σούτοις εφεξής έτεσι την αρχήν των στρατοπέδων έσχε και μετά τούτο δικτάτωρ, είθ' ύπατος απεδείχθη. ου γάρ έστιν εν τη των ανθρώπων φύσει ψυχήν, μή ότι νέαν, αλλά και πρεσβυτέραν, εν εξουσίαις επί πολύν χρόνον ενδιατρίψασαν τοϊς πατρίοις έθεσιν έθέλειν εμμένειν. και τούτο μεν ουχ ώς 32 και κατεγνωκώς τι του Πομπηίου λέγω, αλλ' ότι μήτ' άλλως συνενεγκόν ποτε υμίν φαίνεται μήτε εκ των νόμων επιτετραπται. και γαρ είτε τιμήν τοϊς άξιουμένοις αυτού φέρει, πάσιν αυτής, οίς γε επιβάλλει, προσήκει τυγχάνειν τούτο γάρ έστιν η δημοκρατία είτε κάματον, και τούτου προς το μέρος πάντας μεταλαμβάνειν δεί τούτο γάρ έστιν ή ισομοιρία. έτι τοίνυν 2 εν μέν τώ τοιούτω πολλούς τε εν ταϊς πράξεσιν εγγυμνάζεσθαι και βαδίαν υμϊν την αίρεσιν των πιστευθήναι δυναμένων προς πάντα τα πρακτέα από της πείρας υπάρχειν συμβαίνει, εκείνως δε δή πολλήν την σπάνιν και των ασκησόντων τα προσήκοντα και των επιτραπησομένων ανάγκη πάσα γίγνεσθαι και διά τούτό γε ουχ ήκιστα εν τω προς τον Σερτώριον πολέμω 3 στρατηγού ήπορήσατε, ότι τον πρό τούτου χρόνον τοϊς αυτούς επί πολύ έχρήσθε. ώστ' ει και κατά τα άλλα πάντα άξιός εστι Πομπήιος επί τους καταποντιστάς χειροτονηθήναι, αλλ' ότι γε παρά τε τα διατεταγμένα εν τοις νόμοις και παρά τα διεληλεγμένα εν τοίς έγροις αιρεθείη άν, ήκιστα και υμίν και τούτω προσήκει αυτό πραχθήναι.

πρώτον μεν ουν τούτο και μάλιστα λέγω, δεύτερον δε 33 εκείνο, ότι τεταγμένως εκ των νόμων τάς τε αρχάς και τας

οίς γε

schon,

εφεξής έτεσιν] Vom J. 90 im Bellum
Marsicum bis 80, in welchem J.
Sulla mit Q. Cäcilius Metellus Pius
Consul war.

μη ότι ..

αλλά] um nicht zu sagen, dass . . . sondern

= non modo, sed. Ebenso häufig ist bei Dio C. ούχ όπως αλλά = non tantum

sed etiam, ού, όπως, άλλ' ουδε = non modo, sed ne

quidem, ουχ όσον, αλλά und ουχ ότι, αλλά και = non tantum, sed etc. , ουχ ότι . αλλά non quo, sed etc.

C. 32. κετεγνωκώς τι τού Πομπηίου] Aber jeder mufste merken, dals Catulus den Charakter des Pomp. scharf bestimme u. angreife. Sinn: Nicht die Person ist es, die ich angreife, sondern nur das Ge

Histor. Quellenbuch II, 3.

setz, welches ich beachtet wissen
will. τιμήν φέρει] dafs das Ge-
setz jemand Ehre bringt.
επιβάλλει] sc. ο νόμος. - προς το
μέρος πάντας] omnes pro virili parte,
- loouocgia] die aequabilitas iuris
enthält in sich die aequabilitas offi-
ciorum. - εν μέν τω τοιούτω] wenn
ihr nach diesem Grundsatze han-
delt; entgegengesetzt ist xxεivos im
anderen Falle aber, wenn ihr alles
nur einem übertraget. – έχρήσθε]

.
daran hatte freilich das Volk weni-
ger Schuld als der Bürgerkrieg u.
zuletzt Sulla. – διεληλεγμένα] von

. διελέγχω μου (εν τοις έργοις) conprobata.

C. 33. τεταγμένως εκ των νόμων] da nach gesetzlicher Bestimmung

7

ηγεμονίας λαμβανόντων και υπάτων και στρατηγών και των αντί τούτων αρχόντων, ούτ' άλλως καλώς υμίν έχει παριδόν

τας αυτούς καινήν τινα αρχήν έπεσαγαγέσθαι ούτε συμφέρει. 2 τίνος μέν γάρ ένεκα και τους ενιαυσίους άρχοντας χειροτονείτε,

είγε μηδέν αυτούς προς τα τοιαύτα χρήσεσθε; ου γάρ που ίν' εν τοϊς περιπορφύροις ίματίοις περινοστώσιν, ουδ' ίνα το όνομα

μόνον της αρχής περιβεβλημένοι του έργου αυτής στέρωνται. 3 πώς δ' ουχί και τούτοις και τοις άλλοις άπασι τοίς τι πράτ

τειν των πολιτικών προαιρουμένοις απεχθήσεσθε, αν τάς μεν πατρίoυς αρχάς καταλύετε και τοϊς εκ των νόμων χειροτονου

μένοις μηδεν επιτρέπετε, ξένην δέ τινα και μηπώποτε γεγενη34 μένην ηγεμονίαν ιδιώτη προστάξητε; ει γάρ τοι και παρά τας

επετησίους αρχάς ανάγκη τις είη ετέραν ελέσθαι, έστι και τούτου παράδειγμα αρχαίον, λέγω δε τον δικτάτωρα, και τούτον μέντοι τοιούτον όντα ούτε επί πάσι ποτε τοις πράγμασιν

οι πατέρες ημών ούτε επί πλείω χρόνον εξαμήνου κατεστήσαντο. 2 ώστ' ει μεν τοιούτου τινός δείσθε, έξεστιν υμίν μήτε παρα

νομήσασι μήτ' ολιγώρως υπέρ των κοινών βουλευσαμένοις δικτάτωρα είτε Πομπήιον είτε και άλλον τινά προχειρίσασθαι, εφ' ώ μήτε πλείω τού τεταγμένου χρόνου μήτε έξω της Ιταλίας άρξη. ου γάρ που αγνοείτε ότι και τούτο δεινώς οι πατέρες ημών

εφυλάξαντο, και ουκ άν ευρεθείη δικτάτωρ άλλοσε, πλην ενός 3 ες Σικελίαν, και ταύτα μηδέν πράξαντος, αιρεθείς. ει δ' ούτε δείται η Ιταλία τοιούτου τινός, ούτ' αυ υμείς υπομενεϊτε έτι ουχ ότι το έγρον του δικτάτωρος, αλλ' ουδε το όνομα, δηλον

αντί τούτων] Proconsuln oder Propratoren. - παριδόντας αυτούς]

. his legibus oder his magistratibus neglectis, praetermissis? καινήν τινα dernv] extraordinariam potestatem.

περιπορφύροις ίματίοις] toga praeterta. - περινοστώσιν] müfsig

. herumgehen. - του έργου der mit .

] dem Amte verbundenen Wirksamkeit. πώς δ' ουχή wie ist es anders möglich, als dass.

C. 34. επί πάσι τοις πράγμασι] der Diktator wurde immer nur zu einem bestimmten Zwecke gewählt: rei gerendae causa, regni opprimendi et seditionis sedandae, quaestionis exercendae, ludorum magnorum fa

ciendorum, feriarum Latinarum, senatus legendi, comitiorum habendorum, clavi figendi causa. Die volle Machtfülle an Stelle der bei. den Consuln ohne Verantwortlichkeit besass der Diktator nur dann, wenn er rei gerendae causa ernannt, d. b. zur Rettung des Staates bestellt war.

εξαμήνου] Eine Prorogation des Imperiums kam bei M. Furius Camillus u. L. Papirius Cursor yor.

εφ' ώ] mit folg. μη α. . Konj. = unter der Bedingung dass, nur darf er nicht etc. πλην ενός ες Σικελίαν] Α. Αtilius Calatinus (249 v. Chr.), um die Consuln P. Claudius Pulcher u. L. Junius zur Abdikation zu nötigen.

3

δε εξ ων προς τον Σύλλαν ήγανακτήσατε, πώς αν ορθώς έχοι καινήν ηγεμονίαν, και ταύτην ες έτη τρία και επί πάσιν ως ειπείν και τοίς εν τη Ιταλία και τοϊς έξω πράγμασιν, αποδειχθήναι; όσα γαρ εκ του τοιούτου δεινά ταϊς πόλεσι συμβαίνει, και και όσοι διά τάς παρανόμους φιλαρχίας τόν τε δήμον ημών πολλάκις έτάραξαν και αυτοί αυτούς μυρία κακά ειργάσαντο, πάντες ομοίως επίστασθε.

ώστε περί μεν τούτων παύομαι λέγων" τις γαρ ουκ οίδεν 35 ότι ούτ' άλλως καλώς έχει ούτε συμφέρει ενί τινι πάντα τα πράγματα προστάσσεσθαι και ένα τινά πάντων των υπαρχόντων ημϊν αγαθών κύριον γίγνεσθαι, κάν τα μάλιστα άριστός τις ή; αϊ δε γαρ μεγάλαι τιμαι και αι υπέρογκοι εξουσίαι και τους τοιούτους επαίρουσι και διαφθείρουσιν. εκείνο δε δή 2 2 σκοπεϊν υμάς αξιώ, ότι ουδέ οίόν τε έστιν ένα άνδρα πάσης της θαλάσσης επάρξαι και πάντα τον πόλεμον τούτον ορθώς διοικήσαι. δεϊ μεν γαρ υμάς, είπερ τι των δεόντων ποιήσετε, πανταχή άμα αυτούς πολεμήσαι, ίνα μη συνιστάμενοι προς αλλήλους, μηδ' αυ τάς αναφυγάς προς τους ου πολεμουμένους έχοντες, δύσληπτοι γένωνται. τούτο δε ουδένα άν τρόπον εις 3 τις άρξας πράξαι δυνηθείη πως γάρ αν υπό τας αυτάς ημέρας έν τε τη Ιταλία και εν τη Κιλικία, τη τε Αιγύπτω και τη Συρία, τη τε Ελλάδι και τη Ιβηρία, τώ τε Ιονία και ταϊς νήσοις πολεμήσειε; πολλούς μεν δή δια τούτο και στρατιώτας και στρατηγούς επιστήναι δεί τοϊς πράγμασιν, είπερ τι όφελος αυτών έσται: ει δε δή τις έκεϊνό φησιν, ότι κάν ενί τω πάντα τον πόλεμον 36 επιτρέψετε, πάντως που και ναυάρχους και υπάρχους πολλούς έξει, πώς oύ πολύ δικαιότερον και συμφορώτερον, εγώ γαρ αν είπoιμι, και τί κωλύει τούτους αυτούς τους υπάρξειν εκείνω μέλλοντας και προχειρισθήναι υφ' υμών επ' αυτό τούτο και την ηγεμονίαν παρ' υμών αυτοτελή λαβείν ; ούτω μεν γαρ και 2 φροντιούσι του πολέμου μάλλον, άτε και ιδίαν έκαστος αυτών μερίδα πεπιστευμένος και ές μηδένα έτερον την υπέρ αυτής αμέλειαν ανενεγκεϊν δυνάμενος, και φιλοτιμήσονται προς αλ

C. 35. ότι ουδέ οίόν τε έστιν etc.] dadurch dass Catulus 80 sichtig war, zu viel zu beweisen, schadete er nur der Regierungspartei und arbeitete den Freunden des Pompeius für die Beratung der

lex Manilia in die Hände. Denn der glänzende Erfolg des Pomp. liess die Gegner bald als schlechte Ratgeber erscheinen und stellte seine Person nur in ein um 80 höheres Licht.

ων

3

λήλους ακριβέστερον, άτε και αυτοκρατείς όντες και την δόξαν ως άν εγράσωνται αυτοί κτησόμενοι εκείνως δε τίνα μεν προθύμως οίεσθε άλλο το υποκείμενον, τίνα δ' απροφασίστως οτιούν ποιήσειν, μέλλοντα μη εαυτώ αλλ' ετέρω κρατήσεις;

ώσθ' ότι μεν εις ουδ' άν δύναιτο τοσούτον άμα πόλεμον πολεμήσαι και παρ' αυτού Γαβινίου ώμολόγηται πολλούς γούν τώ χειροτονηθησομένα συνεργούς αξιοϊ δοθήναι. λοιπη δε δή σκέψις έστι πότερόν ποτε άρχοντας αυτούς ή υπάρχους και

πρός του δήμου παντός επ' αυτοκράτορός τινος ηγεμονίας ή 4 προς εκείνου μόνου εφ' υπηρεσία αυτού πεμφθήναι δεϊ. ουκούν

ότι μεν και νομιμώτερον και πρός τε τάλλα πάντα και προς αυτούς τους ληστές τούθ' όπερ εγώ λέγω συμφορότερόν έστι πάς άν τις υμών ομολογήσειε, χωρίς δε τούτου και εκείνο δράτε οίόν έστι, το πάσας υμών τας άλλας αρχάς επί τη των καταποντιστών προφάσει καταλυθήναι, και μηδεμίαν αυτών μήτε εν τη Ιταλία μήτε εν τη υπηκόω τον χρόνον τούτον.

Xiphilinus p. 5: Κάτλου δέ τινος των αρίστων ανδρών ειρηκότος προς τον δήμον , έαν επί ταύτα εκπεμφθείς σφαλή, ολα έν γε αγώσι πολλούς και τούτοις θαλαττίοις φιλεϊ γίνεσθαι, τίνα αντ' αυτού προς τα αναγκαιότερα ευρήσετε και ο όμιλος σύμπας ώσπερ από συγκειμένου τινός ανεβόησεν ειπών και σέξι. και ούτω Πομπήιος την ηγεμονίαν της θαλάττης των τε νήσων και της ηπείρου ές τριακοσίους σταδίους από της

θαλάσσης άνω ειλήφει. 37

της δε Ιταλίας αντί υπάτου επί τρία έτη, προσέταξαν

C. 36. απροφασίστως] ohne wei- λούς και τούτοις θαλαττίοις φιλεϊ teres. ώσθ' ότι] denn das. γίνεσθαι, τίνα αντ' αυτού προς τα τον χρόνον τούτον] der Schlufs der αναγκαιότερα ευρήσετε;“ ο όμιλος Rede, sowie die Erzählung von der σύμπας ώσπερ από συγκειμένου τιAufnahme derselben bei dem Volke, νός ανεβoήσεν ειπων σε. (Ebenso endlich die schliessliche Annahme Cic. de imp. Pomp. $ 29.) και ούτω des Gesetzes ist in den Handschr. Πομπήιος την ηγεμονίαν της θαλάτverloren gegangen. Wir wissen aus της των τε νήσων και της ηπείρου Plutarch, dass Catulus nicht einmal ες τριακοσίους σταδίους από της bis zu Ende sprach, weil er doch θαλάττης άνω ειλήφει (7'/, geogr. einsah, dass seine Worte keinen Meilen). Plut. v. Pomp. 25 sagt éri Eindruck auf den festen Willen des σταδίους τετρακοσίους από θαVolkes machten. Eine genügende Icoons (= 10 geogr. M.). Er fügt Ergänzung der ausgefallenen Stelle hinzu: τούτο δε ου πάνυ πολλά χωgiebt uns der Epitomator des Dio, ρία της υπό Ρωμαίων οικουμένης το namlich Xiphilinus: Κάτλου δέ τινος μέτρον έξέφυγον, αλλά τα μέγιστα των αρίστων ανδρών είρηκότος προς των εθνών και των βασιλέων οι δυτον δήμον , έαν επί ταύτα εκπεμ- νατώτατοι περιελαμβάνοντο. φθείς σφαλή, ολα έν γε αγώσι πολ- C. 37. της δέ Ιταλίας] Wahr

αυτώ υποστρατήγους τε πεντεκαίδεκα και τας ναύς απάσας, τα τε χρήματα και τα στρατεύματα όσα αν εθελήση λαβείν εψηφίσαντο. και εκείνα τε η γερουσία και άκουσα επεκύρωσε, και τάλλα όσα πρόσφορα ες αυτά είναι εκάστοτε εγίγνωσκεν, άλλως τε και επειδή του Πίσωνος μη επιτρέψαντος τοΐς υπάρ- 2 χοις καταλόγους εν τη Γαλατία τη Ναρβωνησία, ής ήρχε, ποιήσασθαι δεινώς ο όμιλος ηγανάκτησε, και ευθύς γ' αν αυτόν εκ της αρχής εξήλασεν, ει μή ο Πομπήιος παρητήσατο. παρα- 3 σκευασάμενος ούν ως τό τε πράγμα και το φρόνημα αυτού απήτει, πάσαν άμα την θάλασσαν, όσην οι καταποντισται ελύπουν, τα μεν αυτός τα δε και δια των υποστρατήγων περιέπλευσε, και τα πλείω αυτης αυτοετές ημέρωσε. πολλή μεν γαρ 4 και τη παρασκευή τη τε του ναυτικού και τη τών οπλιτών έχρητο, ώστε και εν τη θαλάσση και εν τη γη ανυπόστατος είναι, πολλή δε και τη φιλανθρωπία τη προς τους ομολογούντάς οι, ώστε και από του τοιούτου παμπόλλους προσποιήσασθαι οι γάρ άνθρωποι ταϊς τε δυνάμεσιν ηττώμενοι και της χρη- 5 στότητος αυτού πειρόμενοι προθυμότατα αυτά προσεχώρoυν. τα τε γάρ άλλα αυτών επεμελείτο, και όπως μηδ' αύθις ποτε ες ανάγκην πονηρών έργων υπό πενίας αφίκωνται, και χώρας σφίσιν όσας ερήμους εώρα, και πόλεις όσαι εποίκων έδέοντο, εδίδου. και άλλαι τε εκ τούτου συνωκίσθησαν και η Πομπηι- 6 όπολις επικληθείσα έστι δε εν τη Κιλικία τη παραθαλασσία και επεπόρθητο υπό του Τιγράνου, Σόλοι πρότερον ωνομασμένη.

2. Feldzug des Pompeius in Asien gegen Mithridates und Tigranes

66-62 v. Chr.
Vgl. Ciceros Rede (de imperio Cn. Pompei) für die Lex Manilia,

daneben Dio Cass. 36, 43. 37, 20-22.
'Αγανάκτησης μεν και αντιλογία και τότε παρά των δυνα- 43

scheinlich ist der Sinn: Sie übertrugen Pomp. die Herrschaft wie über die ubrigen Küstenländer, so auch über Italien als Proconsul auf 3 Jahre. εγίνωσκεν] sc. Pomp., der sich über die Ausführung des Gesetzes im einzelnen an den Senat wenden musste. εκ της αρχής] Piso war Proconsul in Gallien (66). aútoetés] in ein u. demselben Jahre

(66): extrema hieme (67) bellum apparavit, ineunte vere (66) suscepit, media aestate confecit. Cic. Die Verhandlungen über die lex Gabinia fallen noch in das Jahr 67.

πολλή παρασκευή] die Zahl der Schife ist nicht sicher überliefert, doch waren es, wie es scheint, nicht unter 270. - εδίδου] darunter Dyme in Achaia. DC. c. 43. αγανάκτησις] das Ge