in cives M. Livium, ad bellum proficiscentem, monenti Q. Fabio, ne prius, quam genus hostium cognosset, temere manum consereret,' respondisse: Ubi primum hostium agmen conspexisset, pugnaturum.' Cum quæreretur, quæ causa festinandi esset? Aut ex hoste egregiam gloriam,' inquit, ' aut ex civibus victis gaudium, meritum certe, etsi non honestum, capiam.' Prius quam Claudius consul in provinciam perveniret, per extremum finem agri Larinatis" ducentem in Sallentinos exercitum Hannibalem cum expeditis cohortibus adortus C. Hostilius Tubulus incomposito agmini terribilem tumultum intulit. Ad quatuor millia hominum occidit, novem signa militaria cepit. Moverat ex hybernis ad famam hostis Q. Claudius, qui per urbes agri Sallentini castra disposita habebat. Itaque, ne cum duobus exercitibus simul confligeret, Hannibal nocte castra ex agro Tarentino movit, atque in Bruttios concessit. Claudius in Sallentinos agmen convertit. Hostilius, Capuam petens, obvius ad Venusiam sit consuli Claudio. Ibi ex utroque exercitu electa peditum quadraginta millia, duo millia et quingenti equites, quibus consul adversus Hannibalem rem 16 gereret: reliquas copias Hostilius Capuam ducere jussus, ut Q. Fulvio proconsuli traderet. 41. Hannibal, undique contracto exercitu, quem in hybernis aut in præsidiis agri Bruttii habuerat, in Lucanos ad Grumentum venit, spe recipiendi oppida, quæ per metum ad Romanos defecissent. Eodem a Venusia consul Roma Doujat. Crev.-15 Adhuc ira Edd. ante Gron.-16 Res Gron. Doujat. Crev. NOTE Larinatis] A Larino oppido Ap. notationibus ad geographiam sacram, puliæ. • Ad Grumentum] Oppidum erat Lucaniæ, quæ nunc Basilicata: haud procul Aciri fluvio, in quem confluit Sora. Cluv. putat dici vul. Clarimonte. Holst. in annotationibus ad illius Italiam ponit ad antiquam ecclesiam S. Laberii, vul. S. Laviero: sed in an censet esse Agrimonte ad eundem Acirim, supra Tursi oppidum. In annotationibus denique ad Ortelium eo decurrit, ut putet esse Agromento ad dextram Aciris fl. qui situs est Agrimontis: ut inter hæc duo an aliquid sit discriminis, dubium satis videatur. nus exploratis itineribus contendit, et mille fere et quingentos passus castra ab hoste locat. Grumenti moenibus prope injunctum '7 videbatur Pœnorum vallum. Quingenti passus intererant. Castra Punica ac Romana inter jacebat campus; colles imminebant nudi sinistro lateri Carthaginiensium, dextro Romanorum, neutris suspecti, quod nihil sylvæ neque ad insidias latebrarum habebant.18 9 In medio campo ab stationibus procursantes certamina, haud satis digna dictu, serebant. Id modo Romanum quærere apparebat, ne abire hostem pateretur. Hannibal, inde evadere cupiens,19 totis viribis in aciem" descendebat. Tum consul, Intentus erat ad decretoriam pugnam. 17 Prope junctum Edd. ante Gron. Hunc locum, qui male olim ita legebatur, Quingenti passus erant inter castra Punica et Romana. Interjacebat campus, ea, quam nos secuti sumus, distinctione egregie adjuvit J. F. Gron.' Doering.-18 J. F. Gron. tentat: quod nihil neque silvæ neque ad insidias latebrarum habebant. Muretus: quod nihil silvæ, nihil ad insidias latebrarum habebant, sine idonea causa. Non raro enim rệ nihil, uti in hoc loco, neque vel nec subjungi solet. Exempla dabunt Duker. et Drak. ad h. 1.' Doering.19' Non est in Put. Reg. Men. Voss. Td evadere, quod sensus tamen necessa NOTE p Intererant. Castra Punica [erant inter castra] In optimis codicibus, intererant castra Punica et Romana, eodem sensu. a Quod nihil sylvæ neque ad insidias latebrarum habebant] Mureto placebat, quod nihil silvæ, nihil ad insidias latebrarum. Gron. nihil neque silvæ, neque... latebrarum, &c. quasi nempe minus ordinate post nihil subjiciatur neque; videtur enim subintelligendum nihil, ac sic erit neque nihil, hoc est, aliquid. Miror suspectam viris adeo eruditis hanc Latinitatem: cum ignotum haud sit negativas particulas non, nihil, nemo, aliasque ejus generis, a se venuste habere, ac tacite continere quicquam, quispiam, ullus, &c. nihil enim idem est ac non quicquam: et cum adjicitur negativa particula neque, refertur, non ad negativam non inclusam in voce nihil, sed ad vocem affirmantem, nempe quicquam, quæ inest eidem vocabulo : ingenio hostis usus, quo minus in tam apertis collibus timeri insidiæ poterant, quinque cohortes, 20 additis quinque manipulis, nocte jugum superare, et in aversis vallibus considere jubet. Tempus exsurgendi ex insidiis et aggrediendi hostem Ti. Claudium Asellum tribunum militum et P. Claudium præfectum socium edocet, quos cum iis mittebat. Ipse luce prima copias omnes peditum equitumque in aciem eduxit. Paulo post et ab Hannibale signum pugnæ propositum est, clamorque in castris ad arma discurrentium est sublatus. Inde eques pedesque certatim portis ruere, ac palati per campum properare ad hostes. Quos ubi effusos consul videt, tribuno militum tertiæ legionis C. Aurunculeio imperat, ut equites legionis, quanto maximo impetu possit, in hostem emittat. Ita pecorum modo incompositos toto passim campo se fudisse, ut sterni obterique,' prius quam instruantur, possint. 42. Nondum Hannibal e castris exierat, cum pugnantium clamorem audivit. Itaque, excitus tumultu, raptim ad hostem copias agit. Jam primos occupaverat equester terror. Peditum etiam prima legio et dextra ala prælium * Primæ aciei Pœnorum terrorem intulerant equites Romani. riam reddere videtur. Put. Annibale inde capiens. Alii tres Annibalem inde cupiens.' J. F. Gron.-20 'Omnes rursum et Gallicani et Palatini cum Voss. cohortibus. Scribe, quinque cohortibus additos quinque manipulos.' J. F. Gron.1 'Putean. integre ipsis luce prima. Vide an potuerit Livius dicere ipsus luce prima.' J. F. Gron.-2 Sterni opprimique Edd, ante Gron. Vetus scriptura apud Rhenan. sterni operique. Put. sterni opterique (nt opsoleta, opsidio, opstitisse, idem codex); ceteri et Gall. et Pall. et Voss. sterni obterique.' J. F. Gronov. 3' Equester terror, ab equitibus Rom. injectus. Equestris terror multi Mss. NOTE bal inde evadere cupiens] Ita Reg. quod menti auctoris videtur repugnare : Colbertini, ne abire hostem pateretur Hannibalem, inde cupiens totis viribus in aciem descendebat. Inde, id est, ea de causa ne abire seu evadere Hannibal posset, Nero cupiens, &c. • Quinque cohortes] Plerique, quinque cohortibus additis quinque manipu lis; qua ratione jubendi verbum dativo gaudebit. Id ut vitetur (quod etsi minus usitatum, vitio tamen carere paulo ante ostendisse mihi videor) Gron. nominis inflexionem invertit, scribitque, quinque cohortibus additos quinque manipulos. Cohortes autem intellige sociorum, manipulos Romanorum. inibant. Incompositi hostes, ut quemque aut pediti, aut equiti casus obtulit, ita conserunt manus. Crescit pugna subsidiis, et procurrentium ad certamen numero augetur ; 4 pugnantesque (quod nisi in vetere exercitu et duci veteri 5 " haud facile est) inter tumultum ac terrorem instruxisset Hannibal, ni cohortium ac manipulorum decurrentium per colles clamor, ab tergo auditus, metum, ne intercluderentur a castris, injecisset. Inde pavor incussus, et fuga passim fieri cœpta est. Minorque cædes fuit, quia propinquitas castrorum breviorem fugam perculsis fecit. Equites enim tergo inhærebant;7 in transversa latera invaserant cohortes, secundis collibus via nuda ac facili decurrentes. Tamen supra octo millia hominum occisa, supra septingentos capti, signa militaria novem ademta; elephanti etiam, quorum nullus usus in repentina ac tumultuaria pugna fuerat, quatuor occisi, duo capti. Circa quingentos Romanorum sociorumque victores ceciderunt.8 x Postero die Pœnus Per colles proclives. × et edd. Optimi codd. eques terror, (unde efficta lectio nostra,) et plerique equites terror: quædam edd. equitis terror.' Rupert. Equestris Gron. Donjat. Crev.-4 Procurrentium cet. Hæc verba Crevierius, cui dictionis, pugna augetur numero ad certamen procurrentium, suspecta est Latinitas, pro glossemate prioris membri crescit pugna subsidiis habet.' Doering.-5 Olim legebatur in veteri exercitu et duce veteri.-6 Put. Voss. et alii, decursum ; et castris sine a; unde legi vult Gron. ni ad c. a. m. decursum p. c. c. ab t. a. metum, ne intercluderentur castris, fecisset.-7 In tergo hærebant Gron. Crev.-8 Circa (circiter, ut XLV. 34.) D. Romanorum s. victores ceciderunt: ita Put. Sic et multi Mss. sed omisso D. unde Muret, var. lect. XVI. 8. putabat, pro victores olim fuisse Victi, et leg. sexcenti. Quidam libri Rom. soc. ducenti ceciderunt NOTE t Toto passim campo se fudisse] Sup. ple, ait; quod sæpe apud Nostrum omittitur. " In vetere exercitu et duci veteri] In Colb. et melioribus ita legitur: estque sensus, eam rem facilem non esse, nisi duci jamdiu exercitato; ac ne illi quidem, nisi veteribus copiis imperet. Recepta lectio, et duce vetere, quod pendebit a præpositione in: non multum tamen diversus est sensus. * Circa quingentos Romanorum sociorumque victores ceciderunt] Alii, Et trecenti circa Romanorum sociorumque. Put. Circa D. Romanorum sociorumque, ut in contextu; id est, ex victoribus, qui partim Romani, partim socii. Non videntur quidem victores proprie dici qui in pugna cadunt: sed tamen id quoque usurpatum, quod morte sua victoriam suorum redimant. Et victores ceciderunt, pro eo est ac vincendo ceciderunt. quievit. Romanus, in aciem copiis eductis, postquam neminem signa contra efferre vidit, spolia legi casorum hostium, et suorum corpora collata in unum sepeliri jussit. Inde insequentibus continuis diebus aliquot ita institit portis, ut prope inferre signa videretur; donec Hannibal tertia vigilia, crebris ignibus tabernaculisque, quæ pars castrorum ad hostes vergebat, et Numidis paucis, qui in vallo portisque se ostenderent, relictis, profectus Apuliam petere intendit. Ubi illuxit, successit vallo Romana acies; et Numidæ ex composito paulisper in portis se valloque ostentavere, frustratique aliquamdiu hostes, citatis equis agmen suorum assequuntur. Consul, ubi silentium in castris, et ne paucos quidem, qui prima luce obambulaverant, parte ulla cernebat, duobus equitibus speculatum in castra præmissis, postquam satis tuta omnia esse exploratum est, inferri signa jussit; tantumque ibi moratus, dum milites ad prædam discurrunt, receptui deinde cecinit, multoque ante noctem copias reduxit. Postero die prima luce profectus, magnis itineribus famam et vestigia agminis sequens, haud procul Venusia hostem assequitur. Ibi quoque tumultuaria pugna fuit. Supra duo millia Pœnorum cæsa. Inde nocturnis montanisque itineribus Poenus, ne locum pugnandi daret, Metapontum petiit. Hanno inde (is enim præsidio ejus loci præfuerat) in Bruttios cum paucis ad exercitum novum comparandum missus. Hannibal, copiis ejus ad suas additis; Venusiam retro, quibus venerat itineribus, repetit, atque inde Canusium procedit. Nunquam Nero vestigiis hostis abstiterat; et Q. Fulvium, cum Metapontum ipse proficisceretur, in Lucanos, ne regio ea sine præsidio esset, arcessierat. prob. Crev. cui vox victores otiosa videbatur. To circa displicebat Drak. isque plures etiam Romanorum cecidisse credebat. Inepta et particula circa quarto casui juncta, et vox victores, ac forte leg. Circiter quingentos R. s. victi ceciderunt, h. e. occiderunt.' Doering.-9 Put. hostis; ceteri hostes. NOTE Quæ pars castrorum] Dixerit alius, qua parte castra ad hostes ver gebant; vel certe qua pars castrorum, &c. |