἱ Πάρθοι μαθόντες ὡς ἐπὶ Ῥωμαίους στρατεύσειν βούλεται, αὐτὸν μὲν ἀναιροῦσι, τὴν δὲ βασιλείαν τῷ 20 ἀδελφῷ Ἰκοτάρδῃ διδόασιν· ὃν ἐξ ἐπιβουλῆς τελευτήσαντα διαδέχεται Οὐολογέσης ὁ ἀδελφός.

4 συντιθεμένων Α, συντεθεμένων PW. 5 et 9 Κινάμωνος ] sic et Κίνναμος codices Iosephi. οὕτω ] τοῦτο Α. 9 απήντα Α. 11 χρόνῳ ἐξαετει] Iosephi codices aliquot δι ̓ ἑξαετοῦς χρόνου, reliqui δι' Ιζάτου. 14 μετά τινα δὲ Α. 21 Ικοτάρδῃ ] qui Tacito Annal. 11 8 Gotarzes.

se quoque descensurum. Izates igitur ei obsecutus in equum insiluit, et Partho in regiam perducto omnem honorem habuit. scripsit etiam ad Parthos ut Artabanum recipiant. qui cum se illum quidem recepturos, sed in regnum restituere non posse iam alteri creditum, responderent, Cinamomus (id enim ei nomen erat qui regnum susceperat), vir bonus, Artabanum, a quo educatus fuerat, per litteras hortatus est ut sua fide veniat atque imperium recipiat. Artabano redeunti obviam progreditur, eum adorat, regem appellat: diadema suo capiti demptum illius capiti imponit. sic ab Izate sex annis in regnum restitutus Ārtabanus meritorum eius non fuit immemor, sed ea remuneratus est.

Verum aliquanto post eo mortuo Bardanes eius filius regno potitus ad Izaten venit, ab eoque petiit ut secum belli societatem contra Romanos coiret. qui cum refragaretur, eumque hortaretur ut illam expeditionem omitteret neque res aggrederetur quae fieri non possent, Bardanes bellum Izati indicit. sed Parthi eius consilio intellecto eum occidunt, et regnum fratri eius Icotardae deferunt. cui per insidias caeso Vologeses frater succedit.

Ὁ δὲ τοῦ Τζάτου ἀδελφὸς Μονόβαζος καὶ οἱ συγγενεῖς ιουδαΐσαι καὶ αὐτοὶ ἐπεθύμησαν, καὶ τὴν ἔφεσιν εἰς ἔργον ἐξή νεγκαν. γίνεται δ ̓ ἡ πρᾶξις αὐτῶν τοῖς ὑπηκόοις κατάφωρος. καὶ γράφουσι πρὸς ̓Αβίαν τῶν ̓Αράβων βασιλέα, εἰ στρατεύ- D 5 σοιτο κατὰ τοῦ σφετέρου βασιλέως, χρήματα πολλὰ παρασχεῖν αὐτῷ, ἐπαγγελλόμενοι περὶ τὴν πρώτην συμβολὴν καὶ αὐτοὶ καταλείψειν αὐτόν. πείθεται τούτοις ὁ Αραψ, καὶ πολλὴν ἐπαγόμενος δύναμιν ἧκεν ἐπὶ τὸν ̓Ιζάτην. καὶ συμβολῆς γενομένης καταλείπουσι τὸν ̓Ιζάτην οἱ αὐτοῦ ἐκ συνθήματος καὶ νῶτα τρέ 10 ψαντες ἔφευγον. γνοὺς δὲ τὴν προδοσίαν Τζάτης γενομένην ὑπὸ τῶν μεγιστάνων, εἰς τὸ στρατόπεδον ὑπεχώρησε, καὶ εὑρὼν τοὺς αἰτίους ἐκόλασε. τῇ δ ̓ ἐπιούσῃ συμβαλὼν νικῷ, καὶ εἰς φυγὴν τοὺς ̓Αραβας ἔτρεψε, τὸν δὲ βασιλέα αὐτῶν εἰς φρούριόν τι Ρ I 285 συνήλασε διωκόμενον. καὶ ὁ μὲν ἑαυτὸν ἀνεῖλεν ἁλισκόμενος 15ἤδη, τὸ δὲ φρούριον ξύλω καὶ τὰ ἐν αὐτῷ διηρπάγη. καὶ Ιζάτης εἰς τὰ οἰκεῖα ὑπέστρεψεν.

Οἱ δὲ τῶν ̓Αδιαβηνῶν μεγιστάνες Οὐολογέσῃ τῷ Πάρθων γράφουσι βασιλεῖ, ἀξιοῦντες ἀποκτεῖναι μὲν τὸν ̓Ιζάτην, καταστῆσαι δὲ σφίσι δυνάστην ἐκ Πάρθων μισεῖν γὰρ τὸν ἑαυτῶν 20 βασιλέα ξένη θρησκεία προσηλυτεύσαντα. ὁ γοῦν Πάρθος αὐτ τίκα μετὰ πλείστης δυνάμεως ὥρμησε, καὶ ὁ ̓Ιζάτης αντεστρα τοπεδεύσατο. σταλεὶς δέ τις ἐκ τοῦ Πάρθου ἔλεγε τῷ Ιζάτῃ ὁπόση ἐστὶ τῶν Πάρθων ἡ δύναμις, καὶ ὡς Οὐολογέσης ἀπειλεῖ δίκας εισπράξειν αὐτόν, ἀχάριστον περὶ δεσπότας γενόμενον· 18 ἀξιοῦντες Α, καὶ ἀξιοῦσιν PW, παρακα

4 τῶν ] τὸν Α.
λοῦντες Iosephus.

At Izatis frater Monobazus et cognati, Judaismi amore capti, cum desiderium suum explevissent, subditi re animadversa Abiae Arabum regi per litteras magnam pecuniam promiserunt si regi bellum inferret, eum se quoque in primo congressu relicturos polliciti. paret Arabs et cum magnis copiis Izaten adoritur. qui in primo congressu a suis ex composito desertus tergis obversis fugientibus, magnatum proditione cognita in castra recedit et sceleris auctores supplicio afficit. postridie Arabes vincit fugatque, et regem eorum in castellum quoddam compellit: qui ne in hostium manus veniret, ipse sibi necem conscivit. quo castello capto atque direpto Izates ad sua rediit.

Caeterum cum Adiabenorum satrapae a Vologese Parthorum rege per litteras petiissent ut Izate interfecto dynasten Parthicum sibi praeficeret (se enim odisse regem suum peregrinam superstitionem amplexum), Parthus statim cum maximis copiis irruit: Izates ex adverso castra locat. ei quidam a Partho missus narrat quantae sint Parthorum vires, et ut Vologeses minitetur se poenas ab eo exacturum ingrati animi erga do

Β ῥύσασθαι γὰρ αὐτὸν τῶν αὐτοῦ χειρῶν οὐδὲ τὸν θεὸν ὃν σέβει
δυνήσεσθαι. πρὸς ταῦτα ὁ Ιζάτης τὴν μὲν δύναμιν τῶν Πάρ
·ων γινώσκειν ἀνταπεκρίνατο, εἰδέναι δ ̓ ἀνθρώπων τὸν θεὸν
δυνατώτερον. ταῦτα εἶπε καὶ ἱκέτευε τὸν θεόν. κατ ̓ ἐκείνην
οὖν τὴν νύκτα ἐπιστολὰς Οὐολογέσης δεξάμενος πολεμίους ἐμβα- 5
λόντας τῇ Παρθυηνῇ ταύτην πορθεῖν, αὐτίκα σπεύδων ἀνέζευξεν
ἄπρακτος. καὶ οὕτως Ιζάτης προμηθείᾳ θεοῦ τὰς ἀπειλὰς τοῦ
Πάρθου διέφυγε. μετὰ δέ τινα χρόνον θνήσκει, πεντήκοντα καὶ
πέντε ζήσας ἐνιαυτούς, εἴκοσι δὲ καὶ τέσσαρας ἀνύσας ἐν τῇ
ἀρχῇ· θνήσκει δ ̓ ἐπὶ παισὶν εἴκοσι καὶ τέσσαρσιν ἄρρεσι καὶ 10
τοσαύταις θηλείαις. τὴν δ ̓ ἀρχὴν τῷ ἀδελφῷ Μονοβάζῳ κατέ-

W I 204

C

λιπεν.

14. Φάδου μέντοι τῆς Ἰουδαίας ἐπιτροπεύοντος ἀνήρ τις γόης Θευδᾶς ὄνομα πείθει τὸν πλεῖστον ὄχλον ἀναλαβόντα τὰς κτήσεις ἕπεσθαι πρὸς τὸν Ἰορδάνην αὐτῷ· προφήτης γὰρ ἔλεγεν 15 εἶναι καὶ σχίσαι τὸν ποταμὸν προστάγματι δύνασθαι· καὶ πλείστους ἠπάτησε. πέμψας δ ̓ ἐπ ̓ αὐτοὺς ἔλην ἱππέων ὁ Φάδος πολλοὺς μὲν ἀνεῖλεν, οὐ μείους δ ̓ ἐζώγρησε, καὶ αὐτὸν τὸν Θευδῶν, οὗ τὴν κεφαλὴν ἐκτεμόντες ἐκόμισαν εἰς ̔Ιεροσόλυμα. Φάδον δὲ Τιβέριος Αλέξανδρος διεδέξατο, Αλεξάνδρου τοῦ ἀλα-20 βαρχήσαντος ἐν Αλεξανδρείᾳ υἱός. καὶ οἱ παῖδες δὲ τοῦ Γαλι λαίου Ιούδα Ιάκωβος καὶ Σίμων, τοῦ τὸν λαὸν ἀποστήσαντος

5 ὁ ομολογέσης Α. 10 ἄρσεσι Α. 11 τὴν δ ̓ ἀρχὴν τ. .
Μ. κατέλιπεν, omissa in AW, ex libris mss. supplevit Ducangius.
22 ἀποστήσαντος A lose-

21 ἀλεξανδρεία Α, Αλεξανδρία PW.
phus, ἀποστατήσαντος PW.

FONTES. Cap. 14. Iosephi Ant. 20 5.

minos, ac ne deum quidem, quem colat, eum e manibus Vologesis eripere posse. ad haec Izates se Parthorum nosse vires respondet, sed deum hominibus potentiorem esse scire. his dictis supplicavit deo. Vologeses autem ea nocte per litteras edoctus hostes Parthiam vastare, statim re infecta discessit. sic Izates dei providentia minis Parthi evitatis, aliquanto post moritur, anno aetatis 55, regni 24, relictis 24 filiis et totidem filiabus, regno vero fratri Monobazo relicto.

14. Fado Iudaeam procurante quidam impostor Theudas maximae turbae persuasit ut possessionibus secum acceptis se, qui vates sit et suo iussu fluvium scindere possit, ad Iordanem sequantur: ac plurimos seduxit. Fadus vero turmis equitum in eos immissis multos occidit, plures cepit ipsumque_Theudam; cuius caput amputatum et Hierosolyma perlatum est. Fado Tiberius Alexander successit, Alexandri alabarchae Alexandrini filius. Iacobus quoque et Simon, Iudae Galilaei filii, a quo

Κυρηνίου τιμητεύοντος, ἀνῃρέθησαν, οὓς ἀνεσταύρωσεν ὁ ̓Αλέ- D ξανδρος. ὁ δὲ τῆς Χαλκίδος βασιλεύων Ηρώδης μεταστήσας τῆς ἀρχιερωσύνης Ἰωσὴφ τὸν τοῦ Κεμεδῆ, Ανανίᾳ τῷ τοῦ Νεδεβαίου παρέσχεν αὐτήν. Τιβερίῳ δὲ Ἀλεξάνδρῳ Κούμανος 5ἦλθε διάδοχος. ἐν ὀγδόῳ δ ̓ ἔτει τῆς Κλαυδίου μοναρχίας Ηρώδης ὁ τοῦ μεγάλου Αγρίππου ἀδελφὸς τελευτῷ ἐφ ̓ υἱέσι τρισί· τὴν δ ̓ ἀρχὴν αὐτοῦ τῷ νεωτέρῳ Αγρίππα δέδωκε Κλαύ διος.

Κουμάνου δὲ τῆς Ἰουδαίας ἐπιτροπεύοντος πλῆθος κατὰ 10 τὴν ἑορτὴν τοῦ πάσχα εἰς ̔Ιεροσόλυμα ήθροιστο. ἵνα γοῦν μή τι νεωτερισθείη παρὰ τοῦ πλήθους ὄντος πολλοῦ, στρατιώτας ἐνόπλους ἐπὶ τῶν τοῦ ἱεροῦ στοῶν ὁ Κούμανος ἔστησε, καταστε λοῦντας τὸν θόρυβον ἐὰν γένηται· τοῦτο δὲ καὶ οἱ πρὸ αὐτοῦ Ρ Ι 286 ἐποίουν. τετάρτῃ δ ̓ ἡμέρᾳ τῆς ἑορτῆς στρατιώτης τῶν ἐν ταῖς 15 στοαῖς ἀνακαλυψάμενος τὴν αἰδῶ τοῖς πλήθεσιν ἐπεδείκνυεν.

οἱ

δ ̓ ἐθυμοῦντο ὡς εἰς τὸν θεὸν τοῦ στρατιώτου ήσεβηκότος, καὶ οἱ θρασύτεροι τὸν Κούμανον ἐβλασφήμουν. καὶ ὃς πρὸς τὰς βλασφημίας ἠρέθιστο, καὶ κελεύει το στράτευμα πᾶν ἥκειν εἰς τὴν Ἀντωνίαν τὸ φρούριον τῷ ἱερῷ ἐπικείμενον. τὸ πλῆθος οὖν 20 τοὺς ὁπλίτας θεασάμενον εἰς φυγὴν ὥρμησε, καὶ τῶν ἐξόδων. στενῶν οὐσῶν συνωθούμενοι κατὰ τὴν φυγὴν πολλοὶ ὑπ ̓ ἀλλήλων συνθλιβόμενοι καὶ συμπατούμενοι διεφθάρησαν, ὡς εἰς δύο μυ ριάδας ἀριθμηθῆναι τοὺς τότε διαφθαρέντας· καὶ πένθος ἦν ἀντὶ πανηγύρεως.

3 Κεμεδῆ] p. 506 ν. 9 Καμεί.

τοῦ alterum om A. 4 νεδε

σαίου Α, Νεβεδαίου codex Ducangii: Iosephi codices Νεβεδαίου et
Νεδεβαίου.

τε καὶ Α.

14 ταῖς om Α. εἰς om A.

19 τῷ] τὸ Α.

22 καὶ ]

populus ad defectionem impulsus fuerat Cyrenio censore, interfecti sunt, quos Alexander in cruces sustulit. Herodes Chalcidis rex Iosepho Cemedi filio pontificatum ademptum Ananiae Nedebaei filio tribuit. Tiberio Alexandro Cumanus successor datus est. octavo monarchiae Claudii anno Herodes maioris Agrippae frater obit, tribus filiis relictis. eius principatum Claudius iuniori Agrippae dedit.

Cumanus Iudaeae procurator, multitudine paschatis in festo Hierosolymis congregata, ad res novas cavendas tumultumque sedandum milites armatos in templi porticibus disposuit, id quod et decessores eius fecerant. quarto autem festi die eorum militum quidam pudenda palam ostendit. eam ob rem populi ira, quasi in deum miles impius exstitisset, atque audaciorum conviciis Cumanus irritatus omnem exercitum in Antoniam castellum templo imminens convocavit. quibus conspectis populus in fugam se dedit: in qua propter exitus angustias ad 20 ̊milia oppressa et conculcata sunt, festivitate in luctum conversa. Zonarae Annales.

33