ut ultro transeamus transferamusque bellum; vereor, ne cui vestrum majus id audaciusque consilium, quam aut pro memoria cladium nuper acceptarum, aut pro ætate mea, videatur. Adversæ pugnæ in Hispania nullius in animo, quam meo, minus obliterari possunt ; quippe cui pater et patruus intra triginta dierum spatium, ut aliud super aliud cumularetur familiæ nostræ funus, interfecti sunt.3 Sed ut familiaris pæne orbitas ac solitudo frangit animum; ita publica cum fortuna tum virtus desperare de summa rerum prohibet. Ea fato quodam data nobis sors est, ut magnis omnibus bellis victi vicerimus. Vetera omitto, Porsenam, Gallos, Samnites: a Punicis bellis incipiam. Quot classes, quot duces, quot exercitus priore bello amissi sunt? Jam quid hoc 5 bello memorem? Omnibus aut ipse affui cladibus; aut, quibus abfui,' maxime unus omnium eas sensi. Trebia, Trasimenus, Cannæ, quid aliud sunt, quam monumenta occisorum exercituum consulumque Romanorum? Adde defectionem Italiæ, Siciliæ majoris partis, Sardiniæ. Adde ultimum terrorem ac pavorem, castra Punica inter Anienem et moenia Romana posita, et visum prope in portis victorem Hannibalem. In hac ruina rerum stetit una integra atque im

2 Transitu Cantabrig. Arceamus transitu hostes edidit Drak. ex emendatione Gron. et sic dant Doering. et Kreyssig.-3 Interfecti sint malebat Gron. -4 Olim legebatur Eo fato quo donata nobis sors est. Quidam codd. eo fato (vel facto) quo damnata. Put. ca fato quodam nata.—5 Hoc de bello conj.

NOTE

h Arceamus transitum hostis] Elegantius ex Cantabr. Cod. Jac. Gron. Arceamus transitu hosteis.

Ea fato quodam data nobis sors est] Nobis, nempe Romanis. Hæc forte vera lectio eruta a Gronovio ex Put. ubi nata, quod ferri posset: melius tamen videtur data; ut apud Virg. 1. Æneid. Hoc mihi sorte datum :' et apud nostrum lib. III. Data fato etiam quodam Furiæ genti Gallica bella.'

* Jam quid hoc bello memorem] Sic

scripti quos vidi : et sensus est, quid gestum hoc bello memorem? Minus elegantiæ habet illud Sigonii, quid hoc de bello memorem?

Quibus abfui] Clades Hispanicas intelligit, ubi pater patruusque ipsius occubuerant, cum ille in exercitibus Italicis esset. Nam et apud Trebiam patrem vulneratum admodum adolescens corpore suo protexisse dicitur, lib. XXI. c. 46. Quod et Polyb. affirmat lib. x.

6

mobilis virtus populi Romani. Hæc omnia strata humi erexit ac sustulit. Vos omnium primi, milites, post Cannensem cladem vadenti Hasdrubali ad Alpes Italiamquequi si se cum fratre conjunxisset, nullum jam nomen esset populi Romani-ductu auspicioque patris mei obstitistis. Et hæ secundæ res illas adversas sustinuerunt. Nunc, benignitate Deum, omnia secunda, prospera, in dies lætiora ac meliora in Italia Siciliaque geruntur. In Sicilia Syracusa, Agrigentum captum, pulsi tota insula hostes, receptaque provincia in ditione 7 populi Romani est." In Italia Arpi recepti, Capua capta. Iter omne ab urbe Roma trepida fuga emensus Hannibal, in extremum angulum agri Bruttii compulsus, nihil jam majus precatur Deos, quam ut incolumi cedere atque abire ex hostium terra liceat. Quid igitur minus conveniat, milites, quam, cum aliæ super alias clades cumularentur, ac Dii prope ipsi cum Hannibale starent, vos hic cum parentibus meis (æquentur enim etiam 9 honore nominis ") sustinuisse labantem fortunam populi Romani, nunc eosdem, quia illic omnia secunda lætaque sunt, animis deficere? Nuper quoque quæ acciderunt, utinam tam sine meo luctu, quam vestro, transissent!° Nunc Dii immortales imperii Romani præsides, qui centuriis omnibus, ut mihi imperium juberent dari,1° fuere auctores, iidem auguriis auspiciisque, et per nocturnos etiam visus, omnia læta ac prospera portendunt. Animus quo

Sigon.—6 Agrigentumque Gron. Donjat. Crev.—7 In quibusdam Edd. in ditionem exhibetur.-8 Vet. lib. apud Sigon. nihil jam magis.—9 Al, æquentur NOTE

Receptaque provincia in ditione populi Romani est] Variant libri: meliores in ditione, plerique habent in ditionem; utrumque in eundem sensum : quid enim, quantum ad sententiam, distant provincia recepta, sen reducta est in ditionem; et provincia recepta, id est, recuperata, in ditione est? hoc ego malim.

nis] Patruus cum patre.

• Utinam tam sine meo luctu, quam vestro, transissent] Ipse Scipio patrem ac patruum cæsos lugebat: milites exercitus quem alloquebatur, incolumes; et cæsis ducibus magnaque parte commilitonum, ipsi tamen vic

tores.

P Per nocturnos etiam visus] Se a

" Æquentur enim etiam honore nomi- Neptuno in quiete monitum, ut Car

que meus, maximus mihi ad hoc tempus vates, præsagit, nostram Hispaniam esse: brevi extorre hinc omne Panicum nomen maria terrasque fœda fuga impleturum. Quod mens sua sponte divinat, idem subjicit ratio haud fallax. Vexati ab iis socii nostram fidem per legatos implorant. Tres duces discrepantes, prope ut defecerint alii ab aliis, trifariam exercitum in diversissimas regiones distraxere. Eadem in illos ingruit fortuna, quæ nuper nos afflixit. Nam et deseruntur ab sociis, ut prius ab Celtiberis nos, et diduxerunt exercitus; quæ patri patruoque meo causa exitii fuit. Nec discordia intestina coire eos in unum sinet, neque singuli nobis resistere poterunt. Vos modo, milites, favete nomini Scipionum, soboli imperatorum vestrorum, velut accisis recrescenti stirpibus. Agite, milites veteres, novum exercitum novumque ducem traducite Iberum,' traducite in terras cum multis fortibus factis sæpe a vobis peragratas. Brevi" faciam, ut, quemadmodum nunc noscitatis in me patris patruique similitudinem oris vultusque et lineamenta corporis, ita ingenii, fidei, virtutisque ad exemplum expressam effigiem 12 vobis reddam, ut revixisse aut renatum sibi quisque Scipionem imperatorem dicat.'

42. Hac oratione accensis militum animis, relicto ad præsidium regionis ejus M. Silano cum tribus millibus

* Ducite trans Iberum.

enim ipsi etiam; et mox labentem.-10 Del. dari conj. Duk.-11 Sigon. vult breve.—12 ‘Fidei virtutisque ad exemplum expressam effigiem vobis reddam, pro vulg. exemplum expressam ad effigiem, edidi ex emend. Ruhnken, ad Rutil. Lup. de fig. p. 108. et vel atque expressam effigiem, vel et expressam adeo effigiem, conj. Duk. ut Scipio expressa effigies ingenii cet. esse, eamque in se expressam videri et ab omnibus cognosci voluerit.' Rupert. Probat etiam Doering.

peditum et trecentis equitibus, ceteras omnes copias (erant autem viginti quinque millia peditum, duo millia et quingenti equites) Iberum trajecit. Ibi quibusdam suadentibus, ut, quoniam in tres tam diversas regiones" discessissent Punici exercitus, proximum aggrederetur, periculum esse ratus, ne eo facto in unum omnes contraheret, nec par esset unus tot exercitibus, Carthaginem Novam interim oppugnare statuit; urbem cum ipsam opulentam suis opibus, tum hostium omni bellico apparatu plenam; (ibi arma, ibi pecunia, ibi totius Hispaniæ obsides erant ;) sitam præterea cum opportune ad trajiciendum in Africam, tum super portum satis amplum quantævis classi, et nescio an unum 13 in Hispaniæ ora, qua nostro adjacet mari. Nemo omnium, quo iretur, sciebat, præter C. Lælium. Is, classe circummissus, ita moderari cursum navium jussus erat, ut eodem tempore exercitus ostenderetur,14 et classis portum intraret. Septimo die ab Ibero Carthaginem ventum est simul terra marique.

Ne occasionem ipsis daret sese conjungendi.

13 Al. unam probante Sigon. coll. Polyb. x. 8. pr.-14 Edd. et alter Pe.

NOTE

Et trecentis equitibus] Quingentos Polyb. numerat.

" In tres tam diversas regiones] Hasdrubal Hamilcaris filius circa Saguntum, dans le Royaume de Valence: Mago supra Castulonensem saltum, sur la frontière de la Castille nouvelle, et du Royaume de Murcie: Hasdrubal Gisgonis ad Gades, vers l'extrémité de l'Andalousie Méridionale. Alibi eos locat Polybius, et longius adhuc ab Ibero.

* Carthaginem Novam] Carthagena, in regno Murciæ: de qua supra XXI.

5.

▾ Nescio an unum] Intelligi potest de portu Carthaginis Novæ, qui adhuc capacissimus habetur in Mediterraneo mari: nec alia est Polybii mens

cum lib. x. ait hanc urbem in Hispania solam esse (ὅτι . . μόνη σχεδὸν) qua portus haberet classi et navalibus copiis accommodatos, &c.

z Exercitus ostenderetur] Ita legendum ex Palat. Nam si Petav. et Colb. sequamur, ubi eodem tempore exercitus ostenderet; interserendum erit pronomen se. Rhenanus sensum quidem explicuit, sed non Livianis verbis, cum scripsit, eodem tempore Scipio a terra exercitum ostenderet. Illa enim Scipio a terra, subdititia sunt. 'Exercitum autem dicit Livius pro terrestribus copiis, et alibi quoque classi opponit, ut lib. XXXII. ‘cum magnis classibus exercitibusque mare trajecerunt.'

Castra ab regione urbis, qua in septemtrionem versa est, posita: his ab tergo (nam frons natura tuta erat) vallum objectum.'5 15 a Ceterum sita Carthago 16 sic est. Sinus est maris media fere Hispaniæ ora, maxime Africo vento oppositus, et quingentos passus 17 introrsus retractus, paululo plus passuum in latitudinem patens. Hujus in ostio sinus parva insula objecta ab alto portum ab omnibus

tav. ostenderet, unde Gron. conj. se ostenderet. Vid. Not. Var.-15 Vocem frons inseruit Rhen. (cf. Sil. xv. 227.) In Mss. et Edd. antt. legitur: his ab tergo (nam natura tuta erant) nullum vallum objectum. Hinc J. Fr. Gron. conj. his ab tergo (alia natura tuta erant) duplum vallum o. vel (nam natura t. e. alia) v. 0. Jac. Gron. ante natura tuta erant. Schel. ad Polyb. de castramet. p. 1151. et Drak. his ab tergo (nam natura tuta erant) vallum o. vel his nisi ab tergo... nullum vallum o.' Rupert.-16 Olim legebatur Etenim sita Carthago. -17' Quingentos passus cet. immo MMD. passus, et mox paululo plus passuum M. ex Polyb. legendum jam monuere Sigon. et Duker.' Rupert.

NOTE