Immagini della pagina
PDF
ePub

33

si testes desiderantur, quos potiores nominabo quam apud Grae- 25 cos Demosthenem, quem studiosissimum Platonis auditorem fuisse memoriae proditum est? et Cicero his, ut opinor, verbis refert, quidquid in eloquentia effecerit, id se non rhetorum officinis, sed Academiae spatiis consecutum. sunt aliae causae, magnae et graves, quas a vobis aperiri aequum est, quoniam quidem ego 30 iam meum munus explevi, et, quod mihi in consuetudiné est, satis multos offendi, quos, si forte haec audierint, certum habeo dicturos, me, dum iuris et philosophiae scientiam tamquam oratori necessariam laudo, ineptiis meis plausisse.'

Et Maternus: 'mihi quidem', inquit, susceptum a te munus adeo peregisse nondum videris, ut inchoasse tantum et velut vestigia ac liniamenta quaedam ostendisse videaris. nam quibus artibus instrui veteres oratores soliti sint, dixisti,differentiamque nostrae desidiae et inscientiae adversus acerrima et 5 fecundissima eorum studia demonstrasti; cetera exspecto, ut, quem ad modum ex te didici, quid aut illi scierint aut nos nesciamus, ita hoc quoque cognoscam, quibus exercitationibus iuvenes iam et forum ingressuri confirmare et alere ingenia sua soliti sint. neque enim solum arte et scientia, sed longe magis 10

25. nominabo. 21,1. Vgl.Einl.S.28. 27. mem. proditum est, eine unverbürgte, aber oft z. B. Cic. Brut. 31, 121. Quint. XII 2, 22 wiederholte Überlieferung. et Cicero, in freierem Anschlufs statt et apud nos Ciceronem, qui.

28. officinis spatiis, instrumentale, nicht lokale Ablative. Quint. XII 2, 23 M. Tullius (vgl. or. 3, 12) non tantum se debere scholis rhetorum, quantum Academiae spatiis frequenter ipse testaspatia,,Wandelhallen" zugleich mit dem Begriff des Freien, Lichten und Weiten im Gegensatz zum Geschlossenen, Engen und Dumpfen der Werkstätten.

tus est.

[blocks in formation]
[merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small]

9. for. ingressuri. 34, 1 qui foro parabatur. Quint. VII 2, 54 ituri in forum... confirm. et alere, Bilder des körperlichen Lebens. 14, 16. Cic. de or. II 28, 123 cum ego hunc oratorem crearo, aluero, confirmaro, tradam eum Crasso et vestiendum et ornandum.

10. longe magis, wie unten 1. paratiorem. Einl. S. 23 u. zu 32, 3.

facultate et usu eloquentiam contineri, nec tu, puto, abnues et hi significare vultu videntur."'

Deinde cum Aper quoque et Secundus idem annuissent, Messalla quasi rursus incipiens: 'quoniam initia et semina 15 veteris eloquentiae satis demonstrasse videor docendo, quibus artibus antiqui oratores institui erudirique soliti sint, persequar nunc exercitationes eorum. quamquam ipsis artibus inest exercitatio, nec quisquam percipere tot tam varias aut reconditas res potest, nisi ut scientiae meditatio, meditationi 20 facultas, facultati usus [eloquentiae] accedat. per quae colligitur eandem esse rationem et percipiendi quae proferas et proferendi quae perceperis. sed si cui obscuriora haec videntur isque scientiam ab exercitatione separat, illud certe concedet, instructum et plenum his artibus animum longe paratiorem ad eas exerci25 tationes venturum, quae propriae esse oratorum videntur.

[blocks in formation]

-

19. reconditus, oft von abstrakter Fachgelehrsamkeit. Cic. Brut. 11, 44 a reconditis abstrusisque rebus ad causas forenses popularesque traduxerat. nisi ut „aufser so dafs" ,,aufser wenn" ist der silb. Latinität eigen. ut accedat. Das Ziel des theoretischen Unterrichts, die geistige Aneignung des Redestoffs (percipere quae proferas), ist nur erreichbar, wenn das Gelernte (scientia) auch einstudiert wird (meditatio) bis zur Erzielung einer gewissen Fertigkeit (facultas) und Erfahrung (usus). Zur Bedeu

[ocr errors][merged small]

tung von meditatio = praktische Einübung vgl. 14, 5. 30, 9. Cic. de or. I 61, 260 Demosthenes cum litteram non posset dicere, perfecit meditando, ut nemo planius esse locutus putaretur.

21. eand. rat., sofern einerseits der theoretische Unterricht auch Übung und praktisches Können, andrerseits die Anwendung des Gelernten im praktischen Unterricht (proferre quae perceperis) zugleich das theoretische Wissen in Anspruch nimmt. rat. percipiendi. Vgl. IV 56, 3 vicit ratio parcendi.

22. obscuriora. Der für die moderne Auffassung selbstverständliche Gedanke mochte nur dem Römer nicht recht einleuchten, der das Bewusstsein eines unüberbrückbaren Gegensatzes zwischen Theorie und Praxis so wenig überwunden hat, dafs er allen Ernstes Cato dem Sokrates vorzuziehen vermochte, weil man von jenem Thaten, von diesem nur Worte lobte. Cic. Lael. 2, 10.

24. his artibus. Zur Konstr. von plenus s. Einl. S. 21.

25. videntur δοκοῦσιν „gelten", wie 17, 2. 36, 7. 16. 35.

34 Ergo apud maiores nostros iuvenis ille, qui foro et eloquentiae parabatur, imbutus iam domestica disciplina, refertus honestis studiis, deducebatur a patre vel a propinquis ad eum oratorem, qui principem in civitate locum obtinebat. hunc sectari, hunc prosequi, huius omnibus dictionibus interesse sive 5 in iudiciis sive in contionibus assuescebat, ita ut altercationes quoque exciperet et iurgiis interesset, utque sic dixerim, pugnare in proelio disceret. magnus ex hoc usus, multum constantiae, plurimum iudicii iuvenibus statim contingebat, in media luce studentibus atque inter ipsa discrimina, ubi nemo impune 10 stulte aliquid aut contrarie dicit, quominus et iudex respuat et adversarius exprobret, ipsi denique advocati aspernentur. igitur vera statim et incorrupta eloquentia imbuebantur; et quamquam unum sequerentur, tamen omnes eiusdem aetatis patronos in plurimis et causis et iudiciis cognoscebant; habebantque ipsius 15 populi diversissimarum aurium copiam, ex qua facile deprehenderent, quid in quoque vel probaretur vel displiceret. ita nec praeceptor deerat, optimus quidem et electissimus, qui faciem

[blocks in formation]

in Form von kurzen Einreden und Gegenreden der beiderseitigen Anwälte, die den realistischen Namen iurgia („Gezänke") oft genug verdienen mochten.

7. ut sic dixerim, wie 40, 19. G. 2, 4. Einl. S. 23 u. 28.

9. in med. luc. stud. im Gegensatz zu studia in umbra educata. 14, 53, 14.

[ocr errors]

11. aliquid. 6,7. contrarie, dem verfolgten Zweck entgegengesetzt. 35, 12. 39, 10. quominus = quin führt im Sinne eines adversativen Hauptsatzes non impune aus. Einl. S. 27.

12. exprobrare, schadenfroh vorrücken. advocati. 1, 6.

14. unum ungenau für singulos. 15. et caus. et iudic., Zivil- und Kriminalprozesse: 7, 6. 5, 30. Cic. Brut. 27, 105 Carbo est in multis iudiciis causisque cognitus; div. in Caec. 1, 1 in causis iudiciisque publicis versatus; 8, 25 iudicia causasque amicorum. Ebenso erhält Sinn im Gegensatz zu yoapn die Bedeutung,,Privatklage". 18. facies hier

=

effigies oder

eloquentiae, non imaginem praestaret; nec adversarii et aemuli, 20 ferro, non rudibus dimicantes; nec auditorium semper plenum," semper novum ex invidis et faventibus, ut nec male nec bene dicta dissimularentur. scitis enim magnam illam et duraturam eloquentiae famam non minus in diversis subselliis parari quam suis, inde quin immo constantius surgere, ibi fidelius corrobo25 rari. atque hercule sub eiusmodi praeceptoribus iuvenis ille, de quo loquimur, oratorum discipulus, fori auditor, sectator iudiciorum, eruditus et assuefactus alienis experimentis, cui cotidie audienti notae leges, non novi iudicum vultus, frequens in oculis consuetudo contionum, saepe cognitae populi aures, sive accu30 sationem susceperat sive defensionem, solus statim et unus cuicumque causae par erat. nono decimo aetatis anno L. Crassus

=

forma, die plastisch treue Darstellung, das ausgeprägte Ebenbild; imago simulacrum, adumbratio, das nur eine Vergleichung zulassende Abbild, daher auch im Gegensatz zur Wirklichkeit das blolse Phantom. Cic. Tusc. III 2, 3 eminens effigies virtutis opp. adumbrata imago gloriae. de off. I 5, 15 formam ipsam et tamquam faciem honesti vides. Quint. X 2, 11 quidquid alteri simile est, minus est eo, quod imitatur, ut umbra corpore et imago facie.

20. ferro, non rudibus dim. Vgl. Cass. Sever. bei Sen. contr. III pr. 13 totum aliud est pugnare, aliud ventilare. hoc ita semper arbitratum est, scolam quasi ludum esse, forum arenam. semper in seiner ursprünglichen Bedeutung ,,jedesmal".

21. novum ex kurz für „,neu zusammengesetzt aus". faventes substantiviert, wie I 52, 9. Liv. I 25, 9 clamor faventium. Hor. Od. III 24, 46 turba faventium ein vom Publikum der öffentlichen Spiele entlehnter Ausdruck. Tac. II 91, 9 in circo ut fautor. 13, 25, 18 fautores histrionum. nec male nec bene dicta. Wichtiger war es, dafs das Schlechte als dafs das Gute nicht unbeachtet blieb. Z. 11 ff. Quint. XII 6, 5 in foro nihil temere

[blocks in formation]

iudiciorum.

und

26. oratorum Wechsel von Parallelismus Chiasmus, wie 5, 23 f. 26, 2 ff. 29, 16 ff. Auch Cicero p. Planc. 34,83 setzt 'discipulus laboris et fori' in Gegensatz zu aliquis declamator'.

27. assuef. experim. „angewöhnt (= angelernt) durch“, nicht „an“. Woran die Gewöhnung stattfand, lehrt der Zusammenhang.

30. solus: er brauchte keinen pragmaticus (32, 2); unus: keinen Mitankläger (subscriptor) oder Mitverteidiger. — cuicumque. Der freie Gebrauch von quicunque in indefinitem Sinne ist vor Livius selten, seit ihm mehr und mehr herrschend.

31. nono decimo, thatsächlich im 21. Lebensjahr nach Cic. de or. III

35

C. Carbonem, uno et vicesimo Caesar Dolabellam, altero et vicesimo Asinius Pollio C. Catonem, non multum aetate antecedens Calvus Vatinium iis orationibus insecuti sunt, quas hodieque cum admiratione legimus.

35

At nunc adulescentuli nostri deducuntur in scholas istorum qui rhetores vocantur, quos paulo ante Ciceronis tempora exstitisse nec placuisse maioribus nostris ex eo manifestum est, quod a Crasso et Domitio censoribus cludere, ut ait Cicero, ludum impudentiae' iussi sunt. sed ut dicere insti- 5 tueram, deducuntur in scholas, in quibus non facile dixerim utrumne locus ipse an condiscipuli an genus studiorum plus mali

20, 74. Desgleichen hat Cäsar den Dolabella im J. 677/77, also im 23., nicht im 21. Lebensjahr angeklagt. Der doppelte chronologische Irrtum, dessen Ursprünglichkeit durch die aufsteigende Anordnung der Beispiele nach dem Lebensalter der Redner bei ihrem ersten Auftreten erwiesen ist, geht wohl auf eine in der Rhetorenschule gepflegte Mythenbildung zurück, zu der schon Nepos den Grund gelegt hat, wenn er Cicero 23- statt 27 jährig debütieren lässt (Gell. N. A. 15, 28) und der auch Quintilian folgt, wenn er XII 6, 1 berichtet, Calvus, Cäsar und Pollio seien lange vor dem 25. Lebensjahre (multum ante quaestoriam aetatem), ja manche angeblich sogar noch in der Prätexta aufgetreten.

32. altero et vic. Pollio geb. 76 klagte den gewesenen Volkstribunen C. Porcius Cato, einen Verwandten des Uticensis, im J. 54 ohne Erfolg an; Calvus geb. 82 den Vatinius frühestens 58, also 24 jährig. Vgl. zu 21, 9.

34. iis „solchen", wie oft, oder „jenen“, wie 22, 7. 30, 8 und 16.

hodieque war zu Tacitus' Zeit das Übliche für hodie quoque, das oft als Variante dafür erscheint. G. 3, 11 Asciburgium, quod in ripa Rheni situm hodieque incolitur.

35. 2. paulo ante Cic. temp. Griechische Rhetoren gab es fast ein Jahrhundert vor Cicero in Rom,

die ersten lateinischen, gegen die das censorische Edikt von 92 gerichtet war, traten nach Set, de clar. rhet. 2 und Cic. de or. Ill 24, 93 erst in Ciceros Jugend (i. J. 93) auf. tempora ist sonach von der Zert der rednerischen Wirksamkeit zu verstehen, wie 17, 26 durare. Vgl. auch 38, 16 Augusti tempora Regierungszeit.

=

3. nec placuisse entspricht dem Wortlaut des Edikts, das das Mifsfallen der Sittenbehörde an der neuen Unterrichtsweise Lehrern und Schülern nachdrücklich klar machen sollte. Suet. de cl. rh. 1 und Gell. N. A. 15, 11 quapropter et his, qui eos ludos habent, et his, qui eo venire consuerunt, visum est faciundum ut ostenderemus nostram sententiam, nobis non placere.

4. ut ait Cicero: de or. III 24, 94 cum impudentiae ludus esset, putavi esse censoris, ne longius id serperet, providere.

5. sed ut dicere institueram dient, wie das blofse sed oder verum und das mehr volkstümliche ut coepi dicere dazu, eine unterbrochene Erörterung wieder aufzunehmen.

6. in quibus. 11, 10.

7. utrumne ungetrennt (entstanden aus getrenntem utrum und ne und seit Horaz aufgekommen) hat Tacitus nur noch 37, 17. Die üblichste Form der indirekten Doppelfrage ist bei ihm die 32, 4 gebrauchte, demnächst ne an; utrum an

[ocr errors]
« IndietroContinua »