Immagini della pagina
PDF
ePub

titudine militum legionarorum pro hostium numero valebat, ut ad speciem alariis uteretur. Ipse triplici instructa acie usque ad

castra hostium accessit. Tum demum necessario Germani suas copias castris eduxerunt generatimque constituerunt paribusque intervallis, Harudes, Marcomannos, Triboccos, Vangiones, Nemetes, Sedusios, Suevos, omnemque aciem suam rhedis et carris circumdederunt, ne qua spes in fuga relinqueretur. Eo mulieres imposuerunt, quae in proelium proficiscentes milites passis manibus flentes implorabant, ne se in servitutem Romanis traderent.

CAP. LII. Caesar singulis legionibus singulos legatos et quaestorem præfecit, uti eos testes suae quisque virtutis haberet. Ipse a dextro cornu, quod eam partem minime firmam hostium esse animadverterat, proelium commisit. Ita nostri acriter in hostes signo dato impetum fecerunt, itaque hostes repente celeriterque procurrerunt, ut spatium pila in hostes conjiciendi non daretur. Rejectis pilis, comminus gladiis pugnatum est: at Germani, celeriter ex consuetudine sua phalange facta, impetus gladiorum exceperunt. Reperti sunt complures nostri milites, qui in phalangas insilirent et scuta manibus revellerent et desuper vulnerarent. Quum hostium acies a sinistro cornu pulsa atque in fugam conversa esset, a dextro cornu vehementer multitudine suorum nostram aciem premebant. Id quum animadvertisset P. Crassus adolescens, qui equitatui praeerat, quod expeditior erat

3) quod minus, wodurch einfach der Grund angegeben wird, wesshalb er diese Stellung wählte; statt dessen haben viele Handschriften quo minus, wodurch der Grund und was aus demselben geschieht, in ein comparatives Verhältniss gesetzt wird; je weniger er.

4) eo, vgl. C. XLII, 2.

5) passis manibus, mit ausgestreckten Händen; das gewöhnliche Zeichen der Bittenden; nicht passis crinibus, was ein Zeichen der Verzweiflung sein würde; hier geschahe es vor der Schlacht. So berichtet Tacitus von den Germanen (Germ. 8.),,Es wird erzählt, dass öfter schon weichende und wankende Schlachtreihen, durch inständiges Flehen und Darbieten der eigenen Brust und durch Hinweisen auf nahe Gefangenschaft von Frauen wieder hergestellt worden. So Florus von den Frauen der Cimbern in der Schlacht auf den Raudischen Feldern: Der Kampf mit ihnen sei ebenso heftig gewesen, als mit den Männern; verzweifelt hä'ten sie von den Wagen herabgekämpft und endlich, um nicht in Gefangenschaft zu gerathen, sich selbst unter einander, und ihre Kinder getödtet, Flor. III, 3, 16.

CAP. LII. 1) Quaestorem praefecit; jeder Legion setzte er einen Legaten vor, einer statt dessen den Quästor der Provinz Gallien, welchen er als solchen d. h. als den, welcher die Geldangelegenheiten in der Provinz besorgte, bei sich hatte und der hier wie IV, 21 und VI, 24 zum Kriegsdienst verwandt wird. Ursprünglich waren der Quästoren zwei, urbani, welche die Staatskasse in der Stadt verwalteten. Späterhin wurden diesen noch zwei hinzugefügt, welche den beiden Consuln für den Kriegsdienst beigegeben wurden. Als ganz Italien steuerpflichtig wurde, wurde die Zahl verdoppelt. Sulla ernannte deren 20, von denen 2 in der Stadt blieben, und 18 (provinciales) den Statthaltern in den einzelnen Provinzen beigegeben wurden.

quam hi, qui inter aciem versabantur, tertiam aciem laborantibus nostris subsidio misit.

CAP. LIII. Ita proelium restitutum est, atque omnes hostes terga verterunt, neque prius fugere destiterunt, quam ad flumen Rhenum milia passuum ex eo loco circiter quinquaginta pervenerint. Ibi perpauci aut viribus confisi transnatare contenderunt, aut lintribus inventis sibi salutem repererunt. In his fuit Ariovistus, qui naviculam deligatam ad ripam nactus ea profugit; reliquos omnes consecuti equites nostri interfecerunt. Duae fuerunt Ariovisti uxores, una Sueva natione quam ab domo secum eduxerat; altera Norica, regis Vocionis soror, quam in Gallia duxerat a fratre missam: utraeque in ea fuga perierunt. Duae filiae harum, altera occisa, altera capta est. C. Valerius Procillus, quum a custodibus in fuga trinis catenis vinctus traheretur, in ipsum Caesarem, hostes equitatu persequentem, incidit. Quae quidem res Caesari non minorem quam ipsa victoria voluptatem attulit, quod hominem honestissimum provinciae Galliae, suum familiarem et hospitem, ereptum e manibus hostium, sibi restitutum videbat, neque ejus calamitate de tanta voluptate et gratulatione quidquam fortuna deminuerat. Is se praesente de se ter sortibus consultum dicebat, utrum igni statim necaretur, an in aliud tempus reservaretur: sortium beneficio se esse incolumem. Item M. Mettius repertus et ad eum reductus est.

CAP. LIV. Hoc proelio trans Rhenum nunciato, Suevi, qui ad ripas Rheni venerant, domum reverti coeperunt; quos Ubii, qni proximi Rhenum incolunt, perterritos insecuti, magnum ex his numerum occiderunt. Caesar, una aestate duobus maximis bellis confectis, maturius paullo quam tempus anni postulabat, in hiberna in Sequanos exercitum deduxit: hibernis Labienum praeposuit: ipse in citeriorem Galliam ad conventus agendos profectus est.

2) itaque, für et ita. So Sall. Cat. 14, 1. In tanta itaque corrupta civirtate. Cic. de fin. II, 10. 32. itaque Epicurus semper hoc utitur, ut probet, voluptatem natura expeti.

CAP. LIII. 1) millia passuum quinquaginta, vier und vierzig Stadien, ohngefähr 10 deutsche Meilen.

2) duae filiae, nach der gewöhnlichen Construction sollte hier eigentlich der Genitiv stehen. Dieser Nominativ, welcher absolut steht, ist im Griechischen sehr gewöhnlich.

CAP. LIV. ad conventus agendos, um die Gerichtstage zu halten; es geschahe diess von den Proconsuln gewöhnlich im Winter, wo die kriegerischen Beschäftigungen ruheten. Sie bereis'ten alsdann ihre Provinz, welche nach den Hauptstädten in verschiedene Gerichtssprengel (auch conventus genannt) eingetheilt waren und gaben Bescheid nicht allein in eigentlichen Rechtssachen, sondern in allen Angelegenheiten und Beschwerden der Einwohner.

C. JULII CAESARIS

COMMENTARII

DE BELLO GALLICO.

iter

LIBER SECUNDUS.

Conjuratio Belgarum cap. 1. Deditio Remorum, adveniente Caesare 2. 3. Origo et copiae Belgarum 4. lter et castra Caesaris ad flumen Axonam 5. Oppugnatio oppidi nomine Bibrax soluta, misso a Caesare contra Belgas subsidio 6. 7. Castra Caesaris idoneo loco contra Belgas 8. Discessus Belgarum ad tuendos fines contra Aeduos, Titurio legato frustra impugnato. Clades. 9-11. Deditio Suessionum et Bellovacorum 12 - 14. Ambianorum. Mores Nerviorum 15. Bellum Nervicum. Clades. Deditio 16-28. Bellum Aduatucorum. Obsessio. Perfidia. Calamitas 29–33. Expeditio P. Crassi in Armoricam; plures civitates maritimae ab eo subactae 34. Opinio hujus belli apud Germanos; legati Germanorum ad Caesarem; iter Caesaris in Italiam et Illyricum; hiberna; supplicatio Romae 35.

[ocr errors]

Quum num esset Caesar in cefliore Gallia in hibernis, ita uti supra demonstravimus, crebri ad eum rumores afferebantur, literisque item Labieni certior fiebat, omnes Belgas, quam tertiam esse Galliae partem dixeramus, contra populum Romanum con

Lib. II. CAP. I. 1) Belgas-quam partem. Bei Erklärung eines Wortes des vorhergehenden Satzes oder des Satzes selbst durch ein Substantiv mit esse oder den verbis dicere, nominare, appellare, habere, putare cet. wird gewöhnlich das Pronomen mit dem folgenden Prädicatssubstantiv in genere und numero verbunden. Venio nunc ad Catonem, quodest firma

mentum ac robur totius accusationis. Cicer. Muren. 28. Est locus in carcere, quod Tullianum appellatur. Cic. Divin. I, 37. Vergl. Zumpt §. 372.

jurare obsidesque inter se dare. Conjurandi has esse caussas: primum, quod vererentur, ne omni pacata Gallia ad eos exercitus noster adduceretur: deinde, quod ab nonnullis Gallis sollicitarentur, partim qui, ut Germanos diutius in Gallia versari noluerant, ita populi Romani exercitum hiemare atque inveterascere in Gallia moleste ferebant; partim qui mobilitate et levitate animi novis imperiis studebant: ab nonnullis etiam, quod in Gallia a potentioribus atque his, qui ad conducendos homines facultates habebant, vulgo regna occupabantur, qui minus facile eam rem in imperio nostro consequi poterant.

CAP. II. lis nunciis literisque commotus Caesar duas legiones in citeriore Gallia novas conscripsit, et inita aestate, in interiorem Galliam qui deduceret, Q. Pedium legatum misit. Ipse quum primum pabuli copia esse inciperetet, ad exercitum venit: dat negotium Senonibus reliquisque Gallis, qui finitimi Belgis erant, uti ea quae apud eos gerantur, cognoscant seque de his rebus certiorem faciant. Hi constanter omnes nunciaverunt, manus cogi, exercitum in unum locum conduci. Tum vero dubitandum non existimavit, quin ad eos (XII die) proficisceretur. Re frumentaria provisa, castra movet diebusque circiter quindecim ad fines Belgarum pervenit.

CAP. III. Eo quum de improviso celeriusque omni opinione venisset, Remi, qui proximi Galliae ex Belgis sunt, ad eum legatos Iccium et Antebrogium, primos civitatis, miserunt, qui dicerent, se suaque omnia in fidem atque potestatem populi Romani permittere: neque se cum Belgis reliquis consensisse, neque contra populum Romanum omnino conjurasse: paratosque esse et obsides dare et imperata facere et oppidis recipere et frumento ceterisque rebus juvare: reliquos omnes Belgas in armis esse: Germanosque, qui cis Rhenum incolunt, sese cum his conjunxisse: tantumque esse eorum omnium furorem, ut ne Suessiones quidem, fratres consanguineosque suos, qui eodem jure, iisdem legibus utantur, unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant, deterrere potuerint, quin cum his consentirent.

CAP. IV. Quum ab his quaereret, quae civitates quantae

2) quod, mit dem Conj. Zumpt §. 549.

3) ab nonnullis etiam, sc. sollicitarentur; es waren also 3 Classen von Aufwieglern, von denen die letzte durch die veränderte Construction von den beiden erstern gesondert wird.

CAP. II. Dubitandum non existimavit, er glaubte nicht anstehen zu dürfen; über das folgende quin Vergl. Zumpt §. 541.

CAP. III. · 1) celerius omni opinione, gewöhnlicher omnium opinione, schneller als man allgemein erwartete.

2) ex Belgis, vom Orte aus, bezeichnet das zunächst, aber so wie von der Zeit die unmittelbare Folge.

CAP. IV. 1) quae civitates, welche die einzelnen Völkerschaften nach

va

que in armis essent, et quid in bello possent, sic reperiebat: plerosque Belgas esse ortos ab Germanis; Rhenumque antiquitus transductos, propter loci fertilitatem ibi consedisse Gallosque, qui ea loca incolerent, expulisse: solosque esse, qui patrum nostrorum memoria, omni Gallia vexata, Teutones Cimbrosque intra fines suos ingredi prohibuerint. Qua ex re fieri, uti earum rerum memoria magnam sibi auctoritatem magnosque spiritus in re militari sumerent. De numero eorum omnia se habere explorata Remi dicebant, propterea quod propinquitatibus affinitatibusque conjuncti, quantam quisque multitudinem in communi Belgarum concilio ad id bellum pollicitus sit, cognoverint. Plurimum inter eos Bellovacos et virtute et auctoritate et hominum numero lere: hos posse conficere armata milia centum: pollicitos ex eo numero electa LX, totiusque belli imperium sibi postulare. Suessiones suos esse finitimos, latissimos feracissimosque agros possidere. Apud eos fuisse regem nostra etiam memoria Divitiacum, totius Galliae potentissimum, qui quum magnae partis harum regionum, tum etiam Britanniae imperium obtinuerit: nunc esse regem Galbam: ad hunc propter justitiam prudentiamque summam totius belli omnium voluntate deferri: oppida habere numero XII, polliceri milia armata quinquaginta: totidem Nervios, qui maxime feri inter ipsos habeantur longissimeque absint: XV milia Atrebates: Ambianos X milia: Morinos XXV milia: Menapios IX milia: Caletos X milia: Velocasses et Veromanduos totidem: Aduatucos XXIX milia, Condrusos, Eburones, Caeraesos, Paemanos, qui uno nomine Germani appellantur, arbitrari ad XL milia.

ihrer Persönlichkeit wären, nicht quales, von welcher Beschaffenheit; quantae, wie stark.

2) propinquitatibus affinitatibusque, durch Blutsverwandtschaft und Verschwägerung; propinquus ist soviel als consanguineus, blutsverwandt, affinis, durch Verheirathung; auf beides kann necessarius angewendet werden; cognati bezeichnet alle Blutsverwandte sowohl von väterlicher als mütterlicher Seite, agnati die von väterlicher Seite abstammenden Glieder einer Familie; gentiles, alle Abkömmlinge eines und desselben Geschlechts. 3) quum tum, In dieser Verbindung bezeichnet quum immer das Vorangehende, dieses das Folgende. Daher dient tum zum Unterordnen eines Satztheiles unter den andern. Quum bezeichnet also einmal das Allgemeine, tum das Einzelne, Besondere. L. VI, 30. Multum quum in omnibus rebus, tum in re militari Fortuna potest; dann aber bezeichnet quum auch in dieser Verbindung das Gewöhnlichere, das weniger Wichtige, tum, das Bedeutendere, Seltnere, daher oft noch ein vero, etiam, praecipue, inprimis u. a. Partikeln beigefügt werden. Cic. div. XII, 22. Hoc ego quum reipublicae causa censui, tum mehercule inprimis retinendae dignitatis tuae. Tum-tum dagegen wird, wie et - et beim Coordiniren gebraucht.

4) longissime, sehr weit, denn andere Völkerschaften wohnten noch nördlicher.

« IndietroContinua »