Immagini della pagina
PDF
ePub

vorum ad ripas Rheni consedisse, qui Rhenum transire conarentur; iis praeesse Nasuam et Cimberium fratres. Quibus rebus Caesar vehementer commotus, maturandum sibi existimavit, ne, si nova manus Suevorum cum veteribus copiis Ariovisti sese conjunxisset, minus facile resisti posset. Itaque re frumentaria quam celerrime potuit comparata, magnis itineribus ad Ariovistum contendit.

CAP. XXXVIII. Quum tridui viam perfecisset, nunciatum est ei, Ariovistum cum suis omnibus copiis ad occupandum Vesontionem, quod est oppidum maximum Sequanorum, contendere triduique viam a suis finibus processisse. Id ne accideret magno opere sibi praecavendum Caesar existimabat: namque omnium rerum, quae ad bellum usui erant, summa erat in eo oppido facultas; idque natura loci sic muniebatur, ut magnam ad ducendum bellum daret facultatem, propterea quod flumen Dubis, ut eircino circumductum, paene totum oppidum cingit: reliquum spatium, quod est non amplius pedum DC, qua flumen intermittit, mons

3) pagos centum Suevorum, der Heerbann aus den hundert Gauen der S., welcher nach IV, 1. jährlich aufgeboten wurde, um Einfälle iu fremdes Gebiet zu machen, während die Zurückbleibenden das allen gemeinschaftliche Feld bauten.

CAP. XXXVIII. 1) omnium rerum - summa facultas, die günstigste Gelegenheit sich Alles zu verschaffen; copia, würde den Vorrath selbst bezeichnen.

2) muniebatur, um die bleibende Beschaffenheit auszudrücken, welche ja auch durch fortgesetzte Arbeiten an den Werken erhalten wurde, genauer als munitum erat.

3) amplius pedum; quam wird häufig bei Zahlbestimmungen weggelassen, welches sowohl für den Nominativ als auch Accus. und Ablat, gilt. Liv. XLII, 7. amplius septingenti passim capti und bei demselben an unzähligen Stellen. Sall. Jug. 58, 3. non amplius quadraginta locum cepere editiorem. Zumpt 485. unten II, 16. IV, 12.

4) a tribunis militum, praefectis; tribuni milit: Es waren deren bei jeder Legion sechs, entweder vom Oberfeldherrn oder dem Volke gewählt, welche, zu zwei, die Legion befehligten, alle zwei Monate wechselnd. Liv. XL, 41. Praefecti waren die Anführer der zur Legion gehörigen Reiterei; beide zusammen also die vornehmen Officiere.

5) diceret petebat, Statt des Singularis könnte auch hier ebenso gut der Pluralis stehen, wegen alius alia, welches collectivisch steht, auch wird so gelesen. Wegen des Conjunctivs vergl. Zumpt §. 551.

6) testamenta obsignabantur, Im Felde wurden gewöhnlich die Testamente in procinctu gemacht, d. h. der schon mit den Waffen umgürtete Soldat nannte (nuncupavit) blos in Gegenwart mehrerer Zeugen den Namen dessen, welchen er zum Erben eingesetzt wissen wollte; hier scheinen schriftliche Verordnungen gemeint zu sein.

7) milites Centurionesque; milites im Gegensatz gegen Centur. Die gemeinen Soldaten; sonst auch wohl Fussgänger im Gegensatz gegen equi¬ tes. Centuriones, Officiere. Die Legion war getheilt in zehn Cohorten, die Cohorte in drei Manipeln, der Manipel in zwei Centuriea. Der Anführer der letztern hiess Centurio, deren also 60 bei jeder Legion waren. Sie wurden von den tribunis militum gleich bei der Aushebung, im Felde vom

[ocr errors]

continet magna altitudine, ita ut radices montis ex utraque parte ripae fluminis contingant. Hunc murus circumdatus arcem efficit et cum oppido conjungit. Huc Caesar magnis nocturnis diurnisque itineribus contendit, occupatoque oppido ibi praesidium collocat. CAP. XXXIX. Dum paucos dies ad Vesontionem rei frumentariae commeatusque caussa moratur, ex percunctatione nostrorum vocibusque Gallorum ac mercatorum, qui ingenti magnitudine corporum Germanos, incredibili virtute atque exercitatione in armis esse praedicabant, saepenumero sese cum eis congressos ne vultum quidem atque aciem oculorum ferre potuisse, tantus subito timor omnem exercitum ocupavit, ut non mediocriter omnium 2 mentes animosque perturbaret. Hic primum ortus est a tribunis militum, praefectis, reliquisque, qui, ex urbe amicitiae caussa Caesarem secuti, magnum periculum miserabantur, quod non magnum in re militari usum habebant, quorum alius alia caussa illata, quam sibi ad proficiscendum necessariam esse diceret, petebat, ut ejus voluntate discedere liceret: nonnulli, pudore adducti, ut timoris suspicionem vitarent, remanebant. Hi neque vultum fingere, neque interdum lacrimas tenere poterant: abditi in tabernaculis aut suum fatum querebantur, aut cum familiaribus suis periculum miserabantur. Vulgo totis castris testamenta obsignabantur. Horum vocibus ac timore paullatim etiam ii, qui magnum in castris usum habebant, milites centurionesque, quique equitatui praeerant, perturbabantur. Qui se ex his minus timidos existimari volebant, non se hostem vereri, sed angustias itineris et magnitudinem silvarum, quae intercederent inter ipsos atque Ariovistum, aut rem frumentariam, ut satis commode supportari posset, timere dicebant. Nonnulli etiam Caesari renunciabant, quum castra moveri ac signa ferri jussisset, non fore dicto audientes milites nec propter timorem signa laturos.

CAP. XL. Haec quum animadvertisset, convocato consilio omniumque ordinum ad id consilium adhibitis centurionibus, vehementer eos incusavit: primum, quod aut quam in partem, aut quo consilio ducerentur, sibi quaerendum aut cogitandum putarent.

Oberbefehlshaber ernannt. Der, welcher die erste Centurie des Triarier befehligte hiess centurio primi pili, oder auch primus pilus, primi pilus, primopilus und war dem Range nach der Erste. Qui equitatui pracerant, hier die Decurionen. Die ala equitum, ursprünglich 300 Mann stark, war eingetheilt im 10 Turmen, die Turme in 3 Decurien und jede Decurie hatte einen Decurio zum Führer.

8) rem frumentariam timere dicebant, eine sogenannte Euallage, Vertauschung des Casus, indem hier der Nominativ stehen müsste. So Plaut. Aul. IV, 6, 4. Ego illum corvum ad me veniat velim. Terent. Eun. V, 9. 5. Scin, me in quibus sim gaudiis. Der Grund ist in unserer Stelle in der vorhergehenden Construction zu suchen; übrigens bedeutet res frumentaria öfter auch Getraidevorrath.

CAP. XL. 1) consilium. Vergl. Cap. XVIII, 1.

2) quum videbatur; tum- quum, bei welcher Gelegenheit, reines

Ariovistum, se consule, cupidissime populi Romani amicitiam appetisse; cur hunc tam temere quisquam ab officio discessurum judicaret? Sibi quidem persuaderi, cognitis suis postulatis atque acquitate conditionum perspecta, eum neque suam, neque populi Romani gratiam repudiaturum. Quod si furore atque amentia impulsus bellum intulisset, quid tandem vererentur? aut cur de sua virtute aut de ipsius diligentia desperarent? Factum ejus hostis periculum patrum nostrorum memoria, quum, Cimbris et Teutonis a C. Mario pulsis, non minorem laudem exercitus quam ipse imperator meritus videbatur: factum etiam nuper in Italia servili tumultu, quos tamen aliquid usus ac disciplina, quam a nobis accepissent, sublevarent. Ex quo judicari posset, quantum haberet in se boni constantia; propterea quod quos aliquamdiu inermos sine caussa timuissent, hos postea armatos ac victores superassent. Denique hos esse eosdem, quibuscum saepenumero Helvetii congressi non solum in suis, sed etiam in illorum finibus plerumque superarint, qui tamen pares esse nostro exercitui non potuerint. Si quos adversum proelium et fuga Gallorum commoveret, hos, si quaererent, reperire posse, diuturnitate belli defatigatis Gallis, Ariovistum, quum multos menses castris se ac paludibus tenuisset neque sui potestatem fecisset, desperantes jam de pugna et dispersos subito adortum, magis ratione et consilio quam virtute vicisse. Cui rationi contra homines barbaros atque imperitos locus fuisset, hac ne ipsum quidem sperare nostros exercitus capi posse. Qui suum timorem in rei frumentariae simulationem angustiasque itineris conferrent, facere arroganter, quum aut de officio imperatoris desperare aut praescribere viderentur. Haec sibi esse curae; frumentum Sequanos, Leucos, Lingonas subministrare, jamque esse in agris frumenta matura: de itinere ipsos brevi tempore judicaturos. Quod non fore dicto audientes milites neque signa laturi dicantur, nihil se ea re commoveri: scire enim, quibuscumque exercitus dicto audiens non fuerit, aut male re gesta fortunam defuisse, aut aliquo facinore comperto, avaritiam esse convictam. Suam innocentiam perpetua vita,

Zeitverhältniss, statt quo tempore, daher das Imperfectum Indicativi. Vergl. Zumpt §. 579.

3) factum etiam nuper in Italia servili tumultu; factum sc. periculum ejus hostis, denn die Sklaven bestanden gröstentheils aus Germanen ; nuper, der Krieg brach aus 73 und endigte 71 v. Chr. das Jahr, von welchem C. zurückrechnet war 58. servili tumultu; über diesen Ablativ vergl. Zumpt §. 475, tumultus, ein plötzlicher unerwarteter Ueberfall, in der Nähe, wo allgemeiner Schrecken sich verbreitet, und jeder die Waffen ergreifen muss. Cic. Phil. VIII, 1.

4) hac ne ipsum quidem sperare, hoffe er selbst (Ariovist) nicht einmal. 5) perpetua vita, sein ganzes Leben hindurch; perpetuus von petere, dem frequentativum von ire, durchgängig; es drückt iminer eine relative Fortdauer bis zu einem Endpunkte aus, hat also temporelle Bedeutung und

felicitatem Helvetiorum bello esse perspectam. Itaque se quod in longiorem diem collaturus esset, repraesentaturum, et proxima nocte de quarta vigilia castra moturum, ut quam primum intelligere posset, utrum apud eos pudor atque officium, an timor valeret. Quod si praeterea nemo sequatur, tamen se cum sola decima legione iturum, de qua non dubitaret; sibique eam praetoriam cohortem futuram. Huic legioni Caesar et indulserat praecipue et propter virtutem confidebat maxime.

CAP. XLI. Hac oratione habita mirum in modum conversae sunt omnium mentes summaque alacritas et cupiditas belli gerendi innata est, princepsque decima legio per tribunos militum ei gratias egit, quod de se optimum judicium fecisset, seque esse ad bellum gerendum paratissimam confirmavit. Deinde reliquae legiones per tribunos militum et primorum ordinum centuriones egerunt, uti Caesari satisfacerent: se neque umquam dubitasse, neque timuisse, neque de summa belli suum judicium, sed imperatoris esse existimavisse. Eorum satisfactione accepta, et itinere exquisito per Divitiacum, quod ex aliis ei maximam fidem habebat, ut milium amplius quinquaginta circuitu locis apertis exercitum duceret, de quarta vigilia, ut dixerat, profectus est. Septimo die, quum iter non intermitteret, ab exploratoribus certior factus est, Ariovisti copias a nostris milibus passuum quatuor et viginti abesse.

CAP. XLII. Cognito Caesaris adventu, Ariovistus legatos. ad eum mittit: quod antea de colloquio postulasset, id per se fieri licere, quoniam propius accessisset: seque id sine periculo facere posse existimare. Non respuit conditionem Caesar: jamque eum ad sanitatem reverti arbitrabatur, quum id quod antea petenti denegasset, ultro polliceretur; magnamque in spem veniebat, pro suis tantis populique Romani in eum beneficiis, cognitis suis postulatis, fore uti pertinacia desisteret. Dies colloquio stete Beziehung auf das Subject, während continuus die Lückenlosigkeit mit lokaler Bedeutung bezeichnet und immer objectiv ist.

6) cohortem praetoriam; Scipio African. minor soll zuerst die Sitte eingeführt haben, eine auserlesene Schaar um sich zu haben, welche nachher allgemein corhors praetoria genannt wurde.

7) collaturus esset, vergl. Zumpt §. 525.

CAP. XLI. 1) primorum ordinum Centuriones, die dem Range nach drei ersten Centurionen der Legion, nämlich der primipilus, der Centurio der ersten Centurie der Triarier, der primus princeps, der Centurio der ersten Centurie der Principes und der primus hastatus, der Centurio der ersten Centurie der Hastaten, auch wohl zuweilen bloss primi ordines genannt. S. VI, 7.

2) milibus passuum quatuor et viginti abesse, vergl. Zumpt §. 396. CAP. XLII. 1) omnibus equis Gallis equitibus detractis, nachdem er allen gallischen Reitern die Pferde weggenommen hatte, also omnibus G. equitibus der Dativ, oder auch wegen der alsdann entstehenden Härte omnibus mit equis verbunden, was denselben Sinn geben würde.

dictus est ex eo die quintus. Interim quum saepe ultro citroque legati inter eos mitterentur, Ariovistus postulavit, ne quem peditem ad colloquium Caesar adduceret; vereri se, ne per insidias ab eo circumveniretur: uterque cum equitatu veniret: alia ratione se non esse venturum. Caesar, quod neque colloqnium interposita caussa tolli volebat, neque salutem suam Gallorum equitatui committere audebat,commodissimum esse statuit,omnibus equis Gallis equitibus detractis, eo legionarios milites legionis decimae, cui quam maxime confidebat, imponere, ut praesidium quam amicissimum, si quid facto opus esset, haberet. Quod quum fieret, non irridicule quidam ex militibus decimae legionis dixit, plus quam pollicitus esset, Caesarem ei facere: pollicitum, se in cohortis praetoriae loco decimam legionem habiturum, nunc ad equum rescribere.

CAP. XLIII. Planicies erat magna, et in ea tumulus terrenus satis grandis. Hic locus aequo fere spatio ab castris utrisque aberat. Eo, ut erat dictum, ad colloquium venerunt. Legionem Caesar, quam equis devexerat, passibus ducentis ab eo tumulo constituit. Item equites Ariovisti pari intervallo constiterunt. Ariovistus, ex equis ut colloquerentur, et praeter se denos ut ad colloquium adducerent postulavit. Ubi eo ventum est, Caesar initio orationis sua senatusque in eum beneficia commemoravit, quod rex appellatus esset a senatu, quod amicus, quod munera amplissima missa: quam rem et paucis contigisse, et pro magnis hominum officiis consuesse tribui docebat: illum, quum neque aditum, neque caussam postulandi justam haberet, beneficio ac liberalitate sua ac senatus ea praemia consecutum. Docebat etiam, quam veteres quamque justae caussae necessitudinis ipsis cum Aeduis intercederent, quae senatus consulta, quoties quamque honorifica in eos facta essent: ut omni tempore totius Gal

2) eo imponere; das Adverbium statt iis; so unten c. 51. aciem rhedis et carris circumdederunt; eo mulieres imposuerunt; ähnlich unten III, 15. in eam partem, quo.

3) ad equum rescribere; rescribere, noch einmal, von Neuem schreiben, aus einem Verzeichnisse in das andere umschreiben, hier aus dem der Fusssoldaten, in welcher sie ursprünglich eingetragen waren, in das der Reiter, deren Dienst ehrenvoller war.

CAP. XLIII. 1) aequo fere spatio. Vergl. Zumpt §. 396.

2) devexerat; devehere, wie deducere nicht immer von einer Anhöhe herab, sondern sehr häufig an einen bestimmten Ort; hier standen ja beide Heere in der Ebene.

3) ex equis, von den Pferden herab, zu Pferde; ex bezeichnet jedes Ortsverhältniss, bei dem an ein Heraustreten, sei es ein wirkliches oder scheinbares, gedacht werden kann; so pugnare ex equo, oben ex vinculis dicere, e loco superiore dicere; so auch unten IV, 33: Genus hoc est

ex essedis pugna.

4) quod rex appellatus esset, eine Ehrenbezeugung, welche zuerst Scipio dem Könige Masinissa zu Theil werden liess. Liv. XXX, 15.; gewöhnlich mit kostbaren Geschenken verbunden.

« IndietroContinua »