præerant; vel qui primo in provin cias profecti, atque ibi prætura functi, ibidem prorogato imperio, ultra legitimum tempus remanebant; vel qui privati mittebantur in provinciam, non recturi, sed bellum administraturi; vel qui imperatorum Romanorum tempore ab iis in provincias mittebantur quas sibi reservabant.

49 Mauritaniam] Mauritania duplex est in Africa, vel Cæsariensis, quæ nunc regnum Tremissenum, vel Tingitana, nunc regnum Maroci. Utramque appellamus Barbariam. Prior mare Mediterraneum, posterior Oceanum attingit.

50 Pecunia uti ex ærario Pompeio detur] Neque enim proferri pecunia ex ærario absque Senatus auctoritate poterat.

51 Juba] Juba erat rex Numidiæ, qui postea Curionem vicit, deinde cum Pompeianis reliquiis in Africa ad Thapsum a Cæsare victus, sibi violentas manus attulit.

52 Duæ consulares, reliquæ prætoriæ] Consulares provinciæ dicebantur quæ decerni solebant futuris consulibus, ut finito magistratu in eas irent. Atque eæ erant Asia et Africa. Prætoriæ erant reliquæ quæ prætura Ro

mana abeuntibus dabantur. Hic autem privatis et non ex prætura et consulatu dabantur, ut fieri solebat, provinciæ regendæ. Ita Catoni data est Sicilia, Tuberoni Africa, M. Cottæ Sardinia, L. Domitio Gallia Cisalpina, Scipioni Syria.

53 Scipioni obvenit Syria] Plutarehns scripsit a Pompeio missum esse socerum Scipionem in Syriam, et Cneium filium, qui classem pararent.

54 Philippus et Marcellus privato consilio prætereuntur] Philippus, quia cum Cornelio Lentulo Marcellino fuerat consul anno U. C. 13сxсvи secundum Fastos, Marcellus vero cum Paulo consul fuerat, erant eis tradendæ provinciæ consulares, sed ideo prætermittuntur, quia Philippus Atiam Julia sorore Cæsaris natam, et Marcellus Octaviam Atiæ filiam habebant in matrimonio, affines Cæsaris. In quibusdam legitur Paulus Triennio toto Marcelli fuerant consules, anno U. C. и M. Marcellus; anno 1OCCIV C. Marcellus; anno 1ɔccv hic C. Marcellus, qui Marci frater erat, Caii vero, qui anno superiore consul fuerat, patruelis. Priores infensi Cæsari, hic vero amicus.

55 Neque eorum sortes dejiciuntur]

56

Sortes dejici dicuntur, quia illi consulares, ut controversiarum tolleretur occasio, aut sortiebantur inter se provincias, aut inter ipsos conveniebat utra utrius esset, quod dicebant comparare provincias, ut ex hoc loco T. Livii cognoscitur: Principio insequentis anni cum consules novi de provinciis retulissent, primo quoque tempore, aut comparare inter eos Italiam et Macedoniam, aut sortiri placuit. Quod si nec sortiri, nec comparare voluissent, populus Rom. suam auctoritatem interponebat.'

56 Neque expectant, &c.] Quia populus universus favebat Cæsari, atque adeo totam factionem istam dissipasset. Imperium autem erat jus administrandi, ac suis auspiciis belli gerendi, quod dari solebat lege curiata, quæ comitiis curiatis ferri consueverat. Sic Cicero in orat. de Lege agraria: Consuli, si legem curiatam non habet, attingere rem militarem non licet.' Sic Camillus apud Livium in oratione qua Veientanam commigrationem dissuadet : 'Comitia centuriata, quibus consules tribunosque militum consulari potestate creatis; comitia curiata, quæ militarem rem continent, ubi auspicato nisi ubi assolet, fieri possunt?' Et Festus ait eum esse cum imperio cui nominatim est a populo mandatum imperium. Hæc autem vox imperium seorsim usurpata, semper pro imperio bellico sumitur, si enim pro civili, adjungi solet consulare, aut prætoris imperium, aut aliquid simile.

57 Paludatique] Paludati dicuntur vestiti paludamento, quæ militaris vestis erat, qua induti faciebant vota

Quæ vestis

publice imperatores. non tantum erat imperatorum, sed centurionum et militum atque etiam lictorum. Sed imperatorum paludamentum ad prælium proficiscentium esse solebat album aut purpureum, ut testatur Val. Max. 1. 6.

58 Votis nuncupatis] Nuncupari, suscipi, concipi dicebantur vota ab imperatoribus, quia ante discessum sacrificia et vota faciebant, se, vel ludos vel ædes sacras facturos, si res successisset, tuncque, ut ait Macrobius, dicebantur voti rei, et cum res successerat, damnati voti. Ejusmodi voti formulam habemus apud Livium lib. xxxvi. Si duellum, &c. id ex sententia S. P. Q. R. confectum erit, tum tibi Jupiter P. R. ludos magnos dies x continuos faciet.' Solennis illius votorum nuncupationis et profectionis illustre habetur exemplum apud T. Livium in bello contra Perseum: Per eos dies P. Licinius consul, votis in Capitolio nuncupatis, paludatus ab urbe est profectus. per ea quidem res magna cum dignitate ac majestate geritur. Præcipue convertit oculos, cum ad magnum nobilemque aut virtute aut fortuna hostem euntem consulem prosequuntur. Contrahit enim non officii modo cura, sed etiam studium spectaculi, ut videant ducem suum, cujus imperió consilioque summam reipubl. tuendam permiserunt.'

Sem

59 Quod ante id tempus acciderat nunquam] Id verum non est. Immo Cicero in epist. sic scribit: 'Consulibus more majorum concessum omnes adire provincias.' Itaque in hoc loco, qui haud dubic corruptus est, punctum quod est ante consules, post

ponam ipsi voci consules, ut sensus sit, consules antequam exiissent in provincias paludati, prætores esse missos in provincias, quod factum erat nunquam, qui prætores etiam ex urbe proficiscuntur antequam consules profecti sint.

60 Lictoresque habent in urbe et capitolio privati] Non consularibus aut prætoriis more recepto datæ fuerant provinciæ, sed privatis, qui lictoribus stipati prodierunt e capitolio.

61 Tota Italia delectus habentur] Formam delectus habendi lege apud Polybium lib. VI. quæ tamen non fuit semper eadem.

62 Pecuniæ a municipiis exiguntur] A. Gellius xvI. 13. sic explicat qui sint municipes: Municipes sunt cives Romani ex municipiis suo jure et suis legibus utentes, muneris tamen cum Pop. Rom. honorarii participes, a quo munere capessendo appellati videntur, nullis aliis necessitatibus, neque ulla pop. R. lege astricti. Primos autem municipes sine suffragii jure, Cærites factos esse accepimus.'

63 E fanis tolluntur] Fecit religionis amor, ut non tantum pecudes Deo offerrentur, sed et quæ hominum judicio pretiosissima putantur, inter quæ primum est aurum. Quod

passim in templis ea causa consecratum vel commendatum condebatur, quod qui violavit, videtur pœnis se magnis fecisse obnoxium ; ut Cambyses, qui spoliato Jovis Ammonis tem

plo, exercitum Libycis obrutum arenis rediens, amisit. Ipse vix casu eo vitato, in Ægyptum reversus, semetipsum imprudens occidit; ut Brennus Gallorum rex, qui, expilato templo Delphico, sacrilegum exercitum ibidem fulminibus obtritum amisit, seipsumque, eo casu amens, confodit; ut Q. Cæpio, quem, Tolosa expug nata, templisque ibidem auro spoliatis, tantæ calamitates incesserunt, et omnes auri illius participes, ut proverbio locum dederit, aurum Tolosanum,' de re noxia: tantaque reverentia religionis apud Romanos, ut Q. Pleminii legati Scipionis in thesauro Proserpinæ Locrensis spoliando, sceleratam avaritiam hac animad, versione vindicaverit : Eum enim vinctum Romam protrahi jusserunt, cumque is ante causæ dictionem in carcere deterrimo genere morbi consumtus esset, pecuniam Dea Senatus imperio, et quidem summam duplicando recuperavit, teste Val. Max. 1. 11. Atque hæc quidem primis temporibus. Hic enim neglecta est religio, ipseque Cæsar, qui Pompeianorum factum vituperat, in Gallia, teste Suetonio, fana templaque Deum donis referta expilavit, in primoque consulatu tria millia pondo auri furatus e capitolio, tantundem inaurati æris reposuit.

64 Cæsar apud milites concionatur] Quod, teste Suetonio, fecit flens et veste a pectore discissa.