Immagini della pagina
PDF
ePub

culpa atque dedecore etiam censorium nomen, quod asperius antea populo videri solebat, id nunc poscitur, id iam populare et 9 plausibile factum est. In hac libidine hominum nocentissimorum, in populi Romani cotidiana querimonia, iudiciorum infamia, totius ordinis offensione cum hoc unum his tot incommodis remedium esse arbitrarer, ut homines idonei atque integri causam rei publicae legumque susciperent, fateor me salutis omnium causa ad eam partem accessisse rei publicae sublevandae, quae maxime laboraret.

10

5

Nunc, quoniam quibus rebus adductus ad causam accesse- 10 rim demonstravi, dicendum necessario est de contentione nostra, ut in constituendo accusatore quid sequi possitis habeatis. Ego sic intellego, iudices: cum de pecuniis repetundis nomen cuius

ster. Die lex Aurelia iudiciaria, durch welche die Gerichte unter die drei Stände (senatores, equites und tribuni aerarii) getheilt wurden, ging noch in demselben Jahre durch; s. V, 178. Aus Act. I, 49 'hic si quid erit offensum, omnes homines non iam ex eodem ordine alios magis idoneos, sed alium ommino ordinem ad res iudicandas quaerendum arbitrabuntur' geht hervor, dass die demokratische Partei auch an die gänzliche Beseitigung des Senatorenstandes gedacht hatte.

ad res iudicandas ist der stehende Ausdruck von der Ausübung des Richteramts, s. V, 177, und so auch von einzelnen Gerichten, wie Verr. II, 78 ob rem iudicandam pecuniam accipere.

1. censorium nomen: Sulla hatte bei seiner Verfassungsreform die Censur zwar nicht förmlich abgeschafft, aber doch der Sache nach beseitigt, s. Mommsen's röm. Staatsrecht II, 325 (2). Seit 86 war erst im J. 70 wieder ein lustrum gehalten worden (Einl. A. 16), bei dem die Censoren L. Gellius Publicola und Cn. Cornelius Lentulus eine grosse Zahl von viri senatorii wegen ihrer Bestechlichkeit als Richter aus dem Senat stiessen.

2. id: Wiederaufnehmen des

Subjects zur stärkeren Hervorhebung des Contrastes; so auch 56 a. E. IV, 67. 116. 123. 130 etc.

5. offensio 'Miscredit', wie V, 178 offensio iudiciorum. Dafür II, 117 existimatio offensa (gesunkene Achtung) nostri ordinis.

'zu

incommodis 'Uebelstände'.

8. ad eam partem... laboraret dem am meisten leidenden Zweige des einer Aufhilfe bedürftigen Staatswesens'.

12. quid sequi possitis ‘bestimmte Anhaltspunkte'.

13. Mit ego sic intellego beginnt die eigentliche argumentatio in causa; die propositio (Thema) ihres ersten Theils ist in den folgenden Worten enthalten. Die in das exordium verwebte Erörterung 'quibus rebus adductus ad causam accesserit' war extra causam, die in einer disceptatio de verissimo accusatore (Einl. A. 36) auch unterbleiben konnte,

nomen cuiuspiam deferatur. Der erste Act für den Ankläger in einer quaestio perpetua war die postulatio (Einl. § 9). Lag kein gesetzliches Hinderniss vor, oder traten nicht mehrere mit der gleichen postulatio auf, so erfolgte alsbald die nominis delatio, welcher der Praetor bei keinem legalen Hinderniss durch die nominis

piam deferatur, si certamen inter aliquos sit, cui potissimum delatio detur, haec duo in primis spectari oportere: quem maxime velint actorem esse ei, quibus factae esse dicantur iniuriae, et quem minime velit is, qui eas iniurias fecisse arguatur. 4. In 11 5 hac causa, iudices, tametsi utrumque esse arbitror perspicuum, tamen de utroque dicam, et de eo prius, quod apud vos plurimum debet valere, hoc est de voluntate eorum, quibus iniuriae factae sunt, quorum causa iudicium de pecuniis repetundis est constitutum. Siciliam provinciam C. Verres per triennium de10 populatus esse, Siculorum civitates vastasse, domos exinanisse, fana spoliasse dicitur. Adsunt queruntur Siculi universi: ad meam fidem, quam habent spectatam iam et cognitam, confugiunt: auxilium sibi per me a vobis atque a populi Romani legibus petunt: me defensorem calamitatum suarum, me ultorem 15 iniuriarum, me cognitorem iuris sui, me actorem causae totius esse voluerunt. Utrum, Q. Caecili, hoc dices, me non Siculorum 12 rogatu ad causam accedere, an optimorum fidelissimorumque sociorum voluntatem apud hos gravem esse non oportere? Si id audebis dicere, quod C. Verres, cui te inimicum esse simulas, 20 maxime existimari vult, Siculos hoc a me non petisse, primum causam inimici tui sublevabis, de quo non praeiudicium, sed plane

receptio Folge gab (Einl. § 11). Gewöhnlich aber werden beide Acte der postulatio und delatio im engeren Sinne ohne nähere Unterscheidung kurzweg mit nominis delatio beseichnet.

2. quem maxime velint. Der Satz ist nicht absolut giltig; denn in einer causa publica konnte diesem Wunsche auch das Staatsinteresse im Wege stehn.

4. minime velit, weil ein solcher vom Verdacht eines Einverständnisses mit dem Beklagten (praevaricatio) am meisten frei ist.

8. quorum causa, allgemein : um derentwillen, die jedesmal Unrecht erlitten haben; iudicium constitutum, durch die lex Calpurnia vom J. 149. Vgl. 17 u. V, 4.

11. adsunt queruntur, asyndetisch, weil die Begriffe zusammengehöriges besagen; I, 3 adsit respondeat; .p. Quinct. 75 adsunt

defendunt. Verr. V, 127 pecunias non repetunt, relinquunt.

Co

15. cognitorem iuris sui. gnitor ist der gerichtliche Stellvertreter einer Partei, also hier 'Vertreter ihres R'. Eines solchen bedurften die Sicilier, weil die socii als peregrini blos ein mittelbares Klagrecht hatten. Ueber das ius Siculorum s. zu 19.

17. fidelissimorum, zu V, 115.

21. non praeiudicium etc. Der Sinn ist den Entschluss der Sicilier, sich nach einem actor umzusehn, betrachtet man nicht als ein praeiudicium, d. h. als eine Vorentscheidung, die maassgebend für ein Gericht in derselben (oder einer verwandten) Sache erscheine (s. III, 153), sondern geradezu als eine condemnatio des Verres. Vgl. Act. I, 2 reus in iudicium adductus est C. Verres, homo vita atque factis omnium iam opinione damnatus: ibid. 35 etc.

iudicium iam factum putatur, quod ita percrebruit, Siculos 13 omnes actorem suae causae contra illius iniurias quaesisse. Hoc si tu, inimicus eius, factum negabis, quod ipse, cui maxime haec res obstat, negare non audet, videto ne nimium familiariter inimicitias exercere videare. Deinde sunt testes viri clarissimi no- 5 strae civitatis, quos omnes a me nominari non est necesse: eos qui adsunt appellabo, quos, si mentirer, testes esse impudentiae meae minime vellem. Scit is, qui est in consilio, C. Marcellus; scit is, quem adesse video, Cn. Lentulus Marcellinus: quorum fide atque praesidio Siculi maxime nituntur, quod omnino Mar- 10 14 cellorum nomini tota illa provincia adiuncta est. Hi sciunt hoc non modo a me petitum esse, sed ita saepe et ita vehementer esse petitum, ut aut causa mihi suscipienda fuerit aut officium necessitudinis repudiandum. Sed quid ego his testibus utor, quasi res dubia aut obscura sit? Adsunt homines ex tota provincia 15 nobilissimi, qui praesentes vos orant atque obsecrant, iudices, ut in actore causae suae deligendo vestrum iudicium ab suo iudicio ne discrepet. Omnium civitatum totius Siciliae legationes adsunt praeter duarum: quarum si adessent, duo crimina vel maxima minuerentur, quae cum his civitatibus C. Verri com- 20 15 municata sunt. At enim cur a me potissimum hoc praesidium petiverunt? Si esset dubium petissent necne, dicerem cur petissent: nunc vero cum id ita perspicuum sit, ut oculis iudicare possitis, nescio cur hoc mihi detrimento esse debeat, si id mihi 16 obiciatur, me potissimum esse dilectum. Verum id mihi non 25 sumo, iudices, et hoc non modo in oratione mea non pono, sed ne in opinione quidem cuiusquam relinquo, me omnibus patronis

8. in consilio iudicum; C. Marcellus, s. zu IV, 86; Cn. Lentulus Marcellinus, Consul im J. 56, als eifriger Gegner des Clodius und des Pompeius bekannt. Als patronus Siciliae vertrat er im Senat die Provinz bei den gemeinsamen Forderungen der civitates, Einl. § 6. Sein Vater war von einem Lentulus adoptiert worden, daher Marcellinus.

10. Marcellorum nomini, zu 2. 19. praeter duarum, der Mamertiner, s. IV, 15 und zu IV, 3, und der Syrakusaner, IV, 138.

duo crimina vel maxima: s. über die Mamertiner IV, c. 9, über die Syrakusaner zu IV, 139.

=

20. communicata communia, wie V, 5; III, 50 socii putandi sunt, quos inter res communicata est. p. Rosc. Am. 142.

21. at enim 'aber man wird vielleicht fragen'; Seyffert's Schol. Lat. I, 130.

22. dicerem cur petissent. Die Gründe deutet Cic. doch § 16 in den Worten sed unius cuiusque temporis etc. an und bedient sich dieser Redewendung, weil die directe Beantwortung des cur ihn zwingen würde zu viel von seiner Person zu sprechen.

27. in opinione, d. h. ich kann auch nicht zugeben, dass man so etwas nur vermuthe; vgl. 26 a. E.

esse praepositum. Non ita est, sed unius cuiusque temporis, valetudinis, facultatis ad agendum ducta ratio est. Mea fuit semper haec in hac re voluntas et sententia, quemvis ut hoc mallem de iis, qui essent idonei, suscipere quam me, me ut mallem quam 5 neminem.

5. Reliquum est iam ut illud quaeramus, cum hoc con- 17 stet Siculos a me petisse, ecquid hanc rem apud vos animosque vestros valere oporteat, ecquid auctoritatis apud vos in suo iure repetundo socii populi Romani, supplices vestri, habere debeant. 10 De quo quid ego plura commemorem? quasi vero dubium sit quin tota lex de pecuniis repetundis sociorum causa constituta sit. Nam civibus cum sunt ereptae pecuniae, civili fere actione 18 et privato iure repetuntur: haec lex socialis est, hoc ius nationum exterarum est, hanc habent arcem, minus aliquanto nunc quidem 15 munitam quam antea, verum tamen, si qua reliqua spes est, quae sociorum animos consolari possit, ea tota in hac lege posita est, cuius legis non modo a populo Romano, sed etiam ab ultimis nationibus iam pridem severi custodes requiruntur. Quis ergo 19

omnibus patronis, nemlich der Sicilier (s. 2), nicht allen Patronen überhaupt.

1. temporis, wie des Richters C. Marcellus.

4. quam neminem, da ihm Caecilius unter den idonei nicht mitzählt.

8. in suo iure repetundo, bei Geltendmachung ihres verletzten Rechtes, s. zu 19.

11. tota lex. Zwar konnten auch römische Bürger von dem Gesetze Gebrauch machen, zumal nachdem die lex Servilia (vom J. 106 oder 105) der Repetundenklage die Ausdehnung gegen alle Magistrate und auch gegen Richter wegen gewissenloser Rechtspflege gegeben hatte; allein Cic. denkt hier nur an den Hauptinhalt des Gesetzes, das unstreitig zunächst die socii anging. Auch betreffen die uns bekannten Repetundenprocesse fast alle Erpressungen in den Provinzen. Vgl. II, 15 at enim istum Siculi soli persequuntur, cives Romani, qui in Sicilia negotiantur, defendunt...

Primum, si ita esset, tamen vos in hac quaestione de pecuniis repetundis, quae sociorum causa constituta est lege iudicioque sociali, sociorum querimonias audire oporteret.

12. civili actione, nach der Klagform, von welcher Bürger Gebrauch machen, im Gegensatz von actio socialis; privato iure, mit dessen Handhabung der praetor urbanus betraut war, im Gegensatz von iure publico, weil Klagen über mein und dein civilrechtlich behandelt wurden.

15. quam antea, wo der Ritterstand die Gerichte hatte.

17. a populo R. das nicht gleichgiltig zusehn kann, wenn der Wohlstand der Provinzen, die sein Eigenthum sind (II, 7 quasi quaedam praedia populi Ro. sunt vectigalia nostra atque provinciae), durch habsüchtige Beamte zerrüttet wird; vgl. III, 122. 127.

18. nationibus, s. zu 7.

custodes, nemlich Richter, die eigentlichen custodes legum.

est, qui neget oportere eorum arbitratu lege agi, quorum causa lex sit constituta? Sicilia tota, si una voce loqueretur, hoc diceret: 'quod auri, quod argenti, quod ornamentorum in meis urbibus, sedibus, delubris fuit, quod in una quaque re beneficio senatus populique Romani iuris habui, id mihi tu, C. Verres, eri- 5 puisti atque abstulisti, quo nomine abs te sestertium miliens ex lege repeto.' Si universa, ut dixi, provincia loqui posset, hac voce uteretur: quoniam id non poterat, harum rerum actorem, 20 quem idoneum esse arbitrata est, ipsa delegit. In eius modi re quisquam tam impudens reperietur, qui ad alienam causam in- 10 vitis iis, quorum negotium est, accedere aut adspirare audeat? 6. Si tibi, Q. Caecili, hoc Siculi dicerent: 'te non novimus, nescimus qui sis, numquam te antea vidimus, sine nos per eum nostras fortunas defendere, cuius fides est nobis cognita': nonne id dicerent, quod cuivis probare deberent? Nunc hoc dicunt: 15 utrumque se nosse; alterum se cupere defensorem esse fortu21 narum suarum, alterum plane nolle. Cur nolint, etiam si taceant, satis dicunt; verum non tacent: tamen iis invitissimis te offeres?

1. lege agi, gerichtlich verfahren werde; lege agere heisst wörtlich nach bestimmtem Spruch (Formel) eine Klage erheben.

4. sedibus. Ohne Noth wollte man aedibus lesen. Sedes bezeichnet Wohnsitze aller Art, auch ausserhalb der Städte, also sowohl die der Stadt- als Landbewohner; vgl. II, 9 statuerunt (Siculi) urbes ac sedes suas relinquere. II, 157 ut sibi relinquendas domos ac sedes suas arbitrentur. II, 46 non solum arationes, sed etiam sedes suas patrias reliquerant. III, 128 ut illa aratorum multitudo in suis agris ac sedibus collocetur.

5. iuris. Das ius der Sicilier beruhte auf der lex Rupilia vom J. 132, in welchem Grundgesetze der Provinz die Pflichten und Rechte der einzelnen civitates festgesetzt waren; s. II, 40 cum senatus consultum intercederet, cuius consulto P. Rupilius de decem legatorum sententia (d. i. nach dem Gutachten einer dem Consul beigegebenen Zehnercommission) leges in Sicilia constituerat; cum omnes ante te

praetorem Rupilias leges et in ceteris rebus et in iudiciis maxime servassent etc.

6. quo nomine, auf welchen Namen hin, d. i. weshalb; Vell. Pat. 1, 3, 2 quo nomine mirari convenit. Verr. I, 23 ut dictitent se istum hoc uno nomine absolvi velle ut etc.

sestertium miliens, Einl. A. 44.

8. non poterat. Die Provinz hatte kein unmittelbares Klagerecht (s. zu 11 über cognitor), welcher wahre Grund durch die geschickte Anwendung der προσωποποιία fein verdeckt wird.

11. accedere aut adspirare. Adspirare, schwächer als accedere, 'hinhauchen, nur mit dem Hauche berühren' steht figürlich für 'sich nähern, sich zudrängen, wo einmischen'; s. 51. V, 97. I, 142 quid enim quisquam ad meam pecuniam me invito adspirat? quid accedit?

13. qui sis, was für ein Mensch du bist, von welchem Charakter und Fähigkeiten.

« IndietroContinua »