Immagini della pagina
PDF
ePub

nunc Lepidi satellites. Praeterea Etruria atque omnes reliquiae 8 belli arrectae, Hispaniae armis sollicitae, Mithridates in latere vectigalium nostrorum, quibus adhuc sustentamur, diem bello circumspicit: quin praeter idoneum ducem nihil abest ad subvortundum imperium. Quod ego vos oro atque obsecro, patres 9 conscripti, ut animadvortatis, neu patiamini licentiam scelerum quasi rabiem ad integros contactu procedere. Nam, ubi malos praemia secuntur, haud facile quisquam gratuito bonus est. An 10 exspectatis, dum exercitu rursus admoto ferro atque flamma urbem invadat? quod multo propius est ab eo quo agitat statu quam

(88) Gegner der Senatspartei. Seine ersten reformierenden Gesetzesanträge setzte er mit Gewaltthat und nicht ohne Blutvergiefsen durch; dann, mit Marius verbunden, brachte er es zu dem Volksbeschlufs, dafs dieser an des Konsul Sulla Stelle den Oberbefehl über die Armee in Campanien und demnächst im Kriege gegen Mithridates mit prokonsularischer Gewalt übernehmen solle; da zog Sulla eilig gegen Rom und nahm die Stadt ein; Sulp. und Marius nebst ihren Anhängern flohen, und ihrer zwölf (darunter Cethegus $20) wurden geächtet; Sulp. bei Laurentum ergriffen und getödtet; sein Haupt an den rostris, dem Orte seines früheren Glanzes, aufgesteckt. Über ihn als Redner vgl. Vorbem. zur Rede d. Cotta.

Damasippique: zu Cat. 51, 32. In Verbindung mit ihm ist hier der jüngere Marius gemeint.

8. Hispaniae: vgl. zu Cat. 18, 5. Seit 673 (81) kämpfte man dort gegen Sertorius.

vectigalium etc.: Cicero sagt (de imp. Cn. Pomp. 6, 14) über die Wichtigkeit der Einkünfte aus Asien: praesertim cum de maximis vestris vectigalibus agatur. Nam ceterarum provinciarum vectigalia, Quirites, tanta sunt, ut eis ad ipsas provincias tutandas vix contenti esse possimus: Asia vero tam opima est ac fertilis, ut et ubertate agrorum et varietate fructuum et magnitudine pastionis et

multitudine earum rerum, quae exportantur, facile omnibus terris antecellat. Daraus dreierlei Gefälle: die decuma (der Zehnte) von Getreide, Hülsenfrüchten, Wein, Oel; die scriptura (das Weidegeld) für das auf öffentliches Weideland getriebene Vieh; eine Art der portoria (Handelszölle), näml. der Ausfuhr

zoll.

bello: zu lug. 55, 8.

9. quod ego etc.: ganz ebenso gebaut sind die Perioden Ep. Pomp. 8 und Or. Macr. 13. quod ist nicht etwa Acc. obj. zu animadvort., sondern Konjunktion gewordener Acc. des Bezugs in qua re; animadvortere absolut gebraucht 'ein wachsames Auge haben' allgemein und positiv, neu etc. nähere Ausführung des Inhalts in negativer Wendung.

=

[ocr errors]

rabiem: im ursprünglichen Sinne 'die Tollwut', als ansteckende Krankheit der Tiere.

malos praem. secuntur: vgl. zu Cat. 54, 5.

gratuito: zu Cat. 16, 3.

10. propius est etc.: dazu ist es ein viel kleinerer Schritt von etc.' Den gröfseren und schwierigeren Schritt (ex pace...ad arma civilia) hatte Lepidus längst gethan; jetzt blieb ihm nur der viel kleinere zu thun übrig. Eine andere Konstruktion von prope als mit der Präp. ab, die sich bei Sall. nicht weiter findet (vgl. indes das analoge proxumus al. re lug. 18, 11

ex pace et concordia ad arma civilia; quae ille advorsum divina et humana omnia cepit, non pro sua aut quorum simulat iniuria, 11 sed legum ac libertatis subvortundae. Agitur enim ac laceratur animi cupidine et noxarum metu, expers consili, inquies, haec atque illa temptans; metuit otium, odit bellum; luxu atque licentia 12 carendum videt, atque interim abutitur vostra socordia. Neque mihi satis consili est, metum an ignaviam an dementiam eam adpellem, qui videmini tanta mala quasi fulmen optare'se quisque 13 ne attingat, sed prohibere ne conari quidem. Et quaeso considerate, quam convorsa rerum natura sit. Antea malum publicum occulte, auxilia palam instruebantur, et eo boni malos facile anteibant: nunc pax et concordia disturbantur palam, defenduntur 14 occulte quibus illa placent, in armis sunt, vos in metu. Quid exspectatis? nisi forte pudet aut piget recte facere. An Lepidi mandata animos movere? qui placere ait sua cuique reddi, et aliena tenet; belli iura rescindi, cum ipse armis cogat; civitatem confirnebst der Anm.) und gleich darauf mit ex und ad war wegen der zu Grunde liegenden Vorstellung des Fortschreitens hier nicht denkbar.

quorum simulat: ähnliche Verkürzung wie lug. 14, 22 unde minume decuit, und noch etwas stärker als Cic. ad fam. 1, 9, 8 magnus animorum motus est factus cum eorum, quorum oportuit, tum illorum etiam, quorum numquam putaram.

legum etc.: zu Cat. 6, 7.

11. inquies: wie § 16. Das Wort findet sich bei Sall. aufserdem noch in drei Fragmenten (Hist. 1, 8; 2, 45; 4, 60 Kr. oder 1, 9; 2, 45; 4, 61 k. A.) als Adjectivum; als Substantivum nirgends.

[ocr errors][merged small]

12. qui videmini: in dem Vorhergehenden liegt deutlich Benehmen (morem hunc quem agitis Or. Macr. 14); daran schliefst sich der Relativsatz erklärend und begründend an.

tanta mala etc.: das Verbum attingat nach dem näher stehenden Nebensubjekt konstruiert, wie Or. Lep. 17 bona... datam; vgl. Cat. 25, 3; hier hat überdies das Verb. noch eine besonders nahe Beziehung zu fulmen, indem das optare ne

fulmen nos attingat etwas natürlich Notwendiges ist, worüber der Mensch nicht hinaus kann, dagegen das blofse optare ne mala nos atting ant von Schwäche zeugt. Zum Gedanken vgl. Dem. 9 33 ἀλλ ̓ ὅμως ταῦθ ̓ ὁρῶντες οἱ Ἕλ ληνες ἀνέχονται καὶ τὸν αὐτὸν τρό πον ὥσπερ τὴν χάλαζαν· ἔμοιγε δοκοῦσι θεωρεῖν εὐχόμενοι μὲν μὴ καθ ̓ ἑαυτοὺς ἕκαστοι γενέσθαι, κωλύειν δ ̓ οὐδεὶς ἐπιχειρῶν.

13. malum publicum: d. i. consilia perdundae rei publicae. eo: wie Cat. 52, 11.

14. mandata: Lepidus hatte, um zu unterhandeln, Gesandte mit den nachbenannten Bedingungen an den Senat geschickt. Vgl. die Vorbemerkungen.

armis cogat: durch Waffengewalt drängt; vgl. Or. Lep. 16.

civitatem etc.: vgl. zu O. Lep. 12. Der gerügte Widerspruch war nur ein formaler. Lepidus behauptete einerseits (mit vielen andern), das Bürgerrecht sei jenen Städten gar nicht genommen worden, weil es überhaupt rechtlich keinem genommen werden könne; daher in seiner Rede auch der Ausdruck civitate per unum prohibentur;

mari, quibus ademptam negat; concordiae gratia plebei tribuniciam potestatem restitui, ex qua omnes discordiae accensae. Pes- 15 sume omnium atque inpudentissume, tibine egestas civium et luctus curae sunt, cui nihil est domi nisi armis partum aut per iniuriam? Alterum consulatum petis, quasi primum reddideris; bello concordiam quaeris, quo parta disturbatur; nostri proditor, istis infidus, hostis omnium bonorum. Ut te neque hominum neque deorum pudet, quos per fidem aut periurio violasti! Qui 16 quando talis es, maneas in sententia et retineas arma te hortor, neu prolatandis seditionibus, inquies ipse, nos in sollicitudine attineas. Neque te provinciae neque leges neque di penates civem patiuntur. Perge qua coeptas, ut quam maturrume merita invenias. Vos autem, patres conscripti, quo usque cunctando rem 17 publicam intutam patiemini et verbis arma temptabitis? Dilectus advorsum vos habiti, pecuniae publice et privatim extortae, praesidia deducta atque inposita, ex lubidine leges imperantur, cum interim vos legatos et decreta paratis. Quanto mehercule avidius pacem petieritis, tanto bellum acrius erit, cum intelleget se metu

andererseits verlangte er gleichwohl eine neue Zusicherung desselben.

15. pessume etc: Belebung der Rede durch die rhetorische Figur der Apostrophe: der Redner wendet sich vom Zuhörer ab an einen Dritten, Abwesenden.

quasi primum reddideris: vgl. die Vorbemerkungen.

nostri: nämlich senatus; vgl. Cic. p. Sest. 15, 35 cum senatus duces nullos ac pro ducibus proditores aul potius apertos hostis haberet; und oben zu § 1. - Der Form wegen Or. Cott. 3 parricida vostri.

istis: nämlich tuis d. i. pro quorum iniuria te arma cepisse simulas.

per fidem: d. i. perfidia, in Bezug auf hominum, während periurio auf deorum zurückweist; vgl. Liv. 1, 9, 13: incusantes violati hospitii foedus deumque invocantes, cuius ad sollemne ludosque per fas ac fidem recepti venissent. In dieser formelhaften Verbindung hat die Präp. per eine dem griech. αоά entsprechende Bedeutung, welcher im spätern La

tein verloren ging; aus ihr erwuchsen durch Zusammensetzung die Wörter perfidus und perfidia, periurus und periurium, vgl. naράσπονδος. Mit periurio ist der Bruch des Gelübdes gemeint, welches die Konsuln gethan hatten, nicht gegen einander zu kämpfen: s. die Vorbem.

16. quando: zu Iug. 102, 9. inquies ipse: cum ipse continenter sis inquies. Vgl. zu § 11. coeptas: dieses Verbum findet sich bei Sall. nur hier.

17. verbis arma temptabitis: 'versuchen mit Worten gegen Waffen etwas auszurichten'; also temptare in der Bedeutung 'angreifen', wie u. a. Iug, 49, 1; 93, 6.

publice et privatim: zu Cat. 11,6. deducta etc.: deducta ex aliis urbibus, in aliis inposita, nämlich je nach dem Verhalten der Städte zu der Sache des Lepidus.

cum interim: zu Or. Cott. 7.
mehercule: zu Cat. 52, 35.

metu: nämlich qui in vobis est; desgleichen ist bei aequo et bono (vgl. ius bonumque Cat. 9, 1) zu

18 magis quam aequo et bono sustentatum. Nam qui turbas et caedem civium odisse ait et ob id armato Lepido vos inermos retinet, quae victis toleranda sunt, ea, cum facere possitis, patiamini potius censet: ita illi a vobis pacem, vobis ab illo bellum sua19 det. Haec si placent, si tanta torpedo animos oppressit, ut obliti scelerum Cinnae, cuius in urbem reditu decus ordinis huius interiit, nihilo minus vos atque coniuges et liberos Lepido permissuri sitis, quid opus decretis? quid auxilio Catuli? Quin is et alii 20 boni rem publicam frustra curant. Agite ut lubet: parate vobis Cethegi atque alia proditorum patrocinia, qui rapinas et incendia instaurare cupiunt et rursus advorsum deos penatis manus armare: sin libertas et vera magis placent, decernite digna nomine 21 et augete ingenium viris fortibus. Adest novus exercitus, ad hoc coloniae veterum militum, nobilitas omnis, duces optumi: fortuna meliores sequitur; iam illa, quae socordia vostra collecta sunt,

supplieren quod apud vos valere debebat. Daran schliefst sich das folgende leicht an.

18. odisse: der Subjektsacc. fehlt, wie öfter, z. B. Iug. 64, 5. 76, 1, Cat. 53, 3 u. a. 0.

inermos: wegen der Form vgl. u. a. Iug. 66, 3.

19. cuius in urbem etc.: im Jahr 667 (87). Epit. Liv. 80 Cinna et Marius in urbem recepti sunt: qui velut captam eam caedibus ac rapinis vastaverunt Cn. Octavio consule occiso et omnibus adversae partis nobilibus trucidatis. Getötet wurden aufser vielen andern M. Antonius, der berühmte Redner, Grofsvater des Triumvir (vgl. zu Cat. 21, 3), L. Iulius Caesar, Vater des Cat. 17, 1 erwähnten, Urheber der lex Iulia (zu Or. Lep. 12) und sein Bruder C. Iulius Caesar Strabo, als Redner und Dichter nicht unbedeutend. Die Köpfe dieser drei Männer und des Konsul Octavius wurden auf der Rednerbühne ausgestellt, wie es im vorigen Jahre mit dem des Sulpicius geschehen war. P. Licinius Crassus, Vater des nachmals berühmten M. Crassus, durchbohrte sich selbst, nachdem sein ältester Sohn erschlagen worden war. Desgleichen töteten sich der

Jupiterpriester L. Cornelius Merula und der ältere Q. Lutatius Catulus (vgl. zu Or. Lep. 14), um den Händen der Marianer zu entgehen.

20. Cethegi ・ ・ patrocinia: P. Cornelius Cethegus entfloh, mit Marius geächtet (zu § 7), nach Numidien, kehrte aber bei der eben erwähnten Gelegenheit nach Rom zurück; nachher schlofs er sich an Sulla an und gelangte nach dessen Tod durch schlaue Gewandtheit zu grofsem Einflusse und Ansehen. Cic. parad. 5, 3, 40 illa cupiditas, quae videtur esse liberalior, honoris, imperii, provinciarum, quam dura est domina!... Cethego, homini non probatissimo, servire coegit eos, qui sibi esse amplissimi videbantur; munera mittere, noctu venire domum ad eum, precari, denique supplicare. Quae servitus est, si haec libertas existimari potest? Wie er etwa mit dem Catilinarier C. Cethegus verwandt war, ist unbekannt.

vera: vgl. Iug. 16, 1; 30, 2. nomine: suppl. vostro; vgl. Iug. 10, 2: 18, 12.

21. illa: von der gegenwärtigen, aber schon dem Gesichtskreis des Sprechenden entschwindenden (daher dieses Pron.) Zerrüttung

dilabentur. Qua re ita censeo: quoniam M. Lepidus exercitum 22 privato consilio paratum cum pessumis et hostibus rei publicae contra huius ordinis auctoritatem ad urbem ducit, uti Ap. Claudius interrex cum Q. Catulo pro consule et ceteris, quibus imperium est, urbi praesidio sint operamque dent ne quid res publica detrimenti capiat.

zu verstehen; collecta ähnlich wie contracta Or. Cott. 8 Lep. 19, aber mit stärkerer Betonung der Selbstverschuldung, vgl. Cic. in Verr. 5, 19 ex eo crudelitatis invidiam colligam; die bildl. Redeweise ist entsprechend fortgesetzt in dilabentur.

22. Ap. Claudius: über seine Person ist etwas Sicheres nicht bekannt.

Nach Drumann (Band 2 S. 182) soll er derselbe sein, welcher 667 (87) als Kriegstribun das Janiculum gegen Marius und Cinna zu verteidigen hatte, aber entweder gezwungen den Platz aufgab oder nach einer andern Angabe freiwillig dem Marius, gegen den er Privatverpflichtungen hatte, ein Thor öffnete.

« IndietroContinua »