Immagini della pagina
PDF
ePub

Dialogus den Reden und Betrachtungen der taciteischen Geschichtswerke näher steht als den erzählenden Teilen. Die hierdurch bedingten Unterschiede mufsten sich aber noch erheblich dadurch steigern, dafs der Verfasser des Dialogus geflissentlich in den Spuren eines fremden stilistischen Vorbilds aus früherer Sprachperiode gegangen war, während der der historischen Werke in den Bahnen des eigenen Geschmacks und einer besonders gestalteten modernen Redeweise sich bewegte.

Wenn nun gleichwohl die stilistische Verwandtschaft des Dialogus mit den übrigen Werken des Tacitus unverkennbar ist und den zahlreichen Abweichungen eine ebenso beträchtliche Anzahl augenfälliger Übereinstimmungen gegenüber steht, so wird jene Stilverschiedenheit, als das natürliche Ergebnis der verschiedenen Faktoren, die zu so entlegenen Zeiten auf den Schriftsteller eingewirkt haben, nicht mehr im stande sein die Beweiskraft der übrig gebliebenen Ähnlichkeiten aufzuheben, sondern nur noch zu erhöhen.

punkt getrennt erscheinen läfst, aber auch noch auf die geschichtlichen Werke sich erstreckt. Dieser Nachweis ist gegründet auf sprachliche Erscheinungen, die mit den der Stilgattung anhaftenden sehr wenig zu thun haben, und läfst erkennen, dafs der Dialogus den früheren historischen Schriften des Tacitus stilistisch erheblich näher steht als den späteren. Weil aber hiernach die stilistischen Unterschiede des Dialogus nicht blofs in der Nachahmung Ciceros und in der Stilgattung, sondern zugleich in der Entwicklung des Schriftstellers begründet waren, so ist auch eine Vergleichung desselben mit den übrigen Schriften unter demselben genetischen Gesichtspunkt zulässig, wie sie im folgenden - einerseits zwischen dem Dialogus und allen andern, andrerseits zwischen ihm und den kleinen Geschichtswerken des Tacitus versucht worden ist.

[ocr errors]

A. Die sprachliche Übereinstimmung des Dialogus mit den Geschichtswerken des Tacitus.

I. Phraseologie.

1, 16 probabiles causas afferre
1, 20 nostrorum temporum eloquen-
tiam antiquorum ingeniis anteferre
2,13 Secundo profluens (2, 10 promp-
tus) sermo non defuit
3,8 liber securior

4, 2 contentio in consuetudinem vertit

ebenso 6, 14, 9.

A. 21, 7 ingenia Britannorum studiis
Gallorum anteferre

13, 3, 12 Augusto prompta ac pro-
fluens eloquentia fuit

I 1, 18 securior materia (IV 27, 6 quod tum in morem verterat IV 65, 15 iura vetustate in consuetudinem vertuntur

5, 12 societate plurium defendi

5, 24 metus et terror

5, 26 rebus prospere fluentibus

6,6 id non pecuniae, non orbitati datur

6,8 orbi et locupletes

6, 11 totius orbis gratia subnixus 7,8 tueri et defendere 7,8 defendere datur

7, 15 vulgus quoque imperitum et tunicatus hic populus

7, 16 nomine vocare

7,19 requirere ac velut agnoscere

8, 13 sordidius et abiectius nati

8, 20 agunt feruntque cuncta

8, 25 attulisse ad amicitiam (principis) quod non a principe acceperint nec accipi possit

9, 1 carmina et versus 9,20 laus velut in herba vel flore praecerpta ad nullam certam et solidam pervenit frugem

9, 31. 12, 1 nemora et luci

10, 11 ii, quibus natura sua oratorium ingenium denegavit

10, 12 in hac studiorum parte oblectare otium

II 52, 11 inter multos societate culpae tutior

IV 41, 18 societate culpae invidiam declinavit

14, 49, 17 plures numero tuti A. 32, 8 metus ac terror

III 48, 11 cunctis super vota fluentibus

15, 5, 9 nec praesentia prospere fluebant

(I, 73, 8 potens pecunia et orbitate 14, 40, 3 orbitate et pecunia insidiis obnoxius

13, 52, 7 valuit pecuniosa orbitate 13, 19, 10 opibus et orbitate Silanae potiri

3, 22, 3 dives atque orbus [13, 6, 18 pecuniosus et gratia sub

[blocks in formation]
[blocks in formation]
[blocks in formation]

12, 60, 4 plenius et uberius 15, 10, 6 diversa ac deteriora

16, 19, 7 sapientium placita ebenso 1, 3, 21; 17, 15; 26, 7. 3, 54, 18. 12, 43, 10

Il 39, 2. III 11, 15 vis ac potestas [G. 24, 12 servos per commercia tradunt

G. 16, 6 ne caementorum quidem aut tegularum usus

G. 45, 18 (sucinum) rude legitur, informe perfertur

12, 35, 10 rudes et informes saxorum compages

13, 3, 8 ingenium temporis eius auribus accommodatum

15, 42, 2 gemmae et aurum

62, 8 ardor et vis militum A. 8,2 temperavit vim suam ardoremque compescuit

13, 4, 6 formam futuri principatus praescripsit

I 31, 11 incipiens adhuc et necdum adulta seditio ebenso 3, 26, 6

G. 45, 32 non modo a libertate sed etiam a servitute degenerant

G. 25, 7 disciplina et severitas
I 51, 6 severitas disciplinae

[merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small]

A. 4, 7 in matris sinu indulgentiaque educatus

6, 45, 21 simulationum falsa in sinu avi perdidicerat

A. 9, 8 tempora curarum remissionumque divisa

IV 64, 21 sincerus et integer et servitutis oblitus populus

ebenso A. 1, 13. 15, 21, 4; 43, 21.

JG. 20, 3 nec (infantes) ancillis aut nutricibus delegantur

G. 20, 3 dominus (= domini filius) G. 36, 4 modestia ac probitas (G. 31, 15 prodigi alieni, contemptores sui

G. 13, 17 expetuntur (principes) legationibus

4, 61, 5 meditatio et labor

G. 6, 3 angustum et breve ferrum (6, 4, 3 praecipuus olim circumveniendi Sabini et tunc luendae poenae primus [14, 20, 20 ebenso 14, 8, 24 vicem explere

G. 13, 4 pater vel propinqui scuto frameaque iuvenem ornant

3, 75, 4 Ateius principem in civitate

locum studiis civilibus assecutus [14, 53, 14 studia, ut sic dixerim, 1 in umbra educata

JA. 19, 2 doctus per aliena experi

menta

13, 29, 8 magis in oculis vetus mos IV 77, 6 clades in oculis fuit G. 13, 8 adulescentuli-robustiores 11, 5, 1 saevus accusandis reis (G. 12, 11 consilium simul et auctoritas

III 75, 15 invidia crimenque [1, 13,6 suffecturi (principi loco) G. 13,3 civitas suffecturum probat (A. 20, 2 Agricola egregiam famam paci circumdedit

IV 11, 14 erant qui principatus inanem ei famam circumdarent JIV 85, 12 in acie stare (in eigentlichem Sinne) ebenso 13, 25, 5

37, 37 eloquentia in ore hominum agit

37, 38 secura velle

38, 17 populi otium et senatus tranquillitas

39, 8 debilitatur ac frangitur elo-1 quentia

39, 14 clamore plausuque

39, 18 cum pars Italiae periclitantibus assisteret

40, 10 eloquentia alumna licentiae,

quam stulti libertatem vocabant 40, 20 dissensionibus et discordiis

41, 23 modus et temperamentum

}

II 73, 4 erat in ore famaque Vespasianus

II 78, 21. 14, 56, 9 in ore omnium versari

1, 2, 11 tuta quam periculosa malle
A. 40, 18 tranquillitas atque otium

3, 67, 8 metus eloquentiam debilitat
III 83, 2 clamore et plausu
13, 4, 12 tribunalibus Italia et pub-
licae provinciae assisterent
II 10, 2 civitas inter libertatem ac
licentiam incerta

A. 32, 2 dissensionibus ac discordiis
83, 11 postulo a vobis tempera-
mentum vestrae fortitudinis et
erga me modum caritatis.

1

II. Wortgebrauch und Syntax.

a) Übereinstimmende Vermeidung und Ersetzung von Wörtern, die bei zeitgenössischen Schriftstellern geläufig sind oder der Wiedererneuerung des klassischen Ausdrucks entsprechen würden.21)

[merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][subsumed][merged small][subsumed][merged small][subsumed][merged small]

21) Die dem klassischen Sprachgebrauch angehörigen Wörter und Wendungen, die nur im Dialogus, nicht mehr in den späteren Werken des Tacitus vorkommen, sind abgesehen von den unmittelbar durch den Stoff bedingten Ausdrücken folgende:

anxietas arbitratus artificium assiduitas auditor bybliotheca causidicus clavus condiscipulus descriptio dicacitas differentia discipulus eruditio facultates genius historia honestas humilitas incus ineptiae inscientia iucunditas lepos lis macies nitor patrocinium perturbatio poeta und Ableit. rhetor rudis salutatio = Besuch schola stilus subsellium tabella tabularium torus = Muskel torrens veternus. accuratus admirabilis amarus argutus aridus augustus commodus cotidianus dulcis effrenatus elinguis forensis fructuosus heroicus improbus

« IndietroContinua »