adgreditur. Manlius et Fæsulanus in primis pugnantes cadunt. Postquam fusas copias seque cum paucis relictum videt Catilina, memor generis atque pristinæ suæ dignitatis, in confer- suæ o. 5 tissumos hostis incurrit, ibique pugnans confoditur.

vis

0.

61. Sed confecto prælio, tum vero cerneres, quanta audacia quantaque vis animi fuis- animi set in exercitu Catilinæ. Nam fere, quem quis10 que vivos pugnando locum ceperat, eum, vivos o. amissa anima, corpore tegebat. Pauci autem, quos medios cohors prætoria disiecerat, paulo medios divorsius, sed omnes tamen advorsis volneribus conciderant. Catilina vero longe a suis inter 15 hostium cadavera repertus est, paululum etiam spirans ferociamque animi, quam habuerat vivos, in voltu retinens. Postremo ex omni copia neque in prælio neque in fuga quisquam civis ingenuus captus est. Ita cuncti suæ hosti-est o. 20 umque vitæ iuxta pepercerant. Neque tamen exercitus populi Romani lætam aut incruentam victoriam adeptus erat; nam strenuissumus quis- erat o. que aut occiderat in prælio, aut graviter volneratus discesserat. Multi autem, qui de castris 25 visundi aut spoliandi gratia processerant, volventes hostilia cadavera, amicum alii, pars hospitem aut cognatum reperiebant; fuere aut co

3 Catilina o. bpet. sed in ep. spl. sc. Catilina.. 8 animi vis pl. animi fuisset vis te. in b. quantaque †. 9 quisque pugnando locum vivus c. te. quisque vivus p. loc. cep. bp. 11 anima amissa b. 12 coh. dis. prat. e. 15 paulum etiam te. 16 vivens p. 21 letam atque in. t. 22 adeptus est t. 24 qui e castris b. 26 amicum alii hospit. b. 27 repperiebant t.

gnatum

0.

item, qui inimicos suos cognoscerent. Ita varie per omnem exercitum lætitia, mæror, luctus atque gaudia agitabantur.

1 recognoscerent b. in p. re spl.

C. SALUSTI CRISPI

BELLUM

IUGURTHINUM.

1. Falso queritur de natura sua genus humanum, quod inbecilla atque ævi brevis forte potius quam virtute regatur. Nam contra reputando neque maius aliud neque præstabilius invenias, magisque naturæ industriam hominum quam vim aut tempus deesse. Sed dux atque imperator vitæ mortalium animus est, qui, ubi ad gloriam virtutis via grassatur, abunde pollens potensque et clarus est, neque fortuna eget, fortunæ 10 quippe probitatem, industriam aliasque artis alias a. bonas neque dare neque eripere cuiquam potest. cuiSin captus pravis cupidinibus ad inertiam et voluptatis corporis pessum datus est, perniciosa lubidine paulisper usus, ubi per socordiam sec. 15 vires, tempus, ingenium diffluxere, naturæ in- def. firmitas accusatur; suam quisque culpam actores auct. ad negotia transferunt. Quodsi hominibus bo

1 sua o. e. 2 natura (spl. forte) pocius e. 5 invenies t. 8 crassatur (g. spl.) p. 9 fortuna p. 10 quippe quæ tempus e. qp. qui p. sed qui pn. (ætatis spl.) atas ing. sed atas extra lin. p. 15 deflux. t. 16 suam quique culp. actores le. actores p. in marg. operatores. suam quique auc, culp. t. (u in auct. †) suam quic. c. auct. b.

quam o.

corp. ita

narum rerum tanta cura esset, quanto studio aliena ac nihil profutura multumque etiam periculosa petunt; neque regerentur magis quam regerent casus; et eo magnitudinis procederent, ubi pro mortalibus gloria æterni fierent.

5

2. Nam uti genus hominum compositum ex an. et ex corpore et anima est, ita res cunctæ studiaque omnia nostra corporis alia, alia animi naturam sequuntur. Igitur præclara facies, magnæ et o. divitiæ, ad hoc vis corporis et alia omnia huius-10 cemodi brevi dilabuntur; at ingeni egregia facinora, sicuti anima, inmortalia sunt. Postremo sic o. corporis et fortunæ bonorum ut initium sic que o. finis est, omniaque orta occidunt, et aucta se

a. h. o.

nescunt; animus incorruptus, æternus, rector 15 humani generis, agit atque habet cuncta, neque ipse habetur. Quo magis pravitas eorum admiranda est, qui dediti corporis gaudiis per atque luxum et ignaviam ætatem agunt, ceterum ingenium, quo neque melius, neque amplius aliud 20 in natura mortalium est, incultu atque socordia torpescere sinunt; quom præsertim tam multæ variæque sint artes animi, quibus summa claritudo paratur.

ig.

3. Verum ex his magistratus et imperia, 25 postremo omnis cura rerum publicarum minume mihi hac tempestate cupiunda videntur; quoniam neque virtuti honos datur, neque illi, quibus per fraudem ius fuit, tuti aut eo magis 1 tanto cura b. 2 multaque blt. multum e. multaque spl. o p. 5 ubi pro blte. p? 6 humanum te. (b. m. I.) 7 ex an. et c. est t. e corp. 1. 9 secuntur t. 10 alia huiusc. omnia e. 11 ingregia (in pn. e spl.) ing. e. 14 sic et fin. e. 19 atque ignaviam e. 21 inculti socordia t. 23 artes sint e. 24 paritur t. 29 usus (spl. his) fuit t. is fuit e. his (spl. u et h pn.) p. 29 utique tuti b. uti (spl. tuti) p. uti tuti lt. fuit, tuti¡ e.

honesti sunt. Nam vi quidem regere patriam aut parentes, quamquam et possis et delicta corrigas, tamen inportunum est; quom præsertim omnes rerum mutationes cædem, fugam, alia5 que hostilia portendant; frustra autem niti, neque aliud se fatigando nisi odium quærere, se o. extremæ dementia est; nisi forte quem inhonesta et perniciosa lubido tenet, potentiæ paucorum decus atque libertatem suam gratificari.

10

4. Ceterum ex aliis negotiis, quæ ingenio exercentur, in primis magno usui est memoria rerum gestarum, quoius de virtute quia multi dixere, prætereundum puto; simul ne per insolentiam quis existumet memet studium meum meumo. 15 laudando extollere. Atque ego credo fore, qui, quia decrevi procul a re publica ætatem agere, tanto tamque utili labori meo nomen inertiæ inponant: certe, quibus maxuma industria videtur salutare plebem et conviviis gratiam quæ20 rere. Qui si reputaverint, et quibus ego temporibus magistratum adeptus sim, et quales viri magisidem adsequi nequiverint, et postea quæ genera sum hominum in senatum pervenerint, profecto existumabunt, me magis merito quam ignavia iu25 dicium animi mei mutavisse, maiusque com-mei o. modum ex otio meo quam ex aliorum negotiis rei publicæ venturum. Nam sæpe ego audivi, ego o. Q. Maxumum, P. Scipionem, præterea civitatis nostræ præclaros viros solitos ita dicere, quom 30 maiorum imagines intuerentur, vehementissume

6 aliud fatigando p. sed aliud in fine versus scriptum, ita ut se facile excidere potuerit. 12 cuius virtutem (t. m. I.) 14 exstumet p. 18 imponant (spl. alii: imponunt) t. 19 convivis (i spl. p.) 20 ex quibus 1. 21 ad. sum t.

tratus.