0. evenerat, æquitate seque remque publicam curabant. Quarum rerum ego maxuma documenta in bello hæc habeo, quod in bello sæpius vindicatum est in eos, qui contra imperium in hostem pubelloex. gnaverant, quique tardius revocati prælio ex- 5 cesserant, quam qui signa relinquere, aut pulsi loco cedere ausi erant. In pace vero, quod beneficiis quam metu imperium agitabant, et accepta iniuria ignoscere quam persequi malebant. 10. Sed ubi labore atque iustitia res publica 10 crevit, reges magni bello domiti, nationes feræ et populi ingentes vi subacti, Carthago, æmula imperi Romani, ab stirpe interiit, cuncta maria terræque patebant; sævire fortuna ac miscere omnia cœpit. Qui labores, pericula, dubias, at-15 iis que asperas res facile toleraverant, his otium, divitiæ optandæ aliis oneri miseriæque fuere. Igitur primo pecuniæ, deinde imperi cupido crevit; ea quasi materies omnium malorum fuere. Namque avaritia fidem, probitatem ceterasque 20 artis bonas subvortit, pro his superbiam, crudelitatem, deos neglegere, omnia venalia habere edocuit. Ambitio multos mortalis falsos fieri subegit, aliud clausum in pectore, aliud in lingua promptum habere, amicitias inimicitiasque non 25 ex re, sed ex commodo æstumare, magisque voltum quam ingenium bonum habere. Hæc primo paulatim crescere, interdum vindicari, post, ubi contagio quasi pestilentia invasit, 2 max. ego t. 5 qui tardius 1. 5 rev. tar. e. 6 signa linquere. re spl. t 7 quod o. 1. 9 magis quam ep. 10 sed u. rp. i. cr. atque lab. et. 11 magni reg. et. 12 ingentes o. bl. 12 cartago e. 13 a stirpe 1. 14 misceri b. 15 labore e. 16 iis ot. 1. 17 divitiaque b. 18 dein imp. 1. 23 et ambitio et. 29 contagio spl. um bt. civitas inmutata, imperium ex iustissumo atque optumo crudele intolerandumque factum. 11. Sed primo magis ambitio quam avaritia animos hominum exercebat, quod tamen vitium 5 propius virtutem erat. Nam gloriam, honorem, imperium bonus et ignavos æque sibi exoptant; bonus ign, sed ille vera via nititur, huic quia bonæ artes desunt, dolis atque fallaciis contendit. Avaritia pecuniæ studium habet, quam nemo sapiens 10 concupivit; ea quasi venenis malis inbuta corpus animumque virilem effeminat, semper infinita, insatiabilis est, neque copia neque inopia est o. minuitur. Sed postquam L. Sulla, armis recepta re publica, bonis initiis malos eventus habuit, 15 rapere omnes, trahere, domum alius, alius agros cupere, neque modum neque modestiam victores habere, fœda crudeliaque in civis fa- civibus cinora facere. Huc accedebat, quod L. Sulla exercitum, quem in Asia ductaverat, quo sibi Asiam 20 fidum faceret, contra morem maiorum luxuriose nimisque liberaliter habuerat; loca amœna, voluptaria facile in otio ferocis militum animos molliverant. Ibi primum insuevit exercitus populi Romani amare, potare, signa, tabulas pic25 tas, vasa cælata mirari, ea privatim et publice ac p. rapere, delubra spoliare, sacra profanaque omnia polluere. Igitur hi milites, postquam victoriam adepti sunt, nihil reliqui victis fecere. Quippe 1 immutata. est spl. t. inmut. b. 2 fact. est spl. t. 5 propius virtuti t. (e. ex correct.) 6 bonus ignavus 1. 7 via vera e. 8 desint spl. u b. 8 falliciis spl. a b. 14 rep. recepta t. 17 in civibus vl. cives spl. t. civis bpl. cives e. 18 Syllaba bis p. 19 in Asia plet. (b. m. I.) 20 fidum sibi e. 21 nimis lib. t. 22 voluptuaria t. 22 feroces animos t. 25 et publice bte. ac pub. lp. 27 igitur ii 1. mod. secundæ res sapientium animos fatigant; ne illi corruptis moribus victoriæ temperarent. 12. Postquam divitiæ honori esse cœpere et eas gloria, imperium, potentia sequebatur, hebescere virtus, paupertas probro haberi, inno- 5 centia pro malivolentia duci cœpit. Igitur ex divitiis iuventutem luxuria atque avaritia cum superbia invasere; rapere, consumere, sua parvi pendere, aliena cupere, pudorem, pudicitiam, divina atque humana promiscua, nihil pensi 10 atque neque moderati habere. Operæ pretium est, quom domos atque villas cognoveris in urbium modum exædificatas, visere templa deorum quæ nostri maiores religiosissumi mortales fecere. Verum illi delubra deorum pietate, domos 15 sua suas gloria decorabant, neque victis quicquam præter iniuriæ licentiam eripiebant. At hi contra ignavissumi homines per summum scelus omnia ea sociis adimere, quæ fortissumi viri victores reliquerant; proinde quasi iniuriam facere id 20 demum esset imperio uti. iis 13. Nam quid ea memorem, quæ nisi his qui videre nemini credibilia sunt, a privatis conpluribus subvorsos montis, maria constructa esse. Quibus mihi videntur ludibrio fuisse divitiæ; 25 quippe quas honeste habere licebat, abuti per turpitudinem properabant. Sed lubido stupri, ganeæ ceterique cultus non minor incesserat; viros viri muliebria pati, mulieres pudicitiam in mul. propatulo habere; vescendi causa terra marique 30 2 obtemperarent t. ne spl. vl. nedum vl. nec ut t. 11 nihilque mod. pt. (m. II.) in ras. neque atque mod. e. nil pensi 1? 13 temp. deor. vis. t. 15 domos vel us spl. b. 17 at hii c. p. 22 nisi iis l? 24 constrata bpte. constructa e. in b. glossa: extenta 29 viri t. (m. II.) viros bpel. 29 pati muliebria 1. pati ea omnia exquirere, dormire prius quam somni cupido esset, non famem aut sitim neque frigus neque lassitudinem operiri, sed omnia luxu antecapere. Hæc iuventutem, ubi 5 familiares opes defecerant, ad facinora incendebant. Animus inbutus malis artibus haud facile lubidinibus carebat; eo profusius omnibus modis quæstui atque sumptui deditus erat. 14. In tanta tamque corrupta civitate Catilina, 10 id quod factu facillumum erat, omnium flagitiorum atque facinorum circum se tamquam stipatorum catervas habebat. Nam quicunque inpudicus, adulter, ganeo manu, ventre, pene bona patria laceraverat, quique alienum æs 15 grande conflaverat, quo flagitium aut facinus redimeret, præterea omnes undique parricidæ, sacrilegi, convicti iudiciis aut pro factis iudicium timentes, ad hoc quos manus atque lingua periurio aut sanguine civili alebat, postre20 mo omnes, quos flagitium, egestas, conscius animus exagitabat: hi Catilinæ proxumi fami- ii liaresque erant. Quodsi quis etiam a culpa vacuus in amicitiam eius inciderat, cotidiano usų atque inlecebris facile par similisque ceteris 25 efficiebatur. Sed maxume adulescentium familiaritates adpetebat; eorum animi molles et ætate fluxi dolis haud difficulter capiebantur. Nam ut quoiusque studium ex ætate flagrabat, aliis scorta præbere, aliis canes atque equos mercari, .... 4 antec. luxu 1. 5 accendebant b. vel inc. spl. 7 profusius . . . . modis omnib. b. 9 in tanta itaque tamque b. in tanta tamque plte. 10 flagitiorum. so spl. t. 13 adulter manu 1. (ganeo om.) alea manu p. manu... alea ventre b. ganeo manu ventre te. 21 ii cat. 1. hii p. hi b. 23 cottidiano pte. 26 molles (animi spl.) atque t. molles ætate et b. mod. secundæ res sapientium animos fatigant; ne illi corruptis moribus victoriæ temperarent. 12. Postquam divitiæ honori esse cœpere et eas gloria, imperium, potentia sequebatur, hebescere virtus, paupertas probro haberi, inno- 5 centia pro malivolentia duci cœpit. Igitur ex divitiis iuventutem luxuria atque avaritia cum superbia invasere; rapere, consumere, sua parvi pendere, aliena cupere, pudorem, pudicitiam, divina atque humana promiscua, nihil pensi 10 atque neque moderati habere. Operæ pretium est, quom domos atque villas cognoveris in urbium modum exædificatas, visere templa deorum quæ nostri maiores religiosissumi mortales fecere. Verum illi delubra deorum pietate, domos 15 sua suas gloria decorabant, neque victis quicquam præter iniuriæ licentiam eripiebant. At hi contra ignavissumi homines per summum scelus omnia ea sociis adimere, quæ fortissumi viri victores reliquerant; proinde quasi iniuriam facere id 20 demum esset imperio uti. iis 13. Nam quid ea memorem, quæ nisi his qui videre nemini credibilia sunt, a privatis conpluribus subvorsos montis, maria constructa esse. Quibus mihi videntur ludibrio fuisse divitiæ ; 25 quippe quas honeste habere licebat, abuti per turpitudinem properabant. Sed lubido stupri ganeæ ceterique cultus non minor incesserat; viros viri muliebria pati, mulieres pudicitiam in mul. propatulo habere; vescendi causa terra marique 30 2 obtemperarent t. ne spl. vl. nedum vl. nec ut t. 11 nihilque mod. pt. (m. II.) in ras. neque. atque mod. e. nil pensil? 13 temp. deor. vis. t. 15 domos vel us spl. b. 17 at hii c. p. 22 nisi iis 1? 24 constrata bpte. constructa e. in b. glossa: extenta 29 viri t. (m. II.) viros bpel. 29 pati muliebria 1. pati |