mobilitate ingeni pacem atque bellum mutare est o. solitus, parum exploratum est. 89. Sed consul, uti statuerat, oppida castellaque munita adire, partim vi, alia metu aut præmia ostentando avortere ab hostibus. Ac 5 primo mediocria gerebat, existumans Iugurtham ob suos tutandos in manus venturum. Sed ubi illum o. illum procul abesse et aliis negotiis intentum magis o. accepit, maiora et magis aspera adgredi tempus est o. visum est. Erat inter ingentis solitudines oppi-10 dum magnum atque valens, nomine Capsa, quoius conditor Hercules Libys memorabatur. Eius cives apud Iugurtham inmunes, levi imperio et ob ea fidelissumi habebantur, muniti advorsum hostis non manibus modo et armis atque viris, 15 verum verum etiam multo magis locorum asperitate. et o. Nam præter oppido propinqua alia omnia va sta, inculta, egentia aquæ, infesta serpentibus, quarum quorum vis sicuti omnium ferarum inopia cibi acrior; ad hoc natura serpentium ipsa perni-20 ciosa siti magis quam alia re accenditur. Eius potiundi Marium maxuma cupido invaserat, cum propter usum belli, tum quia res aspera videbatur, et Metellus oppidum Thalam magna gloria ceperat, haud dissimiliter situm muni-25 haud tumque, nisi quod apud Thalam non longe a lon. monibus aliquot fontes erant, Capsenses una modo atque ea intra oppidum iugi aqua, cetera pluvia utebantur. Id ibique et in omni Africa, 1 pacem aut bellum t. 1 bellu utare b. 2 solitus expl. (esset parum spl.) t. 3 ubi constituerat t. 4 metu alia pramia t. 12 hercules libris b. lybus (spl. lybis) p. 17 oppidum (spl. o) p. 17 alia omnia (loca spl.) t. 19 quarum tp. (sed in p. o in b. a spl.) 20 serpentium perniciosa t 25 cœperat b. 28 per cetera t. 29 idque ubique t. bant quæ procul a mari incultius agebat, eo facilius to- qui-agelerabatur, quia Numidæ plerumque lacte et ferina carne vescebantur, et neque salem neque alia inri- et o. tamenta gulæ quærebant; cibus illis advorsum fa5 mem atque sitim, non lubidini neque luxuriæ erat. 90. Igitur consul omnibus exploratis, credo dis fretus, (nam contra tantas difficultates consilio satis providere non poterat, quippe etiam frumenti inopia temptabatur, quod Nu10 midæ pabulo pecoris magis quam arvo student, et quodcumque natum fuerat iussu regis in loca munita contulerant, ager autem aridus et frugum vacuus ea tempestate, nam æstatis extremum erat,) tamen pro rei copia sa15 tis providenter exornat, pecus omne, quod superioribus diebus prædæ fuerat, equitibus auxiliariis agendum adtribuit, A. Manlium legatum cum cohortibus expeditis ad oppidum Laris, ubi stipendium et conmeatum locaverat, ire 20 iubet dicitque se prædabundum post paucos dies dicitque eodem venturum. Sic incepto suo occultato pergit ad flumen Tanam. 91. Ceterum in itinere cotidie pecus exercitui per centurias item turmas æqualiter distri25 buerat, et ex coriis utres uti fierent curabat; simul et inopiam frumenti lenire et ignaris omnibus parare, quæ mox usui forent; denique sexto die, quom ad flumen ventum est, maxuma vis utrium effecta. Ibi castris levi muni30 mento positis, milites cibum capere atque, uti 1 agebant t. 5 et sitim t. 7 diis t. 8 nequiverat t. 15 in sup. t. 17 manlium [i spl.] b. manilium [l spl.] p. 18 cum eo coortibus t. 22 tanaim tb. 23 codie e. 24 aqualiter o. b. 26 simul inop. b. statim inopiam p. 27 usu forent (i spl.) t. 27 quinto t. 29 effecta utrium b. 0. simul cum occasu solis egrederentur, paratos esse iubet, omnibus sarcinis abiectis, aqua modo seque et iumenta onerare. Dein, postquam tempus visum, castris egreditur noctemque totam itinere facto consedit; idem proxuma facit, 5 dein tertia multo ante lucis adventum pervenit in locum tumulosum ab Capsa non amplius duum milium intervallo, ibique, quam occultissume potest, cum omnibus copiis obperitur. Sed ubi dies cœpit et Numidæ nihil hostile metuen- 10 tes multi oppido egressi, repente omnem equitatum et cum his velocissumos pedites cursu tendere ad Capsam et portas obsidere iubet, deinde ipse intentus propere sequi, neque milites prædari sinere. Quæ postquam oppidani 15 cognovere, res trepidæ, metus ingens, malum inprovisum, ad hoc pars civium extra mœnia in hostium potestate, coegere, uti deditionem facerent. Ceterum oppidum incensum, Numidæ puberes interfecti, alii omnes venundati, præda 20 militibus divisa. Id facinus contra ius belli non avaritia neque scelere consulis admissum, sed quia locus Iugurthæ oportunus, nobis aditu difficilis, genus hominum mobile, infiante o. dum ante neque beneficio neque metu coer-25 citum. 92. Postquam tantam rem Marius sine ullo suorum incommodo patravit, magnus et clarus maior antea, maior atque clarior haberi cœpit. Omnia et eff. ibi (est spl.) t. 4 visum castris (est spl.) t. 4 egreditur noct. (per spl.) t. 5 idemque prox. nocte t. 13 portas tendere iubet t. 18 potestatem b. 24 infidum neque pt. in p. ante spl. 25 cohercitum b. 28 incomodo magnus pl. in t. fecit vel peregit in b. peregit spl. patravit in Pal. 2 inter lineas. non bene consulta in virtutem trahebantur, milites modesto imperio habiti simul et locupletes ad cælum ferre, Numidæ magis quam mortalem timere, postremo omnes socii atque hostes 5 credere, illi aut mentem divinam esse aut deo-esse o. rum nutu cuncta portendi. Sed consul, ubi ea res bene evenit, ad alia oppida pergit, pauca repugnantibus Numidis capit, plura deserta propter Capsensium miserias igni conrumpit, 10 luctu atque cæde omnia complentur. Denique multis locis potitus ac plerisque exercitu incruento, aliam rem adgreditur non eadem asperi-ad al tate qua Capsensium, ceterum haud secus difficilem. Namque haud longe a flumine Mulucha, 15 quod Iugurtha Bocchique regnum disiungebat, erat inter ceteram planitiem mons saxeus, mediocri castello satis patens, in inmensum editus, uno perangusto aditu relicto, nam omnia na-omnis tura velut opere atque consulto præceps. Quem 20 locum Marius, quod ibi regis thesauri erant, summa vi capcre intendit. Sed ea res forte quam consilio melius gesta. Nam castello virorum atque armorum satis, magna vis [et] fru- vis fr. menti et fons aquæ, aggeribus turribusque et 25 aliis machinationibus locus inportunus; iter castellanorum angustum admodum, utrimque præcisum. Vineæ cum ingenti periculo frustra agebantur; nam quom ex plano processerant, eæ paul7 bene ea res ubi b. 8 plura propter bpt. 9 igni comburit b. corrumpit in margine. 13 aut secus aut longe p. haut haut t. 14 malucha b. malucha t. mulucca p. 15 diiungebat p. 18 omnia bpl. omni (per spl. tp. a spl.) 19 opera (spl. e) p. 19 consultu (spl. o) p. 19 præceps q. (est spl.) t. 20 reges (i spl.) b. 22 gesta (est spl.) t. 22 castella (spl. o) p. 23 et frum. bpet. et o. Guelf. 3. 25 turribusque talis (spl. altis) p. altis b. aliis te. 27 pracisa bpt. pracisum 1? 28 cum ha paulo b. ca lum pr. que o igni aut lapidibus conrumpebantur, milites neque pro opere consistere propter iniquitatem loci, neque inter vineas sine periculo administrare, optumus quisque cadere aut sauciari, ceteris metus augeri. 5 93. At Marius, multis diebus et laboribus consumptis, anxius trahere cum animo suo, omitteretne inceptum, quoniam frustra erat, an fortunam obperiretur, qua sæpe prospere usus fuerat c. fuerat. Quæ quom multos dies noctesque æstu-10 ans agitaret, forte quidam Ligus, ex cohortibus auxiliariis miles gregarius, castris aquatum egressus, haud procul ab latere castelli, quod adavors. vorsum præliantibus erat, animum advortit inter saxa repentis cocleas; quarum quom unam 15 atque alteram, dein plures peteret, studio legundi paulatim prope ad summum montis egressus est. Ubi postquam solitudinem intellexit, ignara more ingeni humani cupido difficilia faciundi invadit animum vortit. Et forte in eo loco grandis ilex 20 lum coaluerat inter saxa, paulum modo prona, dein visundi paullu. flexa atque aucta in altitudinem, quo cuncta paullo 1. cumea (e spl.) p. cum paulo t. sed medio spatio alqd. t. ex |