SIGLA: b. Basileensis I. p. Parisinus. v. Vaticanus. 1. Leidensis L. e. Einsiedelensis. t. Turicensis. tr. Tur. recentior. ta. Tur. antiquior. px. Paris. x. pr. Edit. Princeps. o. omisit, eiecit, delevit. +erasum. irs. în rasura scriptum. spl. super lineam. probabilis lectio. NB. In margine Varietas lectionis Cortianæ adscripta. C. SALUSTI CRISPI CATILINA. ne tr. 1. Omnis homines, qui sese student præstare ceteris animalibus, summa ope niti decet, ne. vitam silentio transeant, veluti pecora, quæ na- vit. sil. tura prona atque ventri obedientia finxit. Sed 5 nostra omnis vis in animo et corpore sita est; est o. animi imperio, corporis servitio magis utimur; alterum nobis cum dis, alterum cum beluis commune est. Quo mihi rectius videtur ingeni quam virium opibus gloriam quærere, et quoniam vita 10 ipsa qua fruimur brevis est, memoriam nostri quam maxume longam efficere. Nam divitiarum et formæ gloria fluxa atque fragilis est, virtus clara est o æternaque habetur. Sed diu magnum inter mortalis certamen fuit, vine corporis an virtute ani15 mi res militaris magis procederet. Nam et prius quam incipias consulto, et ubi consulueris mature facto opus est. Ita utrumque per se indigens, alterum alterius auxilio eget. 1 Omnes e. et t. sed hic in marg. is. 2 cat. præst. t. 4 obedientia t. 5 in 2. Igitur initio reges (nam in terris nomen imperi id primum fuit), divorsi, pars ingenium, et iam alii corpus exercebant; etiam íum vita hominum sine cupiditate agitabatur; sua cuique satis placebant. Postea vero quam in Asia Cyrus, in Græcia 5 Lacedæmonii et Athenienses cœpere urbis [atque] nationes subigere, lubidinem dominandi causam belli habere, maxumam gloriam in maxumo imperio putare, tum demum periculo atque negotiis compertum est in bello plurimum ingenium 10 posse. Quodsi regum atque imperatorum animi uti virtus in pace ita ut in bello valeret, æquabilius atque constantius sese res humanæ haberent, neque aliud alio ferri, neque mutari ac misceri omnia cerneres. Nam imperium facile his artibus 15 retinetur, quibus initio partum est. Verum ubi pro labore desidia, pro continentia et æquitate lubido atque superbia invasere, fortuna simul cum moribus inmutatur. Ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfer-20 tur. Quæ homines arant, navigant, ædificant, virtuti omnia parent. Sed multi mortales dediti ventri atque somno, indocti incultique vitam sicuti peregrinantes transiere; quibus profecto gere contra naturam corpus voluptati, anima oneri 25 fuit. Eorum ego vitam mortemque iuxta æstumo, quoniam de utraque siletur. Verum enim vero is demum mihi vivere atque frui anima videtur, qui aliquo negotio intentus præclari facinoris aut artis bonæ famam quærit. Sed 30 3 et iam tum te 6 atque † b. a 9 in per. 1. 10 ing. i. b plur. p. t. (m. I.) 15 namque t. 16 et quib. in. e. quib. ab. in. t. 19 inm. b. p. imm. elt. 21 omnes pet. 23 atque inc. b. sed vl. que sup. lin. 24 transiere e. transire p. transegere btl. et p. sup. lin. 27. utroque 1. transe in magna copia rerum aliud alii natura iter ostendit. etsi 3. Pulchrum est bene facere rei publicæ; etiam bene dicere haud absurdum est; vel pace, 5 vel bello clarum fieri licet; et qui fecere, et qui facta aliorum scripsere, multi laudantur. Ac mihi quidem, tametsi haudquaquam par gloria tamensequitur scriptorem et actorem rerum, tamen auct. in primis arduum videtur res gestas scribere; 10 primum quod facta dictis exæquanda sunt, de- sunt exhinc quia plerique, quæ delicta reprehenderis, malivolentia et invidia dicta putant, ubi de dicta o. magna virtute atque gloria bonorum memores, et gl. quæ sibi quisque facilia factu putat, æquo ani15 mo accipit, supra ea veluti ficta pro falsis ducit. Sed ego adulescentulus initio, sicuti plerique, studio ad rem publicam latus sum, ibique mihi multa advorsa fuere. Nam pro pudore, pro advorsa abstinentia, pro virtute, audacia, largitio, ava20 ritia vigebant. Quæ tametsi animus aspernabatur, insolens malarum artium, tamen inter tanta vitia inbecilla ætas ambitione corrupta tenebatur: ac me, quom ab reliquorum malis moribus dissentirem, nihilo minus honoris cu25 pido eadem qua ceteros fama atque invidia quæ vexabat. 4. Igitur ubi animus ex multis miseriis atque periculis requievit, et mihi reliquam ætatem a re publica procul habendam decrevi, non fuit 3 reip. ben. t. 5 et qui fecere t. (m. II.) sup. lin. 8 sequitur eplt. atur b. in pt. var. lect. 8 actorem bpet. auct. 1. 10 exaq. sunt bte. ex. sint 1. exequenda a spl. p. 10 factis a spl. dicta is spl. p. 14 facto tep. u spl. 14 putant b. (m. I.) 17 studio. a spl. tpl. 18 multa mihi ad. 1. 23 at me t. spl. reliquis t. spl. 25 qua b. t. spl. qua pl. t. (m. I.) eademque e. multa me sec. consilium socordia atque desidia bonum otium conterere; neque vero agrum colendo aut venando, servilibus officiis intentum ætatem agere; studio sed a quo incepto studioque me ambitio mala detinuerat, eodem regressus statui res gestas 5 populi Romani carptim, ut quæque memoria digna videbantur, perscribere; eo magis, quod mihi a spe, metu, partibus rei publicæ animus liber erat. Igitur de Catilinæ coniuratione, quam verissume potero, paucis absolvam. Nam id 10 facinus in primis ego memorabile existumo, sceleris atque periculi novitate. De quoius hominis moribus pauca prius explananda sunt, quam initium narrandi faciam. fuit o. 5. Lucius Catilina nobili genere natus, fuit 15 magna vi et animi et corporis, sed ingenio malo pravoque. Huic ab adulescentia bella intestina, cædes, rapinæ, discordia civilis grata fuere, ibique iuventutem suam exercuit. Corpus patiens vig, alg inediæ, algoris, vigiliæ, supra quam cuiquam 20 credibile est. Animus audax, subdolus, varius, quoius rei lubet simulator ac dissimulator, alieni appetens, sui profusus, ardens in cupidiloquen- tatibus; satis eloquentiæ, sapientiæ parum. Vastus tiæ animus inmoderata, incredibilia, nimis alta 25 cuique semper cupiebat. Hunc post dominationem Luci Sullæ lubido maxuma invaserat rei publicæ capiundæ, neque id quibus modis adsequeretur, dum sibi regnum pararet, quicquam pensi habebat. Agitabatur magis magisque in dies animus ferox inopia rei familiaris et conscientia scele 4 studioque. que in litura † 1. 4 mala amb. t. 20 cuiquam † p. 21 est o. 1. 22 cuius rei libet ept. cuiuslibet rei bl. |