uxoris petendae praematuram festinationem fratri obiceret. Romam quoque fama de morte Eumenis perlata est.

I 17. Sub idem tempus C. Valerius ex Graecia, qui legatus ad visendum statum regionis eius speculandaque consilia Persei regis missus erat, rediit, congruentiaque omnia cri2 minibus ab Eumene adlatis referebat. Simul et adduxerat secum Praxo a Delphis, cuius domus receptaculum latronum fuerat, et L. Rammium Brundisinum, qui talis indici 3 delator erat. Princeps Brundisi Rammius fuit, hospitioque et duces Romanos omnes et legatos exterarum quoque gen4 tium insignes, praecipue regios, accipiebat. Ex eo notitia ei cum absente Perseo fuerat; litterisque spem amicitiae interioris magnaeque inde fortunae facientibus, ad regem profectus brevi perfamiliaris haberi trahique magis quam 5 vellet in arcanos sermones est coeptus. Promissis enim ingentibus praemiis petere institit ab eo rex, quoniam duces omnes legatique Romani hospitio eius uti adsuessent, quibus eorum ipse scripsisset ut venenum dandum curaret: 6 cuius scire se conparationem plurimum difficultatis et periculi habere; pluribus consciis conparari; eventu praeterea incerto esse, ut aut satis efficacia ad rem peragendam aut 7 tuta ad rem celandam dentur. Se daturum quod nec in

dando nec datum ullo signo deprendi posset. Rammius 8 veritus, ne si abnuisset, primus ipse veneni experimentum esset, facturum pollicitus proficiscitur. Nec Brundisium ante redire quam convento C. Valerio legato, qui circa Chalcidem esse dicebatur, voluit. Ad eum primum in- 9 dicio delato, iussu eius Romam simul venit. Introductus in curiam, quae acta erant exposuit.

Book XLV

News of the Battle of Pydna at Rome

B.C.

1. Victoriae nuntii, Q. Fabius et L. Lentulus et Q. I Metellus, quanta potuit adhiberi festinatio, celeriter Ro-168 mam cum venissent, praeceptam tamen eius rei laetitiam invenerunt. Quarto post die quam cum rege est pugna- 2

at the battle of Pydna, September 4 (according to the Julian calendar, June 22), 168. — quanta . . . festinatio : the ordinary form would be quanta maxima festinatione potuerunt, with which an antecedent would be easily supplied; there is an awkward lack of connection of the present clause with the one on which it depends. For the statement see on 45, 2, 3. cum for the position see on 21, 34, 4.

2. quarto... est pugnatum : the 7th or 8th of September, according as the day of the battle is counted or not. quam (not postquam) with the plup. is the regular usage; cf. 3, 33, I.— circo: the Circus Maximus. - ludi: the Ludi Romani, which, it appears, began

tum, cum in circo ludi fierent, murmur repente populi tota spectacula pervasit, pugnatum in Macedonia et devictum 3 regem esse; dein fremitus increvit; postremo clamor plaususque, velut certo nuntio victoriae adlato, est exortus. 4 Mirari magistratus et quaerere auctorem repentinae laetitiae; qui postquam nullus erat, evanuit equidem tamquam certae rei gaudium, omen tamen laetum insidebat 5 animis. Quod postquam veris nuntiis Fabi Lentulique et Metelli adventu firmatum est, cum victoria ipsa tum augurio 6 animorum suorum laetabantur. Et altera traditur circensis. turbae non minus similis veri laetitia. Ante diem quintum decimum kal. Octobres, ludorum Romanorum secundo die, C. Licinio consuli ad quadrigas mittendas escendenti tabellarius, qui se ex Macedonia venire diceret, laureatas litteras reddidisse dicitur. Quadrigis missis, consul currum con

7

scendit et, cum per circum reveheretur ad foros publicos, laureatas tabellas populo ostendit. Quibus conspectis, repente inmemor spectaculi populus in medium decurrit. Eo senatum consul vocavit recitatisque tabellis ex auctoritate patrum pro foris publicis denuntiavit populo L. Aemilium collegam signis conlatis cum rege Perseo pugnasse; Mace- 9 donum exercitum caesum fusumque; regem cum paucis fugisse; civitates omnes Macedoniae in dicionem populi Romani venisse. His auditis, clamor cum ingenti plausu 10 ortus; ludis relictis, domus magna pars hominum ad coniuges liberosque laetum nuntium portabant. Tertius deci- 11 mus dies erat ab eo quo in Macedonia pugnatum est.

2. Postero die senatus in curia habitus, supplicationes- 1 que decretae, et senatus consultum factum est, ut consul quos praeter milites sociosque navales coniuratos haberet, dimitteret; de militibus sociisque navalibus dimittendis referretur, cum legati ab L. Aemilio consule, a quibus praemissus tabellarius esset, venissent.

2

Ante diem sextum kal. 3

is often used in a sense not different from that of the singular, except that it emphasizes the individual acts of worship. consul:

C. Licinius. quos . . . haberet : what enlisted men he had except marines and sailors; see § II. The nature of this form of enlistment (coniuratio) is doubtful; Serv. ad Aen. 8, I apud maiores nostros tria erant militiae genera in bellis gerendis ; nam aut legitima erat militia aut coniuratio aut evocatio. The socii navales were freedmen of colonists or allies, or colonists or allies who had themselves been slaves.

Octobres hora fere secunda legati urbem ingressi sunt; ingentem secum occurrentium, quacumque ibant, prosequentiumque trahentes turbam in forum ad curiam per4 rexerunt. Senatus forte in curia erat; eo legatos consul introduxit. Ibi tantum temporis retenti, dum exponerent quantae regiae copiae peditum equitumque fuissent, quot 5 milia ex his caesa, quot capta forent, quam paucorum militum iactura tanta hostium strages facta, quam cum paucis rex fugisset: existimari Samothraciam petiturum; paratam classem ad persequendum esse, neque terra neque mari 6 elabi posse. Eadem haec paulo post in contionem traducti exposuerunt; renovataque laetitia, cum consul edixisset, ut omnes aedes sacrae aperirentur, pro se quisque ex con7 tione ad gratias agendas ire diis, ingentique turba non virorum modo sed etiam feminarum conferta tota urbe 8 deorum inmortalium templa. Senatus revocatus in curiam supplicationes ob rem egregie gestam ab L. Aemilio consule in quinque dies circa omnia pulvinaria decrevit, hos9 tiisque maioribus sacrificari iussit. Naves quae in Tiberi

2. legati: the nuntii of 45, I, I. 3. ante diem . . . Octobres: September 25, twenty-one days after the battle, a lapse of time hardly consistent with the statement of 45, I, I quanta . . . festinatio. According to 45, 41, 3 f. Aemilius with an army went from Brundisium to Phila in Macedonia, by way of Delphi, in eleven days. — ad curiam: see on 27, 50, 9.

4. retenti: sc. sunt.

5. existimari: ind. disc.; the verb of saying is implied in exponerent. petiturum sc. eum ; see on 42, 17, 8 facturum.

6. traducti: see on 27, 51, 5. renovataque laetitia: ablative absolute. -- aperirentur: 30, 17, 6 praetor extemplo edixit uti aeditui aedes sacras omnes tota urbe aperirent, circumeundi salutandique deos agendique grates per totum diem populo potestas fieret. — ire : historical infinitive.

8. revocatus: it appears that the senate had adjourned to attend the contio; cf. 27, 51, 5 ff. supplicationes: identical with those mentioned in § 1, but at the earlier meeting the number of days had not been determined. — quinque :