TIO.

Densari putant p

mero sectatoru
re consule fact
ae possit obser
to officiorumer

ta et ad prand
na omnino, iud
modo factum
quantum hae
rum nobis, Ser
t aut nostra
sive ambiti

In circo et in t
Haec omnia s
crimina multi
conlecta sun
itate defendit

e crimen puta sectari multos

6

hominum in magistratibus mandandis corrumpi volup-
tatibus oportere. Ergo, ad cenam petitionis causa si
quis vocat, condemnetur? Quippe,' inquit; 'tu mihi
summum imperium, summam auctoritatem, tu guber-
nacula rei publicae petas fovendis hominum sensi 25
bus et deleniendis animis et adhibendis voluptatibus?
Utrum lenocinium,' inquit, a grege delicatae iuven-
tutis an orbis terrarum imperium a populo Romano
petebas?' Horribilis oratio; sed eam usus, vita, mores,
civitas ipsa respuit. Neque tamen Lacedaemonii, auc- 30
tores istius vitae atque orationis, qui cotidianis epulis
in robore accumbunt, neque vero Cretes, quorum
nemo gustavit umquam cubans, melius quam Romani
homines, qui tempora voluptatis laborisque disper-
tiunt, res publicas suas retinuerunt; quorum alteri uno 35
adventu nostri exercitus deleti sunt, alteri nostri im-
perii praesidio disciplinam suam legesque conservant.
XXXVI. Quare noli, Cato, maiorum instituta, quae 75
res ipsa, quae diuturnitas imperii comprobat, nimium

ad spectand severa oratione reprehendere. Fuit eodem ex studio

ne, sed vole ar, si L. Natt mo iam sit itum centur tudinis et a vitrico fram

propinqua & oncessit hu Omni

vir eruditus apud patres nostros et honestus homo
et nobilis, Q. Tubero. Is, cum epulum Q. Maxi- 5
mus P. Africani, patrui sui, nomine populo Romano
daret, rogatus est a Maximo, ut triclinium sterneret,
cum esset Tubero eiusdem Africani, sororis filius.
Atque ille, homo eruditissimus ac Stoicus, stravit pel-
liculis haedinis lectulos Punicanos et exposuit vasa 10
Samia, quasi vero esset Diogenes Cynicus mortuus et
non divini hominis Africani mors honestaretur; quem

76 versam sapientiam Tuberonis, itaque h

civis optimus, cum esset L. Pauli ne 20 ut dixi, sororis filius, his haedinis p deiectus est. Odit populus Romanu riam, publicam magnificentiam diligi fusas epulas, sordes et inhumanitate distinguit ratione officiorum ac 25 dinem laboris ac voluptatis. Nam q allici hominum mentes oportere mandandum nisi dignitate, hoc tu ips est dignitas, non servas. Cur enim studeat tibi, ut te adiuvet, rogas? I 30 mihi praesis, ut committam ego me tibi istuc me rogari oportet abs te an te 77 pro mea salute laborem periculumque s quod habes nomenclatorem? in eo decipis. Nam, si nomine appellari a 35 honestum est, turpe est eos notiores quam tibi. Quid, quod, cum admone tute noris, ita salutas? Quid, quod designatus, multo salutas neglegentiu ad rationem civitatis si derigas, recta 40 pendere ad disciplinae praecepta v pravissima. Quare nec plebi Romanae isti sunt ludorum, gladiatorum, con omnia maiores nostri comparaverunt. ista benignitas adimenda est, quae libe 45 significat quam largitionem. 78 XXXVII. At enim te ad accusandum duxit. Credo, Cato, te isto animo ato venisse; sed tu imprudentia laberis. 1

indices cum amicitiae dignitatisque I

quemquam,

ogas tu me
Quid tander

potius a me

facio, tum me pacis, otii, concordiae, libertatis, salutis, 5
vitae denique omnium nostrum causa facere clamo atque
testor. Audite, audite consulem, iudices, nihil dicam
arrogantius, tantum dicam, totos dies atque noctes de
re publica cogitantem! Non usque eo L. Catilina
rem publicam despexit atque contempsit, ut ea copia, 10
quam secum eduxit, se hanc civitatem oppressurum
arbitraretur. Latius patet illius sceleris contagio,
quam quisquam putat, ad plures pertinet. Intus, intus,
inquam, est equus Troianus; a quo numquam me
consule dormientes opprimemini. Quaeris a me, ec-79
quid ego Catilinam metuam. Nihil, et curavi, ne quis 16
metueret, sed copias illius, quas hic video, dico esse
metuendas; nec tam timendus est nunc exercitus L.
Catilinae quam isti, qui illum exercitum deseruisse
dicuntur. Non enim deseruerunt, sed ab illo in spe- 20
culis atque insidiis relicti in capite atque in cervi-
cibus nostris restiterunt. Hi et integrum consulem
et bonum imperatorem et natura et fortuna cum rei
publicae salute coniunctum deici de urbis praesidio et
de custodia civitatis vestris sententiis deturbari volunt. 25
Quorum ego ferrum et audaciam reieci in campo,
debilitavi in foro, compressi etiam domi meae saepe,
iudices, his vos si alterum consulem tradideritis, plus
multo erunt vestris sententiis quam suis gladiis con-
secuti. Magni interest, iudices, id quod ego multis 30
repugnantibus egi atque perfeci, esse Kalendis Ianuariis
in re publica duos consules. Non lex improba, non 80

scipias? Qu uidem fallist ste civis tu esse servo t s, tamen, quas posteaquam Haec omn sunt; sin pe S, reperiant piendi fruct viorum, qua ee candida

tom mag

81

XXXVIII. Atque ad haec mala, iudi aliud, non videtis? Te, te appello, Car cis tempestatem anni tui? Iam enim intonuit vox perniciosa designati trib 5 contra quem multum tua mens, mul providerunt, qui te ad tribunatus petitic Omnia, quae per hoc triennium agita eo tempore, quo a L. Catilina et C: consilium senatus interficiendi scitis e 82 in hos menses, in hoc tempus erump 11 est, iudices, quod tempus, qui dies, qu non ex istorum insidiis ac mucroni meo, sed multo etiam magis divino. atque evolem? Neque isti me meo nor 15 sed vigilantem consulem de rei pul demovere volunt; nec minus vellent, aliqua ratione, si possent, tollere; id qu et agunt et moliuntur. Vident, quar animi, quantum ingenii, quantum auc 20 tum rei publicae praesidii; sed, cum co tate et auxilio spoliatam vim tribun tum se facilius inermem et debilitatum arbitrantur. Nam, ne sufficiatur consu Vident in tuorum potestate collegarum 25 sibi D. Silanum, clarum virum, sine cconsule, rem publicam sine praesidio

92 L ten

Horum ego co
lito, sceleri res
est meus consula

ae diligentiae,
o tradere incolu

dices, quid acc
Cato; nonne pre
m hesterna conti
ibuni, collegaet
ultum omnes b
ionem vocaveru
tata sunt, iam
Cn. Pisone init
esse, in hos die
punt. Qui loc

ae nox, cum e
bus non solu

consilio eripr
mine interficer
blicae praesid
Cato, te quoque
cod, mihi cred
tum in te s
toritatis, quar
sulari auctor
viderint

M. Cato, qui mihi non tibi, sed patriae natus esse videris, videre, quid agatur, retinere adiutorem, defensorem, socium in re publica, consulem non cupidum, 30 consulem, quod maxime tempus hoc postulat, fortuna constitutum ad amplexandum otium, scientia ad bellum gerendum, animo et usu, ad quod velis negotium.

XXXIX. Quamquam huiusce rei potestas omnis in vobis sita est, iudices; totam rem publicam vos in hac causa tenetis, vos gubernatis. Si L. Catilina cum suo consilio nefariorum hominum, quos secum eduxit, hac de re posset iudicare, condemnaret L. Murenam, si in- 5 terficere posset, occideret. Petunt enim rationes illius, ut orbetur auxilio res publica, ut minuatur contra suum furorem imperatorum copia, ut maior facultas tribunis plebis detur depulso adversario seditionis ac discordiae concitandae. Idemne igitur delecti ex amplissimis 10 ordinibus honestissimi atque sapientissimi viri iudicabunt, quod ille importunissimus gladiator hostis rei publicae iudicaret? Mihi credite, iudices, in hac causa 84 non solum de L. Murenae, verum etiam de vestra salute sententiam feretis. In discrimen extremum venimus; 15 nihil est iam, unde nos reficiamus aut ubi lapsi resistamus. Non solum minuenda non sunt auxilia, quae habemus, sed etiam nova, si fieri possit, comparanda. Hostis est enim non apud Anienem, quod bello Punico gravissimum visum est, sed in urbe in foro (di immor- 20 tales! sine gemitu hoc dici non potest); non nemo

in illo