credebat. et auxerant inter fe opinionem; Scipio, quod relictus in Gallia, obvius fuerat in Italiam transgreffo Hannibali; Hannibal, et conatu tam audaci trajicien darum Alpium, et effectu. Occupavit tamen Scipio Padum trajicere, et, ad Ticinum amnem motis caftris, prius quam educeret in aciem, adhortandorum militum caufa, talem orationem exorfus eft:

XL. Si eum exercitum, milites, educerem in aciem, quem in Gallia mecum habui, fuperfediffem loqui apud vos. quid enim adhortari referret aut eos equites, qui equitatum hoftium ad Rhodanum flumen egregie viciffent, aut eas legiones, cum quibus fugientem hunc ipfum hoftem fecutus, confeffionem cedentis ac detrectantis certamen pro victoria habui? Nunc, quia ille exercitus, Hifpaniae provinciae fcriptus, ibi cum fratre Cn. Scipione meis aufpiciis rem gerit, ubi eum gerere fenatus populusque Romanus voluit; ego, ut confulem ducem adverfus Hannibe lem ac Poenos haberetis, ipfe me huic voluntario certamini obtuli: novo imperatori apud novos milites pauca verba facienda fun Ne genus belli, neve hoftem ignorecis ; cum iis eft vobis, milites, pugnandum, quos terra marique priore bello viciftis: a quibus ftipendium, per viginti annos exegiftis: a quibus capta belli praemia, Siciliam ac Sardiniam habetis. Erit igitur in hoc certamine is vobis illisque animus, qui victoribus et victis effe folet. nunc illi, quia audent, fed quia neceffe eft, pugnaturi funt: nifi creditis, qui exercitu incolumi pugnam detrectavere, eos, duabus partibus peditum equitumque in transira Alpium amiffis, (cum plures paene perierint, quam fuperfint) plus fpei nactos effe. At enim pauci quidem funt, fed vigentes animis corporibusque, quorum robora ac vires vix fustinere vis ulla poffit. Effigies, immo umbrae hominum, fame, frigore, illuvie, fqualore enecti, contufi ac debilitati inter faxa rupesque. ad haec, praeufti artus, nive rigentes nervi, membra torrida gelu, quaffata fracta que arma, claudi ac files equi. Cum hoc equire, cum hoc pedite pugnaturi eftis: reliquias extremas hoftium, non hoftes, habebitis. Ac nihil magis vereor, quam ne, vos cum pugnaveritis, Alpes viciffe Hannibalem videantur.

imme #

Nec

Sed

U.C. 534. a. C. N. 218.

Sed ita forfitan decuit, cum foederum ruptore duce ac populo Deos ipfos, fine ulla humana ope, committere ac pro fligare bellum: nos, qui fecundum Deos violati fumus, commiffum ac profligatum conficere.

XLI. Non vereor, ne quis me hoc veftri adhortandi caufa magnifice loqui exiftimet; ipfum aliter animo af fectum effe. Licuit in Hifpaniam, provinciam meam, quo jam profectus eram, cum exercitu ire meo: ubi et fratrem confilii participem ac periculi focium haberem, et Hasdru balem potius, quam Hannibalem, hoftem, et minorem haud dubie molem belli. tamen, cum praeterveherer navibus Galliae iae oram ad famam hujus hoftis in terram egreffus, praemiffo equitatu, ad Rhadanum movi coftra. Equeftri proelio, qua parte copiarum conferendi manum fortuna data eft, hoftem fudi: peditum agmen, quod in modum fugientium raptim agebatur, quia assequi terra non poteram, regreffus ad naves, quanta maxima celeritate potui, tanto maris terrarumque circuitu, in radicibus Al pium obvius fui. Huic timendo hofti utrum, cum declin marem certamen, improvifus incidiffe videor, an occurrere in veftigiis ejus? laceffere ac trahere ad decernendum? Experiri juvat, utrum alios repente Carthaginienfes per viginti annos terra ediderit: an iidem fint, qui ad Aegates pugnaverunt infulas, et quos ab Eryce duodevicenis denariis aeftimatos emififtis: et utrum Hannibal hic fit. semulus itinerum Herculis, ut ipfe fert, an vectigalis ftipendiariusque et fervus populi Romani a patre relictus; quem nifi Saguntinum fcelus agitaret, refpiceret profecto, fi non patriam victam, domum certe, patremque, et foe-drag dera Hamilcaris fcripta manu. qui, juffus a confule noftro, praefidium deduxit ab Eryce: qui graves impofitas victis Carthaginienfibus leges fremens moerensque accepit: qui decedere Sicilia, qui ftipendium populo Romano dare. pactus eft. Itaque vos ego, milites, non eo folum animo, quo adverfus alios hoftes foletis, pugnare velim; fed cum indignatione quadam atque ira: velut fi fervos videatis veftros arma repente contra vos ferentes. Licuit, ad Erycem claufoss Msfupplicio humanorum,, fame interficere: licnit victricem claffem in Africam

tra

U. C. 534.

a. C. N. 218.

Pro

nec

trajicere, atque intra paucos dies fine ullo certamine Carthaginem delere. Veniam dedimus precantibus: emifimus ex obfidione: pacem cum victis fecimus tutelae deinde noftrae duximus, quum Africo bello urgerentur. urgerentur.ipre his impertitis, furiofum juvenem fequentes, oppugnatum patriam noftram veniunt. Atque utinam pro decore" tantum hoc vobis, et non pro falute, effet certamen. non de poffeffione Siciliae ac Sardiniae, de quibus quon dam agebatur, fed pro Italia vobis eft pugnandum: eft alius ab tergo exercitus, qui, nifi nos vincimus, hofti obfiftat nec Alpes aliae funt, quas dum fuperant, com parari nova poffint praefidia. hic eft obftandum, milites, velut fi ante Romana moenia pugnemus. Unusquisque fe non corpus fuum, fed conjugem ac liberos parvos armis protegere putet: nec domefticas folum agitet curas, fed agizavos armis identidem hoc animo reputet, noftras nunc intueri ri manus fenatum populumque Romanum: qualis noftra vis virtusque fuerit, talem deinde fortunam illius urbis ac Romani imperii fore.

h

XLII. Haec apud Romanos conful. Hannibal, rebus prius, quam verbis, adhortandos milites ratus, circumdato ad fpectaculum exercitu, captivos montanos vinctos in medio ftatuit; armisque Gallicis ante eorum pedes projectis, interrogare interpretem jussit, ecquis, fi vinculis levaretur, armaque et equum victor acciperet, decertare ferro vellet? Quum ad unum omnes ferrum pugnamque pofcerent, et dejecta in id fors effet, fe quisque eum optabat, quem fortuna in id certamen legeret. Ut cujusque fors exciderat, alacer, inter gratulantes gaudio exfultans, cum fui moris tripudiis arma raptim capiebat, ubi vero dimicarent, is habitus animorum non inter ejusdem modo conditionis homines erat, fed etiam inter fpectantes vulgo, ut non vincentium magis, quam bene merientium, fortuna laudaretur.

XLII. Dum fic aliquot fpectatis paribus affectos dimififfet, concione inde advocata, ita apud eos locu

tus

/

U. C 534 a. C. N. 218.

mo

tus fertur: Si, quem animum in alienae fortis exemplo paulo ante habuiftis, eundem mox in aeftimanda fortuna veftra habueritis, vicimus, milites. neque enim fpectacu Lum modo illud, fed quaedam veluti imago veftrae conditia nis erat. Ac nefcio, an majora vincula majoresque neceffitates vobis, quam captivis veftris, fortuna circumdederit.4 Dextra laevaque duo maria claudunt, nullam, ne ad effu gium quidem, navem habentibus. circa Padus amnis, major Padus ac violentior Rhodano; ab tergo Alpes argent, vix inte gris vobis ac vigentibus transitae. Hic vincendum. riendum, milites, eft, ubi primum hofti occurriftis. et eadem fortuna, quae neceffitatem pugnandi impofuit,, praemia vobis ea victoribus proponit, quibus ampliora homines ne ab Diis quidem immortalibus optare folent. Si Siciliam tantum ac Sardiniam, parentibus noftris ereptas noftra virtute recuperaturi effemus, fatis tamen ampla pretia effent. quidquid Romani tot triumphis partum congeftumque poffident, id omne veftrum cum ipfis dominis futurum eft. In hanc tam opimam mercedem, agite, cum Diis bene juvantibus arma capire. Satis adhuc in vaftis Lufitaniae Celtiberiaeque montibus, pecora confectando, nullum emolumen y fac tum tot laborum periculorumque veftrorum vidiftis: tempus eft jam, opulenta vos ac ditia ftipendia facere, et magna operae pretia mereri, tantum itineris per tot montes fluminaque et tot armatas gentes emenfos. Hic vobis terminum laborum fortuna dedit: hic dignam mercedem emeritis Stipendite dabit. Nec, quam magni nominis bellum eft, tam difficilem exiftimaritis victoriam fore. faepe et contemtus hoftis cruenta cruentum certamen edidit, et incliti populi regesque perlevi momento victi funt. Nam, demto hoc uno fulgore nominis Romani, quid eft, cur illi vobis comparandi fint? Ut viginti annorum militiam veftram cum illa virtute, cum illa fortuna taceam; ab Herculis columnis, ab oceano terminisque ultimis terrarum, pe , per tot ferociffimos Hifpaniae et Galliae populos vincentes huc perveniftis: pu gnantibus cum exercitu tirone, hac ipfa aeftate caefo, victo, circumfo Gallis, ignoto adhuc duci fuo, ignorantique. ducem. An me, in praetorio patris, clariffimi imperato ris, prope natum, certe eductum, domitorem Hifpaniae Galliaeque, victorem eundem non Alpinarum modo gentium,

C 3

Sed

U. C. 534.
a. C. N. 218.

fed ipfarum, quod multo majus eft, Alpium, cum femeftri
hoc conferam duce, defertore exercitus fui? Cui fi quis,
demtis fignis, Poenos Romanosque hodie oftendat, ignora-
turum certum habeo, utrius exercitus fit conful. Non ego
illud parvi aeftimo, milites, quod nemo veftrum eft, cujus
non ante oculos ipfe faepe militare aliquod ediderim facinus;
cui non idem ego, virtutis fpectator ag teftis, notata tem-
poribus locisque referre fua poffim decora. Cum laudatis
a me millies donatisque, alumnus prius omnium veftrûm,
quam imperator, procedam acie adverfus ignotos inter fe
ignorantesque.

XLIV. Quocunque circumtuli oculos, plena omnia video animorum ac roboris; veteranum peditem, generofiffimarum gentium equites frenatos et infrenatos, vos focios fideliffimos fortiffimosque, vos Carthaginienfes, cum ob patriam tum ob iram juftiffimam, pugnaturos. Inferimus bellum, infeftisque fignis defcendimus in Italiam, tanto audacius fortiusque pugnaturi, quanto major fpes, major eft animus inferentis vim, quam arcentis, Accendit praeterea animos et ftimulat dolor, injuria, indignitas. ad fupplicium depopofcerunt me ducem primum,

deinde

Jos omnes, qui Saguntum oppugnaletis: deditos ultimis cruciatibus affecturi fuerunt. Crudeliffima ac fuperbiffima gens fua omnia fuique arbitrii facit, cum quibus bel. lum,

cum quibus pacem habeamus, fe modum imponere aequum cenfet: circumfcribit includitque nos terminis montium fluminumque, quos ne excedamus: neque eos, quos karuit, terminos obfervat. Ne transieris Iberum: ne quid rei tibi fit cum Saguntinis. Ad Iberum eft Saguntum: pus quam te veftigio moveris. Parum eft, quod veterrimas provincias meas Siciliam et Sardiniam adimis. etiam Hifpa nias? et inde ceffero, in Africam tranfcendes. Transcendes autem, dico? duos confules hujus anni, unum in Africam, alterum in Hifpaniam miferunt. nihil usquam nobis relictum eft, nifi quod armis vindicarimus. Ilis timidis et ignavis licet effe, qui refpectum habent, quos fuus ager, fua terra, per tuta ac pacata itinera fugientes, accipient: vobis neceffe eft fortibus viris effe, et, omnibus inter victoviam mortemve certa defperatione abruptis, aut vincere,