Q. Fabio Sangae, cuius patrociniō cīvitās plūrumum ūtēbātur, rem omnem, uti cōgnōverant, aperiunt. Cicero, per Sangam consiliō cognitō, lēgātīs praecepit, ut studium coniurationis vehementer simulent, ceterōs adeant, bene 5 polliceantur, denique operam uti eōs quam māxumē manufestōs habeant.

42. Iisdem fere temporibus in Gallia citeriore atque ulteriōre, item in agrō Pīcēnō, Bruttiō, Āpūliā mōtus erat. Namque illi, quōs ante Catilīna dimiserat, inconsultē ac 10 veluti per dementiam cuncta simul agebant; nocturnis cōnsiliīs, armōrum atque tēlōrum portātiōnibus, festīnandō, agitando omnia, plus timōris quam periculi effecerant. Ex eō numerō complüris Q. Metellus Celer praetor ex senatus consulto, causă cognita, in vincula 15 coniecerat, item in citeriore Gallia C. Murēna, qui ei provinciae lēgātus praeerat.

43. At Rōmae Lentulus cum ceteris, qui principes coniurationis erant, parātīs ut vidēbātur magnis copiis, cōnstituerant, utī, cum Catilīna ex agrō Faesulānō cum 20 exercitu vēnisset, L. Bēstia, tribūnus plēbis, contiōne habita, quererētur de actiōnibus Ciceronis bellique gravissumī invidiam optumō cōnsuli imponeret; eō sīgnō proxumā nocte cētera multitūdō coniūrātiōnis suum quisque negotium exsequeretur. Sed ea divisa hōc modō 25 dicebantur: Statilius et Gabinius uti cum māgnā manū duodecim simul oportuna loca urbis incenderent, quo tumultu facilior aditus ad consulem ceterōsque, quibus Insidiae parabantur, fieret; Cethegus Ciceronis iānuam obsideret eumque vi aggrederetur, alius autem alium,

esse factum putatis, praesertim qui nōs nōn pūgnandō, sed tacendō superare potuerint? — III. 1x.

sed filii familiarum, quorum ex nobilitāte maxuma pars erat, parentīs interficerent; simul, caede et incendiō perculsis omnibus, ad Catilinam erumperent. Inter haec parāta atque decrēta Cethegus semper querēbātur dē ignavia sociōrum: illōs dubitando et dies prōlātandō 5 māgnās oportunitātēs corrumpere; facto, non consultō in tālī periculo opus esse, seque, si pauci adiuvarent, languentibus aliis, impetum in curiam facturum. Nātūrā ferōx, vehemēns, manu prōmptus erat; māxumum bonum in celeritate putabat.

44. Sed Allobrogēs ex praecepto Ciceronis per Gabinium cēterōs conveniunt; ab Lentulō, Cethegō, Statiliō, item Cassio postulant iūs iūrandum, quod signātum ad cīvīs perferant; aliter haud facile eōs ad tantum negōtium impelli posse. Cēterī nihil suspicantes dant, Cas- 15 sius sēmet eō brevi venturum pollicetur ac paulo ante lēgātōs ex urbe proficiscitur. Lentulus cum iis T. Volturcium quendam Crotōniensem mittit, ut Allobrogēs, prius quam domum pergerent, cum Catilīnā, datā atque acceptā fidē, societatem confirmarent. Ipse Volturciō 20

10

33, 3-10. Quem quidem ego cum ex urbe pellebam, hōc prōvidēbam animō, Quirītēs, remōtō Catilīnā, nōn mihi esse P. Lentuli somnum, nec L. Cassi adipēs, nec C. Cethegi furiōsam temeritatem pertimescendam. — III. VII.

33, 11-20. Itaque, ut comperī lēgātōs Allobrogum, belli 5 Transalpīni et tumultus Gallici excitandi causā, ā P. Lentulō esse sollicitātōs, eōsque in Galliam ad suōs civis eōdemque itinere cum litterīs mandātīsque ad Catilinam esse missōs, comitemque eis adiunctum esse T. Volturcium, atque huic ad Catilinam esse datas litteras, facultatem mihi oblatam putavi, 10 ut, quod erat difficillimum, quodque ego semper optābam ab dis immortalibus, ut tōta rēs nōn sōlum ā mē, sed etiam a senātū et ā vōbis manifēstō deprehenderētur. — III. 11.

litteras ad Catilinam dat, quarum exemplum înfră scriptum est: "Qui sim, ex eo, quem ad tē mīsī, cōgnōscēs. Fac cōgitēs, in quanta calamitāte sīs, et memineris tē virum esse; cōnsiderēs quid tuae ratiōnēs postulent; 5 auxilium petas ab omnibus, etiam ab infimīs.”

mandāta verbis dat: cum ab senātū hostis iudicātus sit, quo consilio servitia repudiet? in urbe parāta esse, quae iusserit; ne cunctētur ipse propius accedere.

45. His rebus ita actīs, constitūtā nocte quã profici10 scerentur, Cicerō per lēgātōs cuncta ēdoctus, L. Valeriō Flacco et C. Pomptinō praetoribus imperat, ut in ponte Mulvio per insidias Allobrogum comitātūs deprehendant; rem omnem aperit, cūius grātiā mittebantur; cētera, utī facto opus sit, ita agant permittit. Illi, hominēs mīli15 tārēs, sine tumultu praesidiis collocãtīs, sīcuti praeceptum erat, occultē pontem obsīdunt. Postquam ad id locī

33, 20-34, 5. Erant autem sine nomine, sed ita: Quis sim, sciēs ex eō, quem ad tē mīsī. Cūrā ut vir sīs, et cōgitā, quem in locum sis progressus. Vide ecquid tibi iam sit necesse, et cūrā ut omnium tibi auxilia adiungās, etiam īnfimōrum.' — III. v.

5

34, 9-35, 7. Itaque hesternō die L. Flaccum et C. Pomptinum praetōrēs, fortissimōs atque amantissimōs rei pūblicae virōs, ad mē vocāvī; rem exposui; quid fierī placeret, ostendi. Illi autem, qui omnia dē rē pūblicā praeclāra atque egregia sentirent, sine recūsātiōne ac sine ullā morā negōtium suscēpē10 runt, et, cum advesperasceret, occultē ad pontem Mulvium pervenerunt atque ibi in proximis villis ita bipartito fuerunt, ut Tiberis inter eōs et pōns interesset. Eōdem autem et ipsī sine cuiusquam suspiciōne multōs fortēs virōs ēduxerant, et ego ex praefectūrā Reātinā complūrēs dēlēctōs adulescentēs, 15 quōrum operā ūtor adsiduē in rē pūblicā praesidiō, cum gladiīs miseram. Interim, tertia ferē vigiliā exāctā, cum iam pontem Mulvium magnō comitātū lēgātī Allobrogum ingredi inciperent unaque Volturcius, fit in eōs impetus; ēducuntur et ab illis

lēgātī cum Volturcio vēnērunt et simul utrimque clamor exortus est, Galli, cito cōgnitō cōnsiliō, sine morā praetōribus sē trādunt. Volturcius, prīmō cohortātus cēterōs, gladiō sẽ ă multitudine defendit; deinde ubi ā lēgātīs desertus est, multa prius de salute sua Pomptinum obte- 5 stātus, quod ei nõtus erat, postrēmō timidus ac vitae diffīdēns velut hostibus sēsē praetoribus dedit.

46. Quibus rebus confectis, omnia properē per nuntiōs cōnsuli declarantur. At illum ingēns cūra atque laetitia simul occupāvēre: nam laetābātur intellegēns, coniūrāti- 10 ōne patefactă, civitatem periculis ereptam esse; porrō autem anxius erat, dubitans, in māxumō scelere tantis cīvibus dēprehēnsīs, quid factō opus esset; poenam illōrum sibi onerī, impūnitātem perdundae rei publicae fore credebat. Igitur, confirmātō animō, vocārī ad sēsē iubet 15 Lentulum, Cethegum, Statilium, Gabīnium, itemque Caepārium Tarracīnēnsem, qui in Apuliam ad concitanda. servitia proficisci parābat. Cēterī sine moră veniunt; Caepārius, paulo ante domō egressus, cognitō indicio, ex urbe profugerat. Consul Lentulum, quod praetor erat, 20 ipse manū tenēns perducit, reliquōs cum custōdibus in

gladii et à nostris. Rēs praetoribus erat nōta sōlīs, īgnōrābātur

ā cēterīs.

Tum interventu Pomptini atque Flacci pūgna, quae erat commissa, sēdātur. Litterae, quaecumque erant in eō comitātū, integris signis praetoribus traduntur; ipsi comprehensi ad mē, 5 cum iam dīlūcēsceret, dēdūcuntur. — III. II–III.

35, 15-18. Atque hōrum omnium scelerum improbissimum māchinātōrem, Cimbrum Gabīnium, statim ad mē, nihildum suspicantem, vocavi; deinde item arcessitus est L. Statilius et post eum C. Cethēgus; tardissimē autem Lentulus vēnit, crēdō 10 quod in litteris dandis praeter cōnsuētūdinem proximā nocte vigilārat. - III. 111.

aedem Concordiae venire iubet. Eō senatum advocat magnâque frequentia eius ordinis Volturcium cum lēgātīs introducit, Flaccum praetorem scrīnium cum litterīs, quās ā lēgātīs acceperat, eōdem afferre iubet.

5 47. Volturcius interrogatus de itinere, de litteris, postrēmō quid aut quã dē causă cōnsilī habuisset, prīmō fingere alia, dissimulāre dē coniūrātiōne; post, ubi fidē publică dicere iussus est, omnia, uti gesta erant, aperit, docetque sẽ, paucis ante diēbus a Gabīnio et Caepārio 10 socium adscītum, nihil amplius scīre quam lēgātōs; tantum modo audire solitum ex Gabinio P. Autronium, Ser. Sullam, L. Vargunteium, multos praeterea in eā coniuratiōne esse. Eadem Galli fatentur, ac Lentulum dissimulantem coarguunt praeter litteras sermonibus, 15 quōs ille habēre solitus erat: ex libris Sibyllinīs rēgnum

36, 1-2. Senātum frequentem celeriter, ut vīdistis, coēgī. — III. III.

36, 5–37, 5. Intrōdūxi Volturcium sine Gallīs; fidem pūblicam iussū senātūs dedi; hortātus sum, ut ea, quae sciret, sine 5 timōre indicaret. Tum ille dixit, cum vix sẽ ex māgnō timōre recreasset, a P. Lentulō sẽ habere ad Catilinam mandāta et litteras, ut servōrum praesidiō ūterētur, ut ad urbem quam primum cum exercitū accēderet; id autem eō cōnsiliō, ut, cum urbem ex omnibus partibus, quem ad modum dēscrīptum dis10 tribūtumque erat, incendissent caedemque infīnītam civium fēcissent, praestō esset ille, qui et fugientēs exciperet et sẽ cum his urbānīs ducibus coniungeret. Introducti autem Gallī iūs iurandum sibi et litteras ab Lentulo, Cethegō, Statiliō ad suam gentem data esse dixerunt, atque ita sibi ab his et à L. Cassio 15 esse praescriptum, ut equitātum in Italiam quam prīmum mitterent; pedestrēs sibi cōpiās nōn dēfutūrās; Lentulum autem sibi confirmāsse ex fatis Sibyllinis haruspicumque respōnsīs, sē esse tertium illum Cornelium, ad quem rēgnum hūius urbis atque imperium pervenire esset necesse; Cinnam ante sẽ et