ferro decreverunt. Neque obscuri generis homines, sed clari illustresque, Corbis et Orsua patrueles fratres, de principatu civitatis, quam Ibem vocabant," ambigentes, ferro se certaturos professi sunt. Corbis major erat ætate. Orsuæ pater princeps proxime fuerat, a fratre majore post mortem ejus principatu accepto. Cum verbis disceptare Scipio vellet, ac sedare iras, negatum id ambo dicere communibus cognatis, nec alium Deorum hominumve, quam Martem, se judicem habituros esse. Robore major, minor flore ætatis ferox, mortem in certamine, quam ut alter alterius imperio subjiceretur, præoptantes, cum dirimi ab tanta rabie nequirent," insigne spectaculum exercitui præbuere documentumque, quantum cupiditas imperii malum inter mortales esset. Major usu armorum et astu facile stolidas vires minoris superavit. Huic gladiatorum spectaculo ludi funebres additi pro copia' et provinciali et castrensi appa ratu. 22. Res interim nihilominus ab legatis gerebantur. Mar cius, superato Bæte amni, quem incolæ Certim appellant,' duas opulentas civitates sine certamine in deditionem accipit. Astapa urbs erat, Carthaginiensium semper par sed nostram lectionem plurimi Mss. apud Drakenb. tuentur.' Doering.—6 Putean. Voss. et meliores hanc proferunt lectionem. Gron. quod ab tanta rabie dirimi nequirent ; Doujat. Crev. cum ab tanta rabie dirimi nequirent.—7 ‘Delendum voc. apparatu, vel rò et post copia; Crev. et Duk. Hic tamen et vulgatum servari posse monet, et pro copia sic dici xxvI. 11. et ap. Plaut. Mercat. 11. 1. 8. et Trucul. 1. 2. 46.' Rupert. 1 Ita optimi Mss. et Certima XL. 47. opp. Celtiberorum; Gron. Circem, Circium, Cercim, Cretim, Cirtem, Cirtim et Cirtium alii. Circem h. 1. et Kipkns ap. Steph. leg. conj. Sigon.' Rupert.-2 Urbs erat. Tò erat abest a pluribus NOTE h Quam Ibem vocabant] Num scribendum Lacibem? Lacibis certe Ptolemæo Turdulorum urbs est, Sansoni hodie Torre de la Cevada, in Andaluzia; neque aliud facile occurrit urbis in Hispania nomen quod propius ad hanc Ibem accedat, et potuit exteri prima syllaba. i Bæte amni, quem incolæ Certim appellant] Meliores Certim: Regius u nus Cirtém: alius apud Sigon. Cir. cem habet: pro quo apud Steph. est Пépins vulgata editio Circium præ fert potestque videri ab eadem origine deductum nomen, a qua Certima, Celtiberorum oppidum, quod Graccho deditum a Nostro memoratur lib. XL. * Astapa urbs] Dicitur hodie, ni fal. lor, Estepa, in confinio regni Grana tis: neque id tam dignum ira erat, quam quod, extra necessitates belli, præcipuum in Romanos gerebant odium. Nec urbem aut situ aut munimento tutam habebant, quæ ferociores iis animos faceret: sed ingenia incolarum latrocinio læta, ut excursiones in finitimum agrum sociorum populi Romani facerent, impulerant, et vagos milites Romanos lixasque et 3 mercatores exciperent. Magnum etiam comitatum, quia paucis parum tutum fuerat, transgredientem fines, positis insidiis circumventum, iniquo loco interfecerunt. Ad hanc urbem oppugnandam cum admotus exercitus esset, oppidani conscientia scelerum, quia nec deditio tuta ad tam infestos videbatur, nec spes moenibus aut armis tuendæ salutis erat, facinus in se ac suos fœdum ac ferum consciscunt. Locum in foro destinant, quo pretiosissima rerum suarum congererent. Super eum cumulum conjuges ac liberos considere cum jussissent, ligna circa exstruunt, fascesque virgultorum conjiciunt. Quinquaginta deinde armatis juvenibus præcipiunt, ut, donec incertus eventus pugnæ esset, præsidium eo loco fortunarum suarum, corporumque, quæ cariora fortunis essent, servarent. Si rem inclinatam viderent, atque in eo jam esse, ut urbs caperetur; scirent omnes, quos euntes in prælium cernerent, mortem in ipsa pugna obituros. Illos se per Deos superos inferosque orare, ut memores libertatis, quæ illo die aut morte honesta, aut servitute infami finienda esset, nihil relinquerent, in quod sævire iratus hostis posset. Ferrum ignemque in manibus esse. Amicæ ac fideles potius ea, quæ peritura essent," absumerent manus, Mss. Forte leg. fuerat: certe delenda distinctio.' Doer.-3 Edd. ante Gron. aut pro et leg.-4 In Edd. ante Gron. interfecerant.-5 Notat Salmasius ex Put. exstrui; idem pater e Voss. idem ipse in Cantabrig, reperi. Vide igitur, an præstet id retineri, ac post scribi conjici. Quinquaginta.' NOTÆ tensis et Andaluziæ inter Ossunam et amnem, qui vulgo Xenil, olim Singulis. Eadem censetur cum Ostipone oppido, quod inter libera Bæ ticæ et conventus Astigitani Plin. recenset, memoraturque in Itinerario. quam insultarent superbo ludibrio hostes.' His adhortationibus execratio dira adjecta, si quem a proposito spes mollitiave animi flexisset. Inde concitato agmine patentibus portis ingenti tumultu erumpunt. Neque erat ulla satis firma statio opposita; quia nihil minus, quam ut egredi moenibus auderent,8 timeri poterat. Perpaucæ equitum turmæ levisque armatura, repente e castris ad id ipsum emissa, occurrit. Acrior impetu atque animis, quam compositior ullo ordine, pugna fuit. Itaque pulsus eques, qui primus 10 hosti se obtulerat, terrorem intulit levi armaturæ ; pugnatumque sub ipso vallo foret, ni robur legionum, perexiguo ad instruendum dato tempore, aciem direxisset. Ibi quoque trepidatum parumper circa signa est, cum cæci furore in vulnera ac ferrum vecordi audacia ruerent. Dein " vetus miles, adversus temerarios impetus pertinax, cæde primorum insequentes suppressit. Conatus paulo post ultro inferre pedem, ut neminem cedere, atque obstinatos mori in vestigio quemque suo vidit, patefacta acie (quod ut facere posset, multitudo armatorum facile suppeditabat) cornua hostium amplexus, in orbem pugnantes ad unum omnes occidit. 13 23. Atque hæc tamen hostium iratorum ac tum maxime dimicantium' jure belli in armatos "3 repugnantesque edebantur. Fœdior alia in urbe trucidatio erat, cum turbam foemi Jac. Gron.-6 Olim legebatur forent.-7 Script. ant. habent cum ingenti tumullu.—8 ‹ Put. Men. Cantab. Voss. Schedæ Gud. post rò egredi interponunt posset. Lege, Quam ut egredi hostes manibus auderent.' Jac. Gron.-9 Ordine ullo Gron. Donjat. Crev.-10 Unus primo. Nullus primum ut Rhenan.' J. F. Gron.-11 Olim Diu vetus. Put. Men. de invectis. Scribe dein vetus; ut erat in duobus Pall. et Aldina. Tertius et Andreas, deinde vetus.' J. F. Gron. -12 Ultra Gron. Doujat. Crev. 13' Jure belli in armatos verba suspecta, quoniam absunt ab optimis Mss. qui etiam pugnantisque vel pugnantesque habent. Solam particulam que in causa fuisse, cur tot verba infulcirentur, putabat Gron. et conj. dimicantium NOTE 1Dimicantium] Romanorum scilicet in Astapenses. Per vocem hæc intellige atrocia facta, supplicia, aut quid simile: illud vero jure belli, quod ignorant quidam codices, nec omnino necessarium est, (quandoquidem satis per sefintelligitur,) nec absurdum videtur. narum puerorumque imbellem inermemque 14 cives sui caderent, et in succensum rogum semianima pleraque injicerent corpora, rivique sanguinis flammam orientem restinguerent postremo ipsi, cæde miseranda suorum fatigati, cum armis medio se incendio injecerunt. Jam cædi perpetratæ victores Romani supervenerunt. Ac primo conspectu tam fœdæ rei mirabundi parumper obstupuerunt. Dein cum aurum argentumque, cumulo rerum aliarum interfulgens, aviditate ingenii humani, rapere ex igne vellent, correpti alii flamma sunt, alii ambusti afflatu vaporis: cum receptus primis, urgente ingenti turba,'s non esset." Ita Astapa, sine præda militum, ferro ignique absumta est. Marcius, ceteris ejus regionis metu in deditionem acceptis, victorem exercitum Carthaginem ad Scipionem reduxit. Per eos ipsos dies perfugæ a Gadibus venerunt, pollicentes, urbem Punicumque præsidium, quod in ea urbe esset,16 et imperatorem præsidii cum classe prodituros esse. Mago ibi ex fuga substiterat, navibusque in oceano collectis, aliquantum auxiliorum et trans fretum ex Africa ora,17 et ex proximis Hispaniæ locis per Hannonem præfectum coëgerat. Fide accepta dataque perfugis, et Marcius eo cum expeditis cohortibus, et Lælius cum septem triremibus, quinqueremi 18 una, est missus, ut terra marique communi consilio rem gererent. 24. Scipio ipse gravi morbo implicitus, graviore tamen fama,TM cum ad id quisque, quod audierat, (insita hominum 19 Cum proximi incendio, sese, propter turbam ingentem quæ premebat, inde proripere nequirent. in pugnantes vel pugnantesque edebantur, (h. e. ab dimicantibus et in pugnantes) vel dimicantium pugna visque edebat. Malim: Atque hæc tanta hostium iratorum ac tum maxime dimicantium pœna cædesque edebantur, et mox cum Rhen. se incendio injicerent. Contra Crev. non dubitabat, quin a Livio profecta essent verba illa, a plerisque codd. exsulantia, cum et augerent sententiam, nec quidquam peregrini aut pinguis redolerent.' Rupert.-14 Olim legebatur inermem sine que.-15 Quod Rhenan, immisit sub tergo, nec Gall. nec Pall. quisque, nec Vossianus confirmat.' J. F. Gron.-16 Ante Gron. quod in ea esset.-17 In Edd. ante Gron. Africæ ora.-18 Copulativam et ante quinqueremi abdicant omnes scripti.' J. F. Gron. NOTE m Graviore tamen fuma] Gall. On le faisoit encore plus malade qu'il n'étoit. libidine alendi de industria rumores) adjiceret aliquid, provinciam omnem ac maxime longinqua ejus turbavit: apparuitque, quantam excitatura molem vera fuisset clades, cum vanus rumor tantas procellas excivisset. Non socii in fide, non exercitus in officio mansit. Mandonius et Indibilis, quibus (quia regnum sibi Hispaniæ, pulsis inde Carthaginiensibus, destinarant animis) nihil pro spe contigerat,' concitatis popularibus (Lacetani autem " erant) et 20 juventute Celtiberorum excita,' agrum Suessetanum P Sedetanumque sociorum populi Romani hostiliter depopulati sunt. Civilis alius furor in castris ad Sucronem ortus. i Nihil successerat secundum spem ab iis conceptam. n 19 Olim legebatur insita hominibus. Notat Bongarsius in quibusdam libris fuisse gentis; quod non temere rejiciam.' J. F. Gron.-20 Cum vox autem h. 1. haud necessaria sit, Crev. conj. Lacetani et Ilergetes erant. Contra Drak. monet Tò autem in simili locutione adhiberi vII. 41. extr. et Mandonium Indi. bilemque ambobus forte populis vicinis præfuisse, saltem utrumque sæpius ad rebellionem pellexisse. Recte arbitror; et hinc etiam rd autem aptissimum h. 1. videtur.' Rupert.-1 Ante Sigon. excitata. Mox inf. Suessitanum pro NOTE n Lacetani autem] Occidentalem Cataloniam occupabant hi populi, ubi nunc Dioceses Ilerdensis, Urgellitana, et Solsonensis. Videntur populares fuisse unius e duobus regulis, de quibus hic agitur; non amborum. Etenim Ilergetum defectionis mentio fit cap. 27. et 31. ita ut Ilergetibus Lacetani conjungantur c. 34. eorumque duces memorentur Mandonius et Indibilis. Hinc conjicere est Man donium in Ilergetibus, Indibilem in Lacetanis regnasse. • Juventute Celtiberorum] Hi, a Cel. tis orti, trans Iberum incolebant in parte Aragoniæ occiduæ, et Castellæ Novæ orientalis, qua hæc ad septemtrionem vergit, ubi nunc pars Turiasonensis et Seguntini episcopatuum. mæum, quod hodie Florianus parum probabiliter Sanguessam esse existimat. Sed caput regionis aut gentis alicujus fuisse, seu tractus, qui inde Suessitanus dictus fuerit, haud facile reperias, nec analogia sinit. Fieret enim ex Suestasio Suestasianus. Ego agrum Vescitanum puto scribendum. Horum urbs Osca. Populus Ilergetum portio, qui Sedetanis proximi, intercurrente Ibero; et Lacetanis Sicori et Cinga divisi. Ilergetes itaque maximam complectuntur orientalis Aragoniæ partem inter Iberum et Pyrenæos. Sedetanumque] Alias Hedetani populi, qui in parte Aragoniæ meridionali nonnihil delibabant ex ea regione ubi nunc regnum Valentiæ. Horum sedibus hodie respondent DiœP Agrum Suessetanum] Est quidem ceses Terulensis et Albarracinensis, Suestasium Caristorum (qui nunc cum parte Cæsaraugustanæ. Alabenses) oppidum apud Ptole- s Castris ad Sucronem] Non procul Delph. et Var. Clas. Livius. 7 U |