Q. Fabio Sangae, cuius patrocinio civitas plūrumum ūtēbātur, rem omnem, uti cōgnōverant, aperiunt. Cicero, per Sangam consiliō cōgnitō, lēgātīs praecepit, ut studium coniurationis vehementer simulent, ceterōs adeant, bene 5 polliceantur, denique operam uti eōs quam māxumē manufestōs habeant.

42. Iisdem ferē temporibus in Gallia citeriōre atque ulteriōre, item in agrō Picenō, Bruttiō, Āpūliā mōtus erat. Namque illi, quōs ante Catilina dimiserat, incōnsultē ac 10 veluti per dementiam cuncta simul agebant; nocturnis cōnsiliīs, armōrum atque tēlōrum portatiōnibus, festīnandō, agitandō omnia, plūs timōris quam periculi effēEx eō numerō complūrīs Q. Metellus Celer praetor ex senātūs consulto, causă cōgnita, in vincula 15 coniecerat, item in citeriōre Gallia C. Murēna, qui ei provinciae lēgātus praeerat.

cerant.

43. At Rōmae Lentulus cum cēteris, qui principēs coniūrātiōnis erant, parātīs ut vidēbātur māgnīs cōpiīs, constituerant, uti, cum Catilīna ex agrō Faesulānō cum 20 exercitu vēnisset, L. Bestia, tribūnus plēbis, contiōne habita, quererētur dē āctiōnibus Ciceronis bellique gravissumī invidiam optumō cōnsuli impōneret; eō sīgnō proxumā nocte cētera multitūdō coniūrātiōnis suum quisque negotium exsequeretur. Sed ea divisa hoc modō 25 dicebantur: Statilius et Gabinius uti cum māgnā manū duodecim simul oportuna loca urbis incenderent, quō tumultu facilior aditus ad consulem ceterosque, quibus Insidiae parabantur, fieret; Cethegus Ciceronis iānuam obsideret eumque vi aggrederetur, alius autem alium,

esse factum putatis, praesertim qui nōs nōn pūgnandō, sed tacendō superare potuerint? — III. 1x.

sed filii familiarum, quorum ex nobilitate maxuma pars erat, parentis interficerent; simul, caede et incendio perculsis omnibus, ad Catilīnam ērumperent. Inter haec parāta atque décréta Cethegus semper querēbātur dē īgnavia sociōrum: illōs dubitando et dies prōlātandō 5 māgnās oportunitātēs corrumpere; facto, non consultō in tālī periculo opus esse, seque, si pauci adiuvarent, languentibus aliis, impetum in curiam facturum. Nātūrā ferōx, vehemēns, manu prōmptus erat; maxumum bonum in celeritate putabat.

10

44. Sed Allobroges ex praecepto Ciceronis per Gabinium cēterōs conveniunt; ab Lentulo, Cethegō, Statiliō, item Cassio postulant iūs iūrandum, quod signātum ad cīvīs perferant; aliter haud facile eōs ad tantum negōtium impelli posse. Cēterī nihil suspicantes dant, Cas- 15 sius sēmet eō brevi ventūrum pollicetur ac paulo ante lēgātōs ex urbe proficiscitur. Lentulus cum iis T. Volturcium quendam Crotōniēnsem mittit, ut Allobrogēs, prius quam domum pergerent, cum Catilīnā, datā atque accepta fide, societatem confirmarent. Ipse Volturcio 20

33, 3-10. Quem quidem ego cum ex urbe pellēbam, hōc prōvidēbam animō, Quirītēs, remōtō Catilina, nōn mihi esse P. Lentuli somnum, nec L. Cassī adipēs, nec C. Cethēgī furiōsam temeritatem pertimēscendam. - III. VII.

33, 11-20. Itaque, ut comperī lēgātōs Allobrogum, belli 5 Transalpini et tumultus Gallici excitandi causā, ā P. Lentulō esse sollicitātōs, eosque in Galliam ad suōs civis eōdemque itinere cum litteris mandatisque ad Catilinam esse missōs, comitemque eis adiunctum esse T. Volturcium, atque huic ad Catilinam esse datas litteras, facultātem mihi oblātam putāvī, 10 ut, quod erat difficillimum, quodque ego semper optabam ab dīs immortālibus, ut tōta rēs nōn sōlum ā mē, sed etiam ā senātū et ā vōbis manifesto deprehenderētur. — III. II.

litteras ad Catilīnam dat, quārum exemplum înfră scriptum est: "Qui sim, ex eo, quem ad tē mīsī, cōgnōscēs. Fac cogitēs, in quanta calamitate sīs, et memineris tē virum esse; cōnsiderēs quid tuae ratiōnēs postulent; 5 auxilium petās ab omnibus, etiam ab īnfimīs." Ad hōc mandāta verbis dat: cum ab senātū hostis iudicatus sit, quō cōnsiliō servitia repudiet? in urbe parāta esse, quae iusserit; nē cunctetur ipse propius accedere.

45. Hīs rēbus ita actīs, constitūtā nocte qua profici10 scerentur, Cicero per lēgātōs cuncta edoctus, L. Valerio Flacco et C. Pomptīnō praetoribus imperat, ut in ponte Mulvio per insidias Allobrogum comitātūs deprehendant; rem omnem aperit, cuius grātiā mittebantur; cētera, utī factō opus sit, ita agant permittit. Illi, hominēs mīli15 tārēs, sine tumultu praesidiis collocãtīs, sīcuti praeceptum erat, occultē pontem obsīdunt. Postquam ad id locī

5

33, 20-34, 5. Erant autem sine nōmine, sed ita: Quis sim, scies ex eo, quem ad tē mīsī. Cūrā ut vir sīs, et cōgitā, quem in locum sis prōgressus. Vide ecquid tibi iam sit necesse, et cūrā ut omnium tibi auxilia adiungās, etiam īnfimōrum.' — III. v.

34, 9-35, 7. Itaque hesternō die L. Flaccum et C. Pomptinum praetōrēs, fortissimōs atque amantissimos rei pūblicae virōs, ad mē vocāvī; rem exposuī; quid fierī placeret, ostendi. Illi autem, qui omnia dē rē pūblica praeclāra atque egregia sentirent, sine recūsātiōne ac sine ullā morā negōtium suscēpē10 runt, et, cum advesperāsceret, occultē ad pontem Mulvium pervēnērunt atque ibi in proximis villīs ita bipartītō fuērunt, ut Tiberis inter eōs et pōns interesset. Eodem autem et ipsī sine cuiusquam suspiciōne multōs fortēs virōs ēdūxerant, et ego ex praefectūrā Reātinā complūrēs dēlēctōs adulescentēs, 15 quōrum operā ūtor adsiduē in rē pūblicā praesidiō, cum gladiis miseram. Interim, tertia ferē vigiliā exactā, cum iam pontem Mulvium magnō comitātū lēgātī Allobrogum ingredī inciperent unaque Volturcius, fit in eōs impetus; educuntur et ab illis

lēgātī cum Volturciō vēnērunt et simul utrimque clāmor exortus est, Galli, cito cōgnitō cōnsiliō, sine morā praetōribus se tradunt. Volturcius, primo cohortātus cēterōs, gladiō sẽ ă multitudine defendit; deinde ubi ā lēgātīs desertus est, multa prius dē salute sua Pomptīnum obte- 5 stātus, quod ei nõtus erat, postrēmō timidus ac vitae diffīdēns velut hostibus sēsē praetoribus dedit.

46. Quibus rebus cōnfectīs, omnia properē per nūntiōs cōnsuli declarantur. At illum ingēns cūra atque laetitia simul occupavēre: nam laetābātur intellegēns, coniurati- 10 ōne patefactă, civitatem periculis ereptam esse; porro autem anxius erat, dubitāns, in maxumō scelere tantis civibus deprehēnsīs, quid factō opus esset; poenam illōrum sibi onerī, impūnitātem perdundae rei publicae fore crēdēbat. Igitur, cōnfīṛmātō animō, vocărī ad sēsē iubet 15 Lentulum, Cethēgum, Statilium, Gabīnium, itemque Caepārium Tarracīnēnsem, qui in Apūliam ad concitanda servitia proficiscī parābat. Cēterī sine mora veniunt; Caepārius, paulo ante domō ēgressus, cōgnitō indiciō, ex urbe profugerat. Consul Lentulum, quod praetor erat, 20 ipse manu tenēns perducit, reliquōs cum custōdibus in

gladii et ā nostrīs. Rēs praetoribus erat nōta sōlīs, īgnōrābātur ā cēteris.

Tum interventu Pomptini atque Flacci pūgna, quae erat commissa, sēdātur. Litterae, quaecumque erant in eō comitātū, integris signis praetoribus traduntur; ipsi comprehensi ad mē, 5 cum iam dīlūcēsceret, dēdūcuntur. — III. II-III.

35, 15-18. Atque hōrum omnium scelerum improbissimum māchinātōrem, Cimbrum Gabīnium, statim ad mē, nihildum suspicantem, vocavi; deinde item arcessitus est L. Statilius et post eum C. Cethēgus; tardissimē autem Lentulus vēnit, crēdō 10 quod in litteris dandis praeter consuetudinem proxima nocte vigilārat. III. III.

aedem Concordiae venīre iubet. Eō senatum advocat magnaque frequentia eius ordinis Volturcium cum lēgātīs introducit, Flaccum praetorem scrinium cum litteris, quās ā lēgātīs acceperat, eōdem afferre iubet.

5 47. Volturcius interrogātus de itinere, de litteris, postrēmō quid aut qua de causă consili habuisset, prīmō fingere alia, dissimulare de coniuratione; post, ubi fidē publică dicere iussus est, omnia, uti gesta erant, aperit, docetque sẽ, paucīs ante diebus ā Gabīniō et Caepāriō 10 socium adscītum, nihil amplius scire quam lēgātōs; tantum modo audire solitum ex Gabinio P. Autronium, Ser. Sullam, L. Vargunteium, multos praeterea in ea coniuratione esse. Eadem Galli fatentur, ac Lentulum dissimulantem coarguunt praeter litteras sermonibus, 15 quōs ille habere solitus erat: ex libris Sibyllinis rēgnum

36, 1-2. Senātum frequentem celeriter, ut vīdistis, coēgī. — III. III.

36, 5-37, 5. Intrōdūxi Volturcium sine Gallīs; fidem pūblicam iussū senātūs dedi; hortātus sum, ut ea, quae sciret, sine 5 timōre indicaret. Tum ille dīxit, cum vix sē ex māgnō timōre recreasset, a P. Lentulō sẽ habere ad Catilinam mandāta et litteras, ut servōrum praesidiō ūterētur, ut ad urbem quam primum cum exercitū accēderet; id autem eō cōnsiliō, ut, cum urbem ex omnibus partibus, quem ad modum dēscriptum dis10 tributumque erat, incendissent caedemque infinitam civium fecissent, praestō esset ille, qui et fugientēs exciperet et sẽ cum his urbānīs ducibus coniungeret. Introducti autem Galli iūs iūrandum sibi et litteras ab Lentulō, Cethegō, Statiliō ad suam gentem data esse dixerunt, atque ita sibi ab his et à L. Cassio 15 esse praescriptum, ut equitatum in Italiam quam prīmum mitterent; pedestres sibi copias nōn dēfutūrās; Lentulum autem sibi cōnfirmāsse ex fatis Sibyllinis haruspicumque respōnsīs, sē esse tertium illum Cornēlium, ad quem rēgnum hūius urbis atque imperium pervenire esset necesse; Cinnam ante sẽ et