Immagini della pagina
PDF
ePub

fiduciae manum: eo et in postremam aciem reiciebantur. ubi his ordinibus exercitus instructus esset, hastati omnium 9 primi pugnam inibant. si hastati profligare hostem non possent, pede presso eos retro cedentes in intervalla ordinum principes recipiebant. tum principum pugna erat; hastati sequebantur. triarii sub vexillis considebant sinistro crure 10 porrecto, scuta innixa humeris, hastas suberecta cuspide in terra fixas, haud secus quam vallo saepta inhorreret acies, tenentes. si apud principes quoque haud satis prospere 11 esset pugnatum, a prima acie ad triarios sensim referebantur. inde rem ad triarios redisse, cum laboratur, proverbio increbuit. triarii consurgentes, ubi in intervalla ordinum 12 suorum principes et hastatos recepissent, extemplo conpressis ordinibus velut claudebant vias, unoque continenti agmine 13 iam nulla spe post relicta in hostem incidebant: id erat formidolosissimum hosti, cum velut victos insecuti novam repente aciem exsurgentem auctam numero cernebant. scribe- 14

[blocks in formation]

ΙΙ. 3, 135: ἀσπίσι κεκλιμένοι, παgà ďeyxɛa μɑxqà nếnŋYEV. vallo von vallus: wie mit Pallisaden.

[ocr errors]

· 12. conpressis ord., im Gegensatze zu den laxatis ordinibus der hastati u. principes, wo jeder Einzelne einen weiteren Spielraum hat, bilden die Triarier eine Phalanx in enggeschlossenen Gliedern, daher continenti agmine im Gegensatze zu § 5: distantes. Ihnen folgten, wie es scheint unmittelbar die rorarii und accensi, nachdem sie den Kampf eröffnet oder die erste acies unterstützt hatten, s. c. 9, um der Phalanx Nachdruck zu geben, vielleicht auch um Wurfspiesse und Steine auf den Feind zu schleudern, s. Dion. 5, 67: tηv čoxán v ἀπελάμβανον ἐν τοῖς πολέμοις zwear oi to trazioTo Ertes χώραν ἐλάχιστον ἔχοντες τοῦ βίου τίμημα, καὶ ὅτι προσ θήκης μοῖραν ἐπεῖχον ουτοι τοῖς ἐν φάλαγγι τεταγμένοις, καταπλήξεως ἕνεκα τῶν πολεμίων συνόντες, οἷα δὴ μηδὲν φέροντες ὅπλον, ὅτι μὴ σφενδόνας.

13. incidebant, im Sturmschritte. auctam, s. § 8.

12

bantur autem quattuor fere legiones quinis milibus peditum equitibus in singulas legiones trecenis. alterum tantum ex Latino dilectu adiciebatur, qui ea tempestate hostes erant 15 Romanis, eodemque ordine instruxerant aciem. nec vexilla cum vexillis tantum, universi hastati cum hastatis, principes cum principibus, sed centurio quoque cum centurione, si ordines turbati non essent, concurrendum sibi esse sciebat. 16 duo primi pili ex utraque acie inter triarios erant, Romanus corpore haudquaquam satis validus, ceterum strenuus vir pe17 ritusque militiae, Latinus viribus ingens bellatorque primus, notissimi inter se, quia pares semper ordines duxerant. 18 Romano haud satis fidenti viribus iam Romae permissum erat ab consulibus, ut subcenturionem sibi quem vellet legeret, qui tutaretur eum ab uno destinato hoste. isque iuvenis in 19 acie oblatus ex centurione Latino victoriam tulit. pugnatum est haud procul radicibus Vesuvii montis, qua via ad Veserim ferebat.

9 Romani consules priusquam educerent in aciem inmolaverunt. Decio caput iocineris a familiari parte caesum

14. quinis m., dieses war also damals die gewöhnliche Zahl, § 5, vgl. 42, 31, 2 u. a., doch wird auch die Legion von 4000 M. erwähnt, s. 7, 25, 8 u. a.; Marqu. 3, 2, 248 f. Wie die 5000 Mann unter die einzelnen Truppengattungen vertheilt gewesen seien, lässt sich nach den unvollständigen Angaben L's nicht sicher bestimmen. Wenn § 8 tribus — erant ächt ist, würden auf die 15 ordines 2700, auf je 15 manipuli je 1150 Mann kommen. Andere Berechnungen s. Marquardt 3, 2, 274. alterum t., 1, 36, 7. Ueber die Sache s. c. 4, 3. trecenis, an anderen Stellen, s. 22, 36; 39, 38; 42, 31 u. s. w., werden nur 200 angegeben, s. Marquardt 258.

15. vexilla statt der manipuli und ordines.

16. duo pr., in jeder Schlachtreihe waren vier, von diesen zwei, aus jedem Heere einer.

stre

nuus vir etc.; vgl. Polyb. 6, 24: βούλονται δ ̓ εἶναι τοὺς ταξιάρ χους οὐχ οὕτω θρασεῖς καὶ φιλο

[blocks in formation]
[ocr errors]

9-14. Unterwerfung Latiums; Devotion des Decius, s. d. Stellen c. 8, 19; Zonar. 7, 21; Oros. 3, 9. 1. educerent, absolut, 21, 39, 10; ib. 60, 5 u. a., wie ducere.

caput ioc., Herz, Lunge, Leber, namentlich die letzte war Gegenstand der Opferschau, und caput eine Protuberation an dem rechten Lappen derselben, vergl. Nieb. 1, 443. iocineris neben iecoris, 41, 14, 7; ib. 15, 3; 30, 2, 13. familiari p., Cic. Div. 2, 12, 28:

[ocr errors]

haruspex dicitur ostendisse; alioqui acceptam dis hostiam esse: Manlium egregie litasse.,,atqui bene habet," inquit Decius,,si ab collega litatum est." instructis sicut ante 2 dictum est ordinibus processere in aciem. Manlius dextro, Decius laevo cornu praeerat. primo utrimque aequis viribus 3 eodem ardore animorum gerebatur res; deinde ab laevo cornu hastati Romani, non ferentes inpressionem Latinorum, se ad principes recepere. in hac trepidatione Decius consul M. 4 Valerium magna voce inclamat: „,deorum" inquit,,ope, Valeri, opus est: agedum, pontifex publicus populi Romani, praei verba, quibus me pro legionibus devoveam." pontifex 5 eum togam praetextam sumere iussit, et velato capite manu subter togam ad mentum exserta super telum subiectum pedibus stantem sic dicere:,,Iane, Iuppiter, Mars pater, Qui- 6 rine, Bellona, Lares, divi novensiles, di indigetes, divi quorum est potestas nostrorum hostiumque, diique manes, vos 7 precor, veneror, veniam peto feroque, uti populo Romano Quiritium vim victoriamque prosperetis, hostesque populi Romani Quiritium terrore formidine morteque adficiatis. sicut 8 publicus, s. 1, 24, 7. praei v., 2, 8, 7.

quae pars inimici, quae pars fa-
miliaris esset. caesum, mit einem
Einschnitte; Cic. Div. 1, 39, 85:
cur pulmo incisus in bonis extis
dirimat tempus et proferat diem;
ib. 2, 13, 32: caput iecoris ex
omni parte diligentissime consi-
derant, si vero id non est inven-
tum, nihil putant accidere potuisse
tristius. egregie, giebt genauer
an, was schon in litasse liegt, 6,
1, 12.
atqui si, immer ge-
trennt: nun gut, wenn; die Sache
steht gut, wenn.

2-4. ordinibus, c. 8, 9. cornu, nicht Flügel am Centrum, welches nicht da ist, sondern der eine Theil der Schlachtreibe. -incl., vgl. 1, 25, 9.- pontifex p. p. R., des röm. Staates, s. 7, 31, 10, das Volk als solches hat die religiösen Ceremonien nicht zu besorgen, 1, 20. Ob sich daraus schliessen lässt, dass immer ein Abgeordneter des Priestercollegiums bei dem Heere gewesen sei, um die Gebräuche bei Gelübden, Devotionen, Testamenten zu vollziehen, ist nicht sicher.

[ocr errors]
[blocks in formation]

13 facti futurique, laus an poena merita esset.,,ut me omnes," inquit,,,pater, tuo sanguine ortum vere ferrent, provocatus 14 equestria haec spolia capta ex hoste caeso porto." quod ubi audivit consul, extemplo filium aversatus contionem clas15 sico advocari iussit. quae ubi frequens convenit, „,quandoque" inquit,,tu, T. Manli, neque imperium consulare neque maiestatem patriam veritus adversus edictum nostrum extra 16 ordinem in hostem pugnasti, et quantum in te fuit disciplinam militarem, qua stetit ad hanc diem Romana res, solvisti, meque in eam necessitatem adduxisti, ut aut rei publicae 17 mihi aut mei meorumque obliviscendum sit, nos potius nostro delicto plectemur, quam res publica tanto suo damno nostra peccata luat. triste exemplum, sed in posterum sa18 lubre iuventuti erimus. me quidem cum ingenita caritas liberum tum specimen istud virtutis deceptum vana imagine 19 decoris in te movet: sed cum aut morte tua sancienda sint consulum imperia, aut inpunitate in perpetuum abroganda, ne te quidem, si quid in te nostri sanguinis est, recusare censeam, quin disciplinam militarem culpa tua prolapsam 20 poena restituas. i, lictor, deliga ad palum." exanimati omnes tam atroci imperio, nec aliter quam in se quisque destrictam cernentes securem, metu magis quam modestia 21 quievere. itaque velut emerso ab admiratione animo, cum silentio defixi stetissent, repente, postquam cervice caesa fusus est cruor, tum libero conquestu coortae voces sunt, ut

[merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small]

neque lamentis neque execrationibus parceretur; spoliisque 22 contectum iuvenis corpus, quantum militaribus studiis funus ullum concelebrari potest, structo extra vallum rogo cremaretur; Manlianaque imperia non in praesentia modo horrenda, sed exempli etiam tristis in posterum essènt.

Fecit tamen atrocitas poenae obedientiorem duci mili- 8 tem, et praeterquam quod custodiae vigiliaeque et ordo stationum intentioris ubique curae erant, in ultimo etiam certamine, cum descensum in aciem est, ea severitas profuit. fuit autem civili maxime bello pugna similis: adeo nihil 2 apud Latinos dissonum ab Romana re praeter animos erat. Clipeis antea Romani usi sunt, dein, postquam stipendiarii 3 facti sunt, scuta pro clipeis fecere. et quod antea phalanges similes Macedonicis, hoc postea manipulatim structa acies coepit esse: postremo in plures ordines instruebantur. [ordo 4

nochmals kurz wiederholt, s. 3, 5, 8, cum etc., die Veranlassung des Erwachens aus dem Staunen ȧngiebt, vgl. 7, 34, 8.

22. funus, 3, 43, 7. Manliana, 4, 29, 6.

8. Die Manipularstellung, s. Polvb. 6, 19 ff.; Varro L. L. 5, 88 f.; Öv. Fast. 3, 128. L. scheint diese und mehrere andere antiquarische Nachrichten, s. c. 9; 10, 11, schon in seinen Quellen gefunden zu habea, vgl. Nieb. R. G. 1, 531; 2, 283; 3, 112 f.; Mommsen R. G. 1, 228. 1. custodiae, überhaupt Wachen zur Abwehr der Feinde; im Gegensatze zu vigiliae, besonders Tagwachen, excubiae. ordo stat., der regelmässige Dienst der Posten vor dem Lager, 3, 5, 4. intent. curae, ein Gegenstand grösserer Sorgfalt, 30, 28, 9.

=

2. civili b. pugnae qualis in civili bello esse solet. Romana re, die röm. Einrichtung; seit 1, 52 hat sich L. nicht daran erinnert.

3. clipeis ist nicht genau, da nach 1, 43, 4 nur die erste Classe clipei hatte. Die Veränderung fällt in die Zeit der Gallischen Kriege, s. 6, 42, 6; Plut. Cam. 40; dass auch im Uebrigen Veränderungen in den Waffen vorgenommen sind

geht aus dem Folgend. hervor. postquam st. f. s., nach Einführung des Soldes; stipendiarii, Soldempfangende, sonst Tributpflichtige, s. 4, 59 f. fecere, sie liessen sie sich machen, verschafften sie sich. quod hoc, verallgemeinernd st. quae acies haec, vgl. 2, 38, 5. quod n. fuit. antea, vor der Einführung der Manipular stellung, die wahrscheinlich Camillus in den Kämpfen gegen die Gallier zuerst anwendete um den heftigen Ansturm derselben zu brechen und sie dann mit neuen Truppen anzugreifen, s. § 4. - phalanges, nicht Aufstellungen in verschiedenen Schlachten, sondern mehrere Abtheilungen, welche die Gestalt von Phalangen hatten, Colonnen, indem schon vorher die Triarier eine abgesonderte Stellung einnahmen, 2, 47, 5. Macedonicis, die römi

sche Phalanx war wahrscheinlich von den Griechen in Unteritalien entlehnt. hoc etc. Diese Masse bildete später eine nach Manipeln aufgestellte Schlachtreihe, die Phalangen wurden in Manipeln aufgelöst.

4. postremo ist schwerlich auf die Zeit zu beziehen, so dass es antea-postea entspräche, weil es

« IndietroContinua »