Octobres hora fere secunda legati urbem ingressi sunt; ingentem secum occurrentium, quacumque ibant, prosequentiumque trahentes turbam in forum ad curiam per4 rexerunt. Senatus forte in curia erat; eo legatos consul introduxit. Ibi tantum temporis retenti, dum exponerent quantae regiae copiae peditum equitumque fuissent, quot 5 milia ex his caesa, quot capta forent, quam paucorum militum iactura tanta hostium strages facta, quam cum paucis rex fugisset: existimari Samothraciam petiturum; paratam classem ad persequendum esse, neque terra neque mari 6 elabi posse. Eadem haec paulo post in contionem traducti exposuerunt; renovataque laetitia, cum consul edixisset, ut omnes aedes sacrae aperirentur, pro se quisque ex con7 tione ad gratias agendas ire diis, ingentique turba non virorum modo sed etiam feminarum conferta tota urbe 8 deorum inmortalium templa. Senatus revocatus in curiam supplicationes ob rem egregie gestam ab L. Aemilio consule in quinque dies circa omnia pulvinaria decrevit, hos9 tiisque maioribus sacrificari iussit. Naves quae in Tiberi

2. legati: the nuntii of 45, I, I. 3. ante diem... Octobres: September 25, twenty-one days after the battle, a lapse of time hardly consistent with the statement of 45, I, I quanta. · festinatio. According to 45, 41, 3 f. Aemilius with an army went from Brundisium to Phila in Macedonia, by way of Delphi, in eleven days. — ad curiam: see on 27, 50, 9. 4. retenti: sc. sunt.

5. existimari: ind. disc.; the verb of saying is implied in exponerent. — petiturum sc. eum ; see on 42, 17, 8 facturum.

paratae instructaeque stabant, ut, si res posceret, in Macedoniam mitterentur, subduci et in navalibus conlocari, socios 10 navales dato annuo stipendio dimitti, et cum his omnes qui in consulis verba iuraverant; et quod militum Corcyrae, 11 Brundisi, ad mare superum aut in agro Larinati esset – omnibus his locis dispositus exercitus fuerat, cum quo, si res posceret, C. Licinius collegae ferret opem —, hos omnes milites dimitti placuit. Supplicatio pro contione populo 12 indicta est ex ante diem quintum idus Octobres cum eo die in quinque dies.

Capture of Perseus. Summary of Macedonian History.

7. Secundam eam Paulus, sicut erat, victoriam ratus, I victimas cecidit eo nuntio; et consilio advocato litteras praetoris cum recitasset, Q. Aelium Tuberonem obviam

bus: full-grown.

9. navalibus: situated on the river bank of the Campus Martius.

10. annuo stipendio: pay for the year, though they had served less than six months. At this time soldiers who had served for more than six months were paid for the whole year; if less than six months, for half the year. - omnes: those

soldiers who were in Rome. — in consulis verba: see on 2, 24, 7 sacramento dicerent.

11. ad mare superum: on the Adriatic coast. — agro Larinati: the southern part of the district of the Frentani; the territory of Larinum extended to the Adriatic.

12. ante diem: treated as an

regi misit, ceteros manere in praetorio frequentes iussit. 2 Non alias ad ullum spectaculum tanta multitudo occurrit. Patrum aetate Syphax rex captus in castra Romana adductus erat; praeterquam quod nec sua nec gentis fama conparandus, tunc accessio Punici belli fuerat, sicut Gentius 3 Macedonici; Perseus caput belli erat, nec ipsius tantum, patris avique, quos sanguine ac genere contingebat, fama conspectum eum efficiebat, sed effulgebant Philippus ac magnus Alexander, qui summum imperium in orbe terra4 rum Macedonum fecerant. Pullo amictu cum filio Perseus ingressus est castra nullo suorum alio comite, qui socius calamitatis miserabiliorem eum faceret. Progredi prae turba occurrentium ad spectaculum non poterat, donec a consule lictores missi sunt, qui submoto iter ad praetorium 5 facerent. Consurrexit consul et, iussis sedere aliis pro

ἀνὴρ ἄριστος καὶ μεγαλοπρεπέστατα Ῥωμαίων πενίᾳ χρησάμενος. -regi: Perseus had been sent by Octavius to Paulus, who was encamped at Sirrhae in Macedonia.

2. Syphax: see on 30, 30, 14. - tunc fuerat: he had been

at that time only an appendix of the Punic War. The correlative for tunc is to be supplied with sicut ... Macedonici. For the meaning of accessio cf. 30, 40, 3 Syphacis filium, quae parva bene gestae rei accessio erat, devictum. Gentius : an Illyrian king, ally of Perseus.

3. quos. contingebat: with whom he was connected by blood and birth. sanguis ac genus is a set phrase, found several times in Livy. The Macedonian kings were descended, not from Alexander,

but from Antigonus, father of Demetrius Poliorcetes.-conspectum: conspicuous; see on 3, 50, 3. efficiebat: see on Praef. 5. Macedonum: pred. poss. gen.; cf. I, 25, 13 alteri dicionis alienae facti. For the thought of this section cf. 31, 1, 6 f. pacem Punicam bellum Macedonicum excepit, periculum haudquaquam parandum aut virtute ducis aut militum robore, claritate regum antiquorum vetustaque fama gentis et magnitudine imperi, quo multa quondam Europae, maiorem partem Asiae obtinuerant armis, prope nobilius.

con

4. pullo amictu: see on 3, 47, I. —prae: see on 1, 29, 3.-submoto: by clearing a space; impersonal abl. abs.; cf. 22, 4, 4 inexplorato.

gressusque paulum, introeunti regi dextram porrexit. Submittentemque se ad pedes sustulit, nec attingere genua passus introductum in tabernaculum adversus advocatos in consilium considere iussit.

8. Prima percontatio fuit, quà subactus iniuria contra I populum Romanum bellum tam infesto animo suscepisset, quo se regnumque suum ad ultimum discrimen adduceret. Cum, responsum exspectantibus cunctis, terram intuens 2 diu tacitus fleret, rursum consul: "Si iuvenis regnum ac- 3 cepisses, minus equidem mirarer ignorasse te, quam gravis aut amicus aut inimicus esset populus Romanus; nunc 4 vero, cum et bello patris tui, quod nobiscum gessit, interfuisses, et pacis postea, quam cum summa fide adversus eum coluimus, meminisses, quod fuit consilium, quorum et vim in bello et fidem in pace expertus esses, cum iis tibi bellum esse quam pacem malle?" Nec interrogatus nec 5 accusatus cum responderet, "Vtcumque tamen haec, sive errore humano seu casu seu necessitate, inciderunt, bonum

animum habe. Multorum regum et populorum casibus cognita populi Romani clementia non modo spem tibi, sed 6 prope certam fiduciam salutis praebet." Haec Graeco sermone Perseo; Latine deinde suis "exemplum insigne cernitis" inquit "mutationis rerum humanarum. Vobis hoc praecipue dico, iuvenes. Ideo in secundis rebus nihil in quemquam superbe ac violenter consulere decet, nec praesenti credere fortunae, cum quid vesper ferat incertum 7 sit. Is demum vir erit, cuius animum neque prospera flatu suo efferent nec adversa infringent." Consilio di8 misso, tuendi cura regis Q. Aelio mandatur. Eo die et invitatus ad consulem Perseus et alius omnis ei honos habitus est qui haberi in tali fortuna poterat. Exercitus deinde in hiberna dimissus est.

I

2

9. Maximam partem copiarum Amphipolis, reliquas propinquae urbes acceperunt.

Hic finis belli, cum quadriennium continuum bellatum esset, inter Romanos ac Persea fuit, idemque finis incluti 3 per Europae plerumque atque Asiam omnem regni. Vicesimum ab Carano, qui primus regnabat, Persea numerabant. Perseus Q. Fulvio, L. Manlio consulibus regnum.