T. LIVII PATAVINI HISTORIARUM AB URBE CONDITA LIBER XXVIII. BREVIARIUM. CAP. 1. In Hispania Hasdrubal, Gisgonis filius, concesserat Gades; Magonis autem exercitus multis copiis, tum ex Africa ab Hannone adductis, tum in Celtiberia conscriptis, anctus erat. Adversus eum mittitur M. Silanus. 2. Multis hostibus cæsis Hanno vivus capitur, et Mago ad Hasdrubalem, Celtiberi domos diffugiunt. Itaque Scipio spem debellandi nactus adversus Hasdrubalem pergit, qui exercitum omnem passim dividit in civitates. 3. Hinc Scipio ipse retro vertit iter, et L. Scipio, frater ejus, in his locis relictus, Origin expugnat. 4. Tum Scipio omnes suas copias in hyberna citerioris Hispaniæ reducit, et ipse concedit Tarraconem. Eodem anno classis Romana, cum M. Valerio Lævino proc. ex Sicilia in Africam transmissa, in Uticensi Carthaginiensique agro late populationes facit, et repetens Siciliam fugat Punicam classem. 5. Eadem æstate P. Sulpicius proc. et Attalus rex, Ætolorum socii, nna cum his continuant bellum adversus Philippum, Achæos, Acarnanas, Bœotos, et Eubœos. 6. In Eubœa capiunt Oreum, et Chalcidem oppugnant. 7. Attalus Opuntem diripit; sed agmine hostium oppressus in naves compellitur regnumque suum repetit, a Prusia infestatum. Sulpicius Æginam recipit classem, et Philippus, captis compluribus Græciæ oppidis, Ægium se ad concilium Achæorum recipit. 8. Inde Anticyram, Erythras, Corinthum, Chalcidem, Oreum, Demetriadem trajicit, latoque sociis laborantibus auxilio concedit retro in regnum, ut Dardanis bellum inferat. 9. M. Livius et C. Claudius Nero coss. simul triumphant. 10. L. Veturius Philo et Q. Cæcilius Metellus creantur consules, amboque jubentur iu Bruttiis cum Hannibale bellum gerere. Ludi Romani plebeiique. Comitia prætorum. Provinciarum exercituumque divisio. 11. Prodigia et erant. supplicationes. Ignis in æde Vestæ extinguitur, cæditurque flagris virgo Vestalis. Magna plebis Rom. pars in vastatos agros, et Placentini Cremonensesque cives in colonias, ab accolis Gallis incursatas desertasque, reducuntur. Consules proficiscuntur in Lucanos. 12. Hannibal, mirabilior adversis quam secundis rebus, hoc anno neque lacessit Romanos, neque ab iis lacessitur, et nullus in castris ejus fit motus. In Hispania ulteriore Hasdrubal et Mago magnum comparant exercitum et ad Silpiam consident. 13. Hinc Scipio ab Tarracone ad Bæculam progreditur, funditque Magonem et Masinissam, qui castra Rom. cum omni equitatu aggressi 14. 15. Paulo post in atroci pugna vincuntur Pœni, turbati inopinata aciei Rom. mutatione et raptim in prælium educti, prius quam cibo corpora firmassent. 16. Duces eorum Gades perfugiunt, et Masinissa cum Silano clam congreditur. Ita debellato pulsisque Hispania Pœnis, Scipio Tarraconem redit. 17. Mox Scipio et Hasdrubal eodem fere tempore in Africam trajiciunt, ut amicitiam cum Syphace, Masæsylorum rege, firment. 18. Ibi Scipio et hospitem et Hasdrubalem, quocum eodem in lecto accumbit, mira comitate facundiaque sibi conciliat, et fœdus facit cum rege. 19. 20. Illiturgi et Castulo, quæ civitates ad Pœnos defecerant, expugnantur a Scipione. 21. Ab eodem Carthagine Nova in honorem patris patruique eduntur ludi funebres et munus gladiatorium, in quo omnes, qui ferro certant, sponte et æmulatione ducti vel in gratiam ducis Rom. pugnant, neque obscuri tantum generis homines, sed clari etiam illustresque, in his Corbis et Orsua, patrueles fratres, de principatu Ibis, civitatis suæ, ambigentes. 22. 23. Astapa capitur a L. Marcio ignique absumitur, ab ipsis oppidanis accenso, quorum alii fortiter pugnantes perierant, alii uxoribus liberisque obtruncatis rogo se exstructo injecerant. 24. Gravis morbus Scipionis graviorque fama magnas excitat procellas, defectionem Mandonii et Indibilis seditionemque militum in castris ad Sucronem positis, in quibus imperium defertur ad gregarios milites, C. Albium Calenum et C. Atrium Umbrum. 25. Scipio convalescit, et leniter agendum ratus tribunos mittit, qui milites placido permulceant sermone, et ad stipendium, quod non datum ad diem questi erant, petendum Carthaginem Novam convenire jubeant. 26. Auctores seditionis xxxv. per idoneos homines perducti in hospitia, vinciuntur, et reliquæ multitudini, ad concionem vocatæ, armati circumfunduntur ab tergo. 27-29. Oratio Scipionis et pœna damnatorum in consilio. 30. L. Marcius et C. Lælius terra marique Gades petunt, spe a perfugis ostentata hanc urbem proditione recipiendi; 31. sed ea patefacta redeunt Carthaginem; et ad horum discessum non modo respirat Mago, sed etiam spem recuperandæ Hispaniæ nanciscitur, audita Ilergetum rebellione, quorum principes, Mandonius et Indibilis, jam defectionis pœnam metuentes, in Sedetano agro castra ponunt. 32. Scipio multis verbis in perfidiam rebellantium regulorum invehitur indicitque expediti33. Victoria ejus gloriosa, sed non incruenta ob loci angustias. 34. Mandonium supplicem dimittit clementer, et pecuniam tantummodo imperat. 35. Masinissæ cum eo colloquium. 36. Mago in Italiam trajicere jubetur, et ad Carthaginem Novam appellit classem. 37. Punit onem. Gaditanos, qui portas redeunti clauserant, et inde ad Pityusam Baliaresque insulas trajicit. 38. Scipio Romam reversus magis tentat triumphi spem, quam petit pertinaciter, et consul creatur cum P. Licinio Crasso pontifice maximo. Prætoria comitia et provinciæ. 39. Legationes Saguntinorum aliorumque populorum in senatu auditæ. 40-42. Scipioni Africam provinciam petenti contradicit adversaturque Q. Fabius Maximus. 43. 44. Hujus orationem ille refutat. 45. Altercatione Patrum inde orta, tribunisque plebis intercedentibus, quo minus de ea re feratur ad populum, Scipioni decernitur Sicilia, permittiturque, ut inde trajiciat in Africam, si id e re publica esse censeat. Idem Scipio ludos edit in Hispania votos, et tum voluntarios scribit milites, tum sociorum impensis xxx. naves longas instruit armatque. 46. Tum ille in Siciliam, collega in Bruttios, prætoresque in suas quisque provincias proficiscuntur; et, quia ad bellum deest pecunia, quæstores jubentur vendere partem agri Campani. Mago classem appellit ad oram Ligurum ; et LXXX. naves Pœnorum onerariæ circa Sardiniam ab Cn. Octavio capiuntur. In Bruttiis Romanos Panosque pestilentia, et hos super morbum etiam fames afficit. 2 1. CUM transitu Hasdrubalis, quantum in Italiam declinaverat11 belli, tantum levatæ Hispaniæ viderentur; renatum ibi subito par priori bellum est. Hispanias ea tempestate sic habebant Romani Ponique. Hasdrubal, Gisgonis filius, ad oceanum penitus Gadesque concesserat. Nostri maris ora" omnisque ferme Hispania, qua in orientem vergit, Scipionis ac Romanæ ditionis erat. Novus imperator Hanno, in locum Barcini Hasdrubalis novo cum exercitu ex Africa transgressus Magonique junctus, cum in Celtiberia, quæ media inter duo maria est, brevi magnum hominum numerum armasset; Scipio adversus 1 Al. inclinaverat. Rhen. Gryph. et Curio inundaverat.—2 Edd. antt. et posuerunt ante Hispanias: delet autem J. F. Gron. quia in nullo Gall. neque NOTE a In Italiam declinaverat] Metaphora sumta est a lancibus, quarum altera translato ex parte in eam pondere deprimitur; altera vero sublevatur. Inter meliores codices variat lectio parum variante sensu : alii ha bent, quantum in Italiam inclinaverat belli. b Inter duo maria] Inter Ibericum, quod mediterranei; et Cantabricum, quod oceani pars. eum M. Silanum cum decem haud plus millibus militum,3 equitibus quingentis, misit. Silanus, quantis maximis potuit itineribus, (impediebant autem et asperitates viarum, et angustiæ saltibus crebris, ut pleraque Hispaniæ sunt, inclusæ,) tamen non solum nuntios, sed etiam famam adventus sui prægressus, ducibus indidem ex Celtiberia transfugis,' ad hostem pervenit. Eisdem auctoribus compertum est, cum decem circiter millia ab hoste abessent, bina castra circa viam, qua irent, esse: læva Celtiberos, novum exercitum, supra novem millia hominum, dextra Punica tenere castra. Hæc stationibus, vigiliis, omni justa militari custodia tuta et firma esse: illa altera soluta neglectaque, ut barbarorum et tironum et minus timentium, quod in sua terra essent. Ea prius aggredienda ratus Silanus, signa quam maxime ad lævam jubebat ferri, necunde ab stationibus Punicis conspiceretur. Ipse, præmissis speculatoribus, citato agmine ad hostem pergit. 2. Tria millia ferme aberat, cum haud dum quisquam hostium senserat. Confragosa loca et obsita virgultis tenebant colles. Ibi in cava valle atque ob id occulta considere militem, et cibum capere jubet. Interim speculatores, transfugarum dicta affirmantes, venerunt. Tum, sarcinis in medium conjectis, arma Romani capiunt, acieque justa in pugnam vadunt. Mille passuum aberant, cum ab hoste conspecti sunt, trepidarique repente cœptum. Et Mago ex castris citato equo ad primum clamorem et tumultum advehitur. Erant autem in Celtibero exercitu quatuor b Cum ducibus itineris uteretur, qui ex eadem Celtiberia transfugerant ad Ro manos. Panorum autem castra occupare loca, quæ ad dextram viæ erant. d Et instructa acie atque ordinata progressi sunt. Voss. aut in optimo Pal. repertum.-3 In Edd. ante Gron. deletur haud plus. In Reg. Voss. et Pall. uno, cum decem millibus seu plus militum. In Men. cum X. millia seu plus militum. Etiam seu plus uterque Petav. Pro militum perperam correxerant peditum: haud raro enim milites pro peditibus ponuntur.' Doering. 1 Forte lege obsitos virgullis tenebant colles sc. hostes: quod etiam Duker. conjecisse video: obsiti virgultis colles tenebant (sc. regionem; hujus terræ faciem obtinebant) Put. Flor. et Cant. prob. Crev. Vocem colles a glossatore profectam esse et delendam putat Doer.' Rupert.-2 Celliberorum Gron. c millia scutati 36 et ducenti equites; hanc justam legionem (et id ferme roboris erat) in prima acie locat: ceteros,4 levem armaturam, in subsidiis posuit. Cum ita instructos educeret castris, vixdum in egressos vallo Romani pila conjecerunt. Subsidunt Hispani adversus emissa tela ab hoste; inde ad mittenda 5 ipsi consurgunt. Quæ cum Romani conferti, ut solent, densatis excepissent scutis; tum pes cum pede collatus, et gladiis geri res coepta est. Ceterum asperitas locorum et Celtiberis, quibus in prælio concursare mos est, velocitatem inutilem faciebat, et haud iniqua eadem erat Romanis stabili pugnæ assuetis; nisi quod angustiæ et internata virgulta ordines dirimebant, et singuli binique, velut cum paribus, conserere pugnam cogebantur. Quod ad fugam impedimento hostibus erat, id ad cædem eos, velut vinctos, præbebat. Et jam, ferme omnibus scutatis Celtiberorum interfectis, levis armatura et Carthaginienses, qui ex alteris castris subsidio venerant, perculsi cædebantur. Duo haud amplius millia peditum et equitatus omnis, vix inito prælio, cum Magone effugerunt. Hanno, alter imperator, cum eis, qui postremi, jam profligato prælio, advenerant, vivus capitur. Magonem fugientem equitatus ferme omnis et quod veterum peditum erat secuti, decimo die in Gaditanam provinciam ad Hasdru • Stirpes hinc inde enatæ. Doujat.-3 Scutati duo Mss. prob. Gron. scuta et scutata reliqui et edd. antt. scutatorum edd. recentt. ex emend. Sabellici.' Rupert.-4 Pro ceteros Gron. et Crev. dederunt ceteram. Sed nostram lectionem plurimi librr. Mss. apud Drakenb. tuentur.' Doering. 5 Olim legeb. ad emittenda: Vet. lib. ad remittenda, prob. Sigon. 'Put. Reg. Men. Pal. ad mittenda.' J. F. Gronov.-6 Olim et ad cædem eos.-7 Vet. lib. NOTE b Quatuor millia scutati [scutatorum] Ceteros, levem armaturam, epexegesis Vossius quatuor millia scutati: quod est. conjicit ex Put. in quo scutata: in aliis scuta. e Hanc justam legionem] Romanorum proprie legio dicitur; hic ascribitur Celtiberis, quod et numero et scutis Romanum morem imitarentur. ▲ In Gaditanam provinciam] Tractum intellige Gadibus attributum, qui ad utriusque maris fauces procurrit, ubi conventus Gaditanus postea a Romanis institutus fuit; una cum vicino Bæticæ tractu. Mauro |