et quæstum et disciplinam profitendo, animos horrore imbueret, sed occultorum et nocturnorum antistes sacrorum. Initia erant, quæ primo paucis tradita sunt: deinde vulgari cœpta sunt per viros mulieresque : additæ voluptates religioni vini et epularum, quo plurium animi illicerentur. Cum vinum [animos,] et nox, et mixti feminis mares, ætatis teneræ majoribus, discrimen omne pudoris exstinxissent; corruptelæ primum omnis generis fieri cœptæ, cum ad id quisque, quo naturâ pronioris libidinis esset, paratam voluptatem haberet. Nec unum genus noxæ, stupra promiscua ingenuorum feminarumque, erant: sed falsi testes, falsa signa testimoniaque et indicia, ex eâdem officinâ exibant. Venena indidem intestinæque cædes: ita ut ne corpora quidem interdum ad sepulturam exstarent. Multa dolo, pleraque per vim audebantur: occulebat vim, quod, præ ululatibus, tympanorumque et cymbalorum strepitu, nulla vox quiritantium inter stupra et cædes exaudiri poterat.

IX. Hujus mali labes ex Etruriâ Romam, velut contagione morbi, penetravit. Primo Urbis magnitudo, capacior patientiorque talium malorum, ea celavit: tandem indicium hoc maxime modo ad Postumium consulem pervenit. P. Æbutius, cujus pater publico equo stipendia fecerat, pupillus relictus, mortuis deinde tutoribus, sub tutelâ Duroniæ matris et vitrici T. Sempronii Rutili educatus fuerat. Et mater dedita viro erat; et vitricus, quia tutelam ita gesserat, ut rationem reddere non posset, aut tolli pupillum, aut obnoxium sibi vinculo aliquo fieri, cupiebat. Via una corruptela Bacchanalia erant. Mater adolescentulum appellat, "Se pro ægro eo vovisse, ubi primum convaluisset, Bacchis eum se initiaturam: damnatam voti, Deûm benignitate, exsolvere id velle. Decem dierum castimoniâ opus esse: decimo die cœnatum, deinde pure lautum, in sacrarium deducturam. Scortum nobile, libertina Hispala Fecenia, non digna quæstu, cui ancillula assuêrat, etiam post

quam manumissa erat, eodem se genere tuebatur. Huic consuetudo juxta vicinitatem cum Æbutio fuit, minime adolescentis aut rei aut famæ damnosa: ultro enim amatus appetitusque erat; et, maligne omnia præbentibus suis, meretriculæ munificentiâ sustinebatur. Quin eo processerat consuetudine capta, ut, post patroni mortem, quia in nullius manu erat, tutore a tribunis et prætore petito, cum testamentum faceret, unum Æbutium institueret hæredem.

X. Hæc amoris pignora cum essent, nec quidquam secretum alter ab altero haberent, per jocum adolescens vetat eam mirari, si per aliquot noctes secubuisset: "Religionis se causâ, ut voto pro valetudine suâ facto liberetur, Bacchis initiari velle." Id ubi mulier audivit, perturbata, "Dii meliora!" inquit: "mori et sibi et illi satius esse, quam id faceret; et in caput eorum detestari minas periculaque, qui id suasissent." Admiratus cum verba, tum perturbationem tantam adolescens, parcere exsecrationibus jubet: matrem id sibi, assentiente vitrico, imperâsse. "Vitricus ergo," inquit, "tuus (matrem enim insimulare forsitan fas non sit) pudicitiam, famam, spem, vitamque tuam perditum ire hoc facto properat." Eo magis mirabundo, quærentique quid rei esset, pacem veniamque precata Deorum Dearumque, si, coacta caritate ejus, silenda enuntiâsset, "ancillam se," ait, "dominæ comitem id sacrarium intrâsse, liberam

nunquam eo accessisse. Scire corruptelarum omnis generis eam officinam esse: et jam biennio constare neminem initiatum ibi majorem annis viginti. Ut quisque introductus sit, velut victimam tradi sacerdotibus: eos deducere in locum, qui circumsonet ululatibus, cantuque symphoniæ, et cymbalorum et tympanorum pulsu, ne vox quiritantis, cum per vim stuprum inferatur, exaudiri possit.' Orare deinde atque obsecrare, ut eam rem quocumque discuteret modo; nec se eo præcipitaret, ubi omnia infanda patienda primum, deinde facienda essent: neque ante dimisit

eum, quam fidem dedit adolescens, ab his sacris se temperaturum.

66

XI. Postquam domum venit, et mater mentionem intulit, quid eo die, quid deinceps cæteris, quæ ad sacra pertinerent, faciendum esset; negat, eorum se quidquam facturum, nec initiari sibi in animo esse. Aderat sermoni vitricus: confestim mulier exclamat, Hispala concubitu carere eum decem noctes non posse illius excetræ delenimentis et venenis imbutum, nec parentis, nec vitrici, nec Deorum, verecundiam habere." Jurgantes hinc mater, hinc vitricus, cum quatuor eum servis domo exegerunt. Adolescens inde ad Æbutiam se amitam contulit: causamque ei, cur esset a matre ejectus, narravit: deinde, ex auctoritate ejus, postero die ad consulem Postumium, arbitris remotis, rem detulit. Consul post diem tertium ad se jussum redire dimisit: ipse Sulpiciam, gravem feminam, socrum suam, percontatus est, 66 ecquam anum Æbutiam ex Aventino nôsset?" Cum "eam nôsse, probam, et antiqui moris feminam," -respondisset; 66 opus esse sibi eâ conventâ" dixit: "mitteret nuntium ad eam, ut veniret. Æbutia accita ad Sulpiciam venit: et consul paulo post, velut forte intervenisset, sermonem de Æbutio fratris ejus filio infert. Lacrymæ mulieri obortæ, et miserari casum adolescentis cœpit, qui, spoliatus fortunis, a quibus minime oporteret, apud se tunc esset, ejectus a matre, quod probus adolescens (Dii propitii essent!) obscœnis, ut fama esset, sacris initiari nollet.

XII. Satis de Æbutio exploratum ratus consul, non vanum auctorem esse, dimissâ Æbutiâ, socrum rogat, ut Hispalam, indidem ex Aventino libertinam, non ignotam viciniæ, arcesseret ad sese: eam quoque, esse, quæ percontari vellet. Ad cujus nuntium perturbata Hispala, quod ad tam nobilem et gravem feminam ignara causæ arcesseretur; postquam lictores in vestibulo turbamque consularem et consulem ipsum conspexit, prope exanimata est. In interiorem

partem ædium abductam, socru adhibitâ, consul, “Si vera dicere inducere in animum posset," negat, "perturbari debere: fidem vel a Sulpiciâ, tali feminâ, vel ab se acciperet: expromeret sibi, quæ in luco Simila Bacchanalibus in sacro nocturno solerent fieri." Hoc ubi audivit, tantus pavor tremorque omnium membrorum mulierem cepit, ut diu hiscere non posset: tandem confirmata, " puellam admodum se ancillam initiatam cum dominâ,” ait: "aliquot annis, ex quo manumissa sit, nihil, quid ibi fiat, scire." Jam id ipsum consul laudare, cum initiatam se non inficiaretur: sed et cætera eâdem fide expromeret. Neganti ultra quidquam scire, "non eamdem," dicere, "si coarguatur ab alio, ac per se fatenti, veniam aut gratiam fore: eum sibi omnia exposuisse, qui ab illâ audisset."

XIII. Mulier, haud dubie (id quod erat) Æbutium indicem arcani rata esse, ad pedes Sulpiciæ procidit, et eam primo orare cœpit, "Ne mulieris libertinæ cum amatore sermonem in rem non seriam modo, sed capitalem etiam, verti vellet: se, terrendi ejus causâ, non quo sciret quidquam, ea locutam esse." Hic Postumius accensus irâ, "Tum quoque," ait, "eam cum Æbutio se amatore cavillari credere, non in domo gravissimæ feminæ et cum consule loqui:" et Sulpicia attollere paventem; simul illam adhortari, simul iram generi lenire. Tandem confirmata, multum incusatâ perfidiâ Æbutii, qui optimi in eo ipso meriti talem gratiam retulisset, "Magnum sibi metum Deorum, quorum occulta initia enuntiaret, majorem multo," dixit, "hominum esse, qui se indicem manibus suis discerpturi essent. Itaque hoc se Sulpiciam, hoc consulem orare, ut se extra Italiam aliquo amandarent, ubi reliquum vitæ degere tuto posset. Bono animo esse jubere eam consul, et, sibi curæ fore, dicere, ut Romæ tuto habitaret. Tum Hispala originem sacrorum expromit. "Primo sacrarium id feminarum fuisse, nec quemquam virum eo admitti

solitum. Tres in anno statos dies habuisse, quibus interdiu Bacchis initiarentur. Sacerdotes in vicem matronas creari solitas. Pacullam Anniam Campanam sacerdotem omnia, tamquam Deûm monitu, immutâsse: nam et viros eam primam suos filios initiâsse, Minium et Herennium Cerrinios; et nocturnum sacrum ex diurno, et, pro tribus in anno diebus, quinos singulis mensibus dies initiorum fecisse. Ex quo in promiscuo sacra sint, et permixti viri feminis, et noctis licentia accesserit, nihil ibi facinoris, nihil flagitii, prætermissum. Plura virorum inter sese, quam feminarum, esse stupra. Si qui minus patientes dedecoris sint, et pigriores ad facinus, pro victimis immolari: nihil nefas ducere, hanc summam inter eos religionem esse. Viros, velut mente captâ, cum jactatione fanaticâ corporis vaticinari; matronas, Baccharum habitu, crinibus sparsis, cum ardentibus i facibus decurrere ad Tiberim, demissasque in aquam faces (quia vivum sulphur cum calce insit) integrâ flamma efferre. Raptos a Diis homines dici, quos, machinæ illigatos, ex conspectu in abditos specus abripiant: eos esse, qui aut conjurare, aut sociari facinoribus, aut stuprum pati, noluerint. Multitudinem ingentem, alterum jam prope populum esse: in his nobiles quosdam viros feminasque. Biennio proximo institutum esse, ne quis major viginti annis initiaretur: captari ætates et erroris et stupri patientes.'

"

XIV. Peracto indicio, advoluta rursus genibus preces easdem, ut se ablegaret, repetivit. Consul rogat socrum, ut aliquam partem ædium vacuam faceret, quo Hispala immigraret. Conaculum super ædes datum est, scalis ferentibus in publicum obseratis, aditu in ædes verso. Res omnes Feceniæ extemplo translatæ, et familia arcessita: et Æbutius migrare ad consulis clientem jussus. Ita cum indices ambo in potestate essent, rem ad senatum Postumius defert, omnibus ordine expositis, quæ delata primo, quæ deinde ab se inquisita forent. Patres pavor ingens