C. CORNELII TACITI

HISTORIARVM

LIBER QVINTVS.

BREVIARIVM LIBRI.

Cap. 1. Interim Titus cum valido exercitu prope Hierosolyma castra facit. 2-5. Iudaicae gentis primordia, sacra, instituta, deque iis maligna profanorum iudicia. 6. 7. Descriptio terrae finiumque, Balsami, Libani, Iordanis, lacus bitumen egerentis, camporum torridorum, fructuum in cinerem vanescentium, Beli amnis, cuius arenae vitro inservientes. 8. Hierosolyma genti caput. Inmensae opulentiae templum. Iudaeorum sub aliis gentibus et suis Regibus fata; 9. varia sors sub Romanis. 10-12. Bellum sub Gessio Floro Procuratore ortum. Titus Iudaeos, in urbem compulsos, obsidet. Hierosolymorum munitiones, copiae, Duces. 13. Prodigia ante obsidium.

14. Interea Civilis, reparato per Germaniam exercitu, bellum renovat. 15. Manum conserit cum Ceriale, satis prospere. Vterque, ad maturandum summae rei discrimen erectus, 16. 17. aciem instruit, suos adloquitur. 18. Fit atrox pugna, qua, proditione cuiusdam Batavi, Germani vincuntur. 19. 20. Civilis, in Batavorum insulam transgressus, praesidia Romanorum invadit, Verace, Classico, Tutore suffultus. 21. Ambiguum proelium. Subvenit Cerialis fortunamque vertit; 22. at

parum providus ferme opprimitur. 28. Civilis navalem aciem ostentat, sed a Ceriale trans Rhenum pellitur. Hic, insulam Batavorum populatus, superfuso amne, novum discrimen adit. 24, 25.. Tum hostium animos occultis nuntiis labefactat. 26. Civilis, petito colloquio, ad deditionem se pronum profitetur.

1 EIUSDEM anni principio Caesar Titus, perdomandae Iudaeae delectus a patre, et praelatis utriusque rebus militia clarus, maiore tum vi famaque agebat, certantibus provinciarum et exercituum studiis. Atque ipse, ut super fortunam crederetur, decorum se promptumque in armis ostendebat, comitate et adloquiis officia provocans: ac plerumque in opere, in agmine, gregario militi mixtus, inconrupto Ducis honore. Tres eum in Iudaea legiones, quinta, et decima, et quintadecima, vetus Vespasiani miles, excepere. Addidit e Syria duodecimam, et adductos Alexandria duoetvicesimanos tertianosque. Comitabantur viginti sociae cohortes, octo equitum alae simul Agrippa Sohemusque, Reges, et auxilia Regis Antiochi, validaque, et, solito inter adcolas odio, infensa Iudaeis Arabum manus: multi, quos urbe atque Italia sua quemque spes acciverat, occupandi Principem adhuc vacuum. His cum copiis fines hostium ingressus, composito agmine,

Privatis utriusque rebus] Vespasianus ac Titus, privatis adhuc rebus, id est, nondum ad principatum evecti, in Germania, in Britannia, in Judaea militari laude inclaruerant. Vide Suetonium in Vespas. IV. et in Tit. IV.

Tertianosque] Legiones III et XXII. De Titi exercitu vide et Jo sephum, Bell. Jud. V. 1. num. 6.

Agrippa Sohemusque] De Agrippa II. Galileae; Sohemo, Sophenes; Antiocho, Commagenae, regibus, jam dictum supra Hist. II. 81.

cuncta explorans, paratusque decernere, haud procul Hierosolymis castra facit.

Sed, quia famosae urbis supremum diem tradituri 2 sumus, congruens videtur, primordia eius aperire. Iudaeos, Creta insula profugos, novissima Libyae in'sedisse,' memorant, qua tempestate Saturnus, vi 'Iovis pulsus, cesserit regnis:' (argumentum e nomine petitur : inclytum in Creta Idam montem, adcolas Idaeos; aucto in barbarum cognomento, Iudaeos vo'citari :') quidam, 'regnante Iside, exundantem per 'Aegyptum multitudinem, ducibus Hierosolymo ac Iuda, proximas in terras exoneratam: plerique, 'Aethiopum prolem, quos Rege Cepheo metus atque 'odium mutare sedes perpulerit.' Sunt, qui tradant, Assyrios convenas, indigum agrorum populum, par'te Aegypti potitos, mox proprias urbes Hebraeasque 'terras et propiora Syriae coluisse rura.' Alii, Iudaeorum initia, Solymos, carminibus Homeri cele

*

Castra facit Primum castra fecit in Spinarum valle, prope vicum Gabath-Saul, distantem ab Hierosolymis circiter stadia triginta. Josephus Bell. Jud. V 2. num. 1. Ea propius deinde admovit.

Primordia ejus aperire] Tacitus Judaicis traditionibus neque credulus, neque penitus incredulus, partim Judaeorum, partim exterorum Scriptorum e memoria, quae sibi probabilia videbantur selegit, ut gentis primordia aperiret. Inde vera falsis, falsis veris admixta, quae singillatim explicare operae pretium est, quod in iis plurima adhuc lateant primaevae veritatis argumenta. Brot.

Primordia eius aperire] Si, quae de rebus Iudaicis tradit Tacitus, omnia excutere diligentius vellemus, plurima dicenda forent. Sed istas disputationes non capiunt notae, in quibus maxime spectatur, ut emendata verba sint, et intelligatur sensus eorum. Adspergemus tamen subinde aliquid, ubi opus videbitur. Illud ab initio mirari libet, qui commiserit Tacitus, ut Josephi libros non consuleret, qui illis temporibus non obscuri erant Romae, et e scriptoribus externis potius hauserit, quam auctore Judaico. Verum hoc quoque pro Tacito dicam, non omnia eum pro certis tradere, sed quae vulgo traderentur, in compendium congesta, lectoribus proponere voluisse. Late totum hunc locum exsecutus est Christ. Wormius in Corruptis Antiquitatum Ebr. apud Tacitum et Martial. vestigiis. Hafniae 1693. Ern. Egregie etiam ista illustravit Broterius, ut infra.

'bratam gentem, conditam urbem Hierosolyma no'mine suo fecisse.'

3 Plurimi auctores consentiunt, orta per Aegyptum 'tabe, quae corpora foedaret, Regem Bocchorim, 'adito Hammonis oraculo, remedium petentem,' purgare Regnum, et id genus hominum, ut invisum Deis, alias in terras avehere 'iussum. Sic conqui'situm conlectumque vulgus, postquam vastis locis re'lictum sit, ceteris per lacrimas torpentibus, Mosen,

unum exsulum, monuisse,' ne quam Deorum hominumve opem exspectarent, utrinque deserti, sed sibi, ut Duci coelesti, crederent, primo cuius aux. ilio praesentes miserias pepulissent. Adsensere, atque omnium ignari fortuitum iter incipiunt. Sed nihil aeque, quam inopia aquae, fatigabat. Iamque haud procul exitio, totis campis procubuerant, cum grex asinorum agrestium, e pastu in rupem, nemore opacam, concessit. Secutus Moses, couiectura herbidi soli, largas aquarum venas aperit. Id levamen: et continuum sex dierum iter emensi, septimo, pulsis cultoribus, obtinuere terras, in quis urbs et templum dicata.

Vastis locis] Vastis Arabiae locís: ut recte explicat Tertullianus. Inopia Aquae] Haec est inopia aquae, quam memorat Moses. Exod XV, 23.

Grex Asinorum Agrestium] Id repertum videtur, ut laus Mosis detereretur, et fabula dei Asinini, de qua mox dicetur, posset adornari. In hoc mendacium traxere, quod alibi et multo ante contigisse narraverat ipse Moses, Genes. XXXVI, 24. Iste est Ana, qui invenit aquas calidas in solitudine, cum pasceret Asino Sebeon patris sui.

Nemore opacam] In hac rupe, nemore opaca, largisque aquarum venis, pronum est agnoscere duodecim fontes Aquarum et septuaginta palmas, quas Hebraei, duce Mose, in Elim reperere. Exod. XV, 26. 27. Palmetum illud in majorem palmarum numerum nemusque postea succrevit; et extat adhuc cum duodecim fontibus aquarum, vidit ipse P. Sicard, cum in his locis Hebraeorum Mosisque vestigia relegeret. Nouveaux Memoires des Missions de la Coinpagnie de Jesus dans le Levant, Tom. VII. p. 5.

ut

Moses, quo sibi in posterum gentem firmaret, 4 novos ritus contrariosque ceteris mortalibus indidit. Profana illic omnia, qua apud nos sacra: rursum concessa apud illos, quae nobis incesta. Effigiem animalis, quo monstrante errorem sitimque depulerant, penetrali sacravere caeso ariete, velut in contumeliam Hammonis. Bos quoque immolatur, quem Aegyptii Apin colunt. Sue abstinent, memoria cladis, qua

Novos Ritus] Novos quidem. sed Deo dignos, quos a Taciti censura purgare minime necesse est, cum tot viri eruditi id ante nos praestiterint. Satis sit monuisse, Josephum, libris contra Apionem I. et II, omnia haec convicia, ab Apione, Apollonio, Lysimacho aliisque maledicis jam decantata, abunde refutasse.

Apud nos sacra] Vere quidem. Unum enim Deum Judaei, Romani innumera deorum simulacra, morbos, pestes, vitiaque colebant. Vide Plinium II, 7.

Nobis incesta] Romanis incesta erant nuptiarum genera, quae apud Judaeos fuere concessa. De incestis Claudii et Agrippinae nuptiis dictum est supra Annal. XII, 5. et seqq. Illae vero nuptiae patrui cum fratris filia non sunt prohibitae in Levitie. XVIII. Vide et Menochium, de Republica Hebraeorum III, 20. num. 2.

Effigiem animalis] Huic fabulae adversatur ipse Tacitus, cum mox infra cap. 5. ait; nulla simulacra urbibus Judaeorum, nedum templis sunt. Sed de hac fabula plura vide in Notis et Emendationibus ad Hist. V, 4.

Caeso Ariete] Haec meris, ut patet, conjecturis, quibus nihil fallacius, nituntur. De bove Api, Jovis Hammonis capite cornuto, etc. vide Broterium; ad cujus docti Notas in margine, et Notas et Emendationes ad Hist. V. lectorem curiosum adire licet.

Sue abstinent] Haec ceteraque ex conjectura dicta, atque falsa. Non sue tantum, sed etiam sanguine, morticinis, quam plurimis etiam avibus, piscibus, animalibus, juxta leges Levitic. XI et XVII, abstinent Judaei. Id autem vetitum Dei providentia, qui populi sui saluti consulebat. Nempe, ut recte observat eruditus Mead, Medica Sacra, cap. 2. pag. 17, cum in his calidioribus regionibus, nisi accurata sit victus ratio, corpora leprosa scabie facile inficiantur, interdicta sunt Judaeis nutrimenta crassa, quae in morbis, qui cutem occupant, incommoda sunt et noxia. Sic legis praecepta non modo Judaeos ab idololatria et vanis religionibus avertebant, sed ab omnibus quoque immunditiis puros illos praestabant. Broterius. Omnia Legis Mosiacae praecepta bene explicata, illustrata, et defensa invenire liceat in notis ad Test. Vet. doctissimi Priestleii. Vide praecipue ejus Dissertationem eximiam Tom. I. pag. 373. in qua Primigenia et praestantia Institutionum Mosiacarum demonstrantur.' Cujus summa pag. 399. in his verbis. Nunc, sine dubio, ex * omnibus argumentis (et ad multa alia comparatio dilatari posset)