τῶν, διά τε τἄλλα καὶ διότι ὅ τε Μάρκιος καὶ ὁ ̓Ακίλιος πριν 2 τὸν χρόνον σφίσι τῆς ἀρχῆς ἐξήκειν κατελύοντο, ἐγένετο· ὁ δὲ ὅμιλος ὅμως ἐψηφίσατο αὐτά, ἐναγόντων σφᾶς ἐς τὰ μάλιστα 3 τοῦ τε Καίσαρος καὶ τοῦ Κικέρωνος τοῦ Μάρκου. οὗτοι γὰρ αὐτοῖς συνηγωνίσαντο οὐχ ὅτι καὶ συμφέρειν αὐτὰ τῇ πόλει ἐνόμιζον, οὐδ ̓ ὅτι τῷ Πομπηίῳ χαρίσασθαι ἤθελον· ἀλλ ̓ ἐπειδὴ καὶ ὡς γενήσεσθαι ἔμελλε, Καῖσαρ μὲν τόν τε ὄχλον ἅμα ἐθερά 4 πευσεν, ἅτε καὶ ὁρῶν ὅσῳ τῆς βουλῆς ἐπικρατέστεροι ἦσαν, καὶ ἑαυτῷ τό τι τῶν ὁμοίων ψηφισθῆναί ποτε παρεσκεύασε, κάν τούτῳ καὶ τὸν Πομπήιον καὶ ἐπιφθονώτερον καὶ ἐπαχθέ στερον ἐκ τῶν διδομένων οἱ ποιῆσαι, ὅπως σφίσι πρὸς κόρου θᾶσσον γένηται, ἠθέλησε, Κικέρων δὲ τήν τε πολιτείαν ἄγειν setz des C. Manilius übertrug den Oberbefehl im Kriege gegen Mithridates u. Tigranes an Pomp. u. dazu die Provinzen Bithynien u. Cilicien, welche bereits den Proconsuln M'. Acilius Glabrio u. Q. Marcius Rex zugeteilt waren. Vgl. Vell. II, 33 cum esset in fine bellum piraticum et L. Lucullus, qui ante septem annos ex consulatu sortitus Asiam (richtiger Ciliciam) Mithridati oppositus erat, idem bellum administraret, C. Manilius trib. pl., semper venalis et alienae minister potentiae (so hatte er z. B. auch dem Crassus seine Dienste angeboten!), legem tulit ut bellum Mithridaticum per Cn. Pompeium administraretur. Zu beachten ist, dass Pomp. zugleich die aufserordentliche Gewalt behielt, welche er durch die lex Gabinia erlangt hatte; die neue Macht war also ein continuatum imperium. ἐξήκειν] ablief. ἐναγόντων] bestimmen. Kaioag uèv etc.] Vell. II, 44 Caesar autem (Pompeium sequebatur), quod animadvertebat se cedendo Pompei gloriae aucturum suam et invidia communis potentiae in illum relegata confirmaturum vires suas. Κικέ oor de das Urteil, welches hier über Cicero gefällt wird, ist freilich hart und zum Teil ungerecht. Man mufs immer bedenken, dafs er ein warmer Freund seines Vaterlandes, ein Mann von strenger Redlichkeit und Rechtlichkeit war, die es ihm bei dem Verderbnis und dem Egoismus aller Parteien jener Zeit unmöglich machte, sich entschieden und unter allen Umständen einer Partei anzuschliefsen. Dazu wurde er als homo Novus von der Nobilität immer mit ungünstigen Augen betrachtet und zurückgehalten. Es ist deshalb nicht zu verwundern, wenn er ganz auf seine geistige Kraft angewiesen auch ohne Parteirücksichten emporzukommen suchte. Daraus erklärt sich die scheinbare Wandlung seiner politischen Bestrebungen, welche die Masse sofort als Verrat ihrer Sache brandmarken zu dürfen glaubte. Ciceros höchstes politisches Princip ist von Anfang seines Auftretens bis zu seinem Tode immer sich gleich geblieben: er war entschiedener Republikaner. Freilich konnte er den Fall der Republik nicht aufhalten, die Wogen schlugen über seinem Haupte zusammen und rissen ihn gewaltsam mit hinweg, aber ist er deshalb zu tadeln? Kann es ihm zum Vorwurf gemacht werden, dass er nicht imstande war, die Welt zu erschüttern? Oder ist es ein Verbrechen, wenn er nicht immer an der starren Konsequenz eines Cato festhielt und zuweilen in einem gefügigen Nachgeben die höchste politische Klugheit erkannte? Im grofsen und ganzen mufs das Urteil des Augustus über Cicero für richtig gehalten werden: λόγιος ἠξίου, καὶ ἐνεδείκνυτο καὶ τῷ πλήθει καὶ τοῖς δυνατοῖς ὅτι, ὁποτέροις ἄν σφων πρόσθηται, πάντως αὐτοὺς ἐπαυξήσει. ἐπημφοτέριζε γάρ, καὶ ποτὲ μὲν τὰ τούτων ἔστι δ ̓ ὅτε καὶ τὰ 5 ἐκείνων, ἵν ̓ ὑπ ̓ ἀμφοτέρων σπουδάζηται, ἔπραττε. τοὺς γοῦν βελτίους πρότερον προαιρεῖσθαι λέγων, καὶ διὰ τοῦτο καὶ ἀγορανομῆσαι μᾶλλον ἢ δημαρχῆσαι ἐθελήσας, τότε πρὸς τοὺς συρφετώδεις μετέστη. Πομπήιος δὲ ἐπειδὴ καὶ ἐκεῖνα κατέπραξε, πρός τε τὸν 20 Πόντον αὖθις ἦλθε, καὶ παραλαβὼν τὰ τείχη ἔς τε τὴν ̓Ασίαν κἀντεῦθεν ἐς τὴν Ἑλλάδα τήν τε Ἰταλίαν ἐκομίσθη. πολλὰς μὲν δὴ οὖν μάχας ἐνίκησε, πολλοὺς δὲ καὶ δυνάστας καὶ βα- 2 σιλέας τοὺς μὲν προσεπολεμώσατο, τοὺς δὲ καὶ ὁμολογία προσεποιήσατο, πόλεις τε ὀκτὼ ἀπώκισε, καὶ χώρας προσόδους τε συ χνὰς τοῖς Ῥωμαίοις ἀπέδειξε, τά τε πλείω ἔθνη τῶν ἐν τῇ ̓Ασίᾳ τῇ ἠπείρῳ τότε αὐτοῖς ὑπηκόων ὄντων νόμοις τε ἰδίοις καὶ πολιτείαις κατεστήσατο και διεκόσμησεν, ὥστε καὶ δεῦρο αὐτοὺς provocavere Romanas. Hyrcanus namque ab eis contra fratrem poposcit auxilium. Pompeius ergo populi Romani praeclarissimus princeps Iudaeam cum exercitu ingressus civitatem capit, templum reserat, non devotione supplicis sed iure victoris, et ad Sancta Sanctorum, quo nisi summum sacerdotem licebat intrare, non ut venerator sed ut profanator accedit; confirmatoque Hyrcani pontificatu et subiugatae genti inposito custode Antipatro, quos tunc procuratores vocabant, vinctum secum Aristobulum ducit. Ex illo Iudaei etiam tributarii Romanorum esse coeperunt (63 v. Chr.). πρὸς τὸν Πόντον] Vor Jericho erhielt Pomp. die Nachricht vom Tode des Mithrid., veranlafst durch den Aufstand seines Sohnes Pharnaces. - δυνάστας καὶ βασιλέας] Pontus wurde Provinz u. zu Bithynien geschlagen, die Provinz Cilicien wurde erweitert, Syrien neu gegründet; Tigranes erhielt Armenien, Pharnaces den Bosporus, Ariobarzanes Kappadocien, Antiochus Asiaticus (Commagenus) Seleucia, Deiotarus wurde Tetrarch von Galatien, Attalus König von Kolchis. καὶ δεῦρο] bis auf die Zeit des Dio Cas 3 τοῖς ὑπ ̓ ἐκείνου νομισθεῖσι χρῆσθαι. ἀλλὰ ταῦτα μέν, καίπερ μεγάλα τε ὄντα καὶ μηδενὶ τῶν πρόσθεν Ῥωμαίων πραχθέντα, καὶ τῇ τύχῃ καὶ τοῖς συστρατευσαμένοις οἱ ἀναθείη ἄν τις ὃ δὲ δὴ μάλιστα αὐτοῦ τε τοῦ Πομπηίου ἔργον ἐγένετο καὶ 4 θαυμάσαι διὰ πάντων ἄξιόν ἐστι, τοῦτο νῦν ἤδη φράσω. πλείστην μὲν γὰρ ἰσχὺν καὶ ἐν τῇ θαλάσσῃ καὶ ἐν τῇ ἠπείρῳ ἔχων, πλεῖστα δὲ χρήματα ἐκ τῶν αἰχμαλώτων πεπορισμένος, δυνάσταις τε καὶ βασιλεῦσι συχνοῖς ᾠκειωμένος, τούς τε δήμους ὧν ἦρξε πάντας ὡς εἰπεῖν δι ̓ εὐνοίας εὐεργεσίαις κεκτημένος, 5 δυνηθείς τ' ἂν δι' αὐτῶν τήν τε Ιταλίαν κατασχεῖν καὶ τὸ τῶν Ῥωμαίων κράτος πᾶν περιποιήσασθαι, τῶν μὲν πλείστων ἐθελοντὶ ἂν αὐτὸν δεξαμένων, εἰ δὲ καὶ ἀντέστησαν τινες, 6 ἀλλ ̓ ὑπ' ἀσθενείας γε πάντως ἂν ὁμολογησάντων, οὐκ ἠβουλήθη τοῦτο ποιῆσαι, ἀλλ ̓ εὐθὺς ἐπειδὴ τάχιστα ἐς τὸ Βρεντέσιον ἐπεραιώθη, τὰς δυνάμεις πάσας αυτεπάγγελτος, μήτε τῆς βουλῆς μήτε τοῦ δήμου ψηφισαμένου τι περὶ αὐτῶν, ἀφῆκεν, οὐδὲν οὐδὲ τοῦ ἐς τὰ νικητήρια αὐταῖς χρήσασθαι φροντίσας. ἐπειδὴ γὰρ τά τε τοῦ Μαρίου καὶ τὰ τοῦ Σύλλου ἐν μίσει τοῖς ἀνθρώποις ἠπίστατο ὄντα, οὐκ ἠθέλησε φόβον τινὰ αὐτοῖς οὐδ ̓ ἐπ' ὀλίγας ἡμέρας, ὅτι τι τῶν ὁμοίων πείσονται, παρα21 σχεῖν. οὔκουν οὐδ ̓ ὄνομα οὐδέν, καίτοι πολλὰ ἀπὸ τῶν κατειργασμένων λαβεῖν ἂν δυνηθείς, προσεκτήσατο. τὰ μὲν γὰρ ἐπινίκια, λέγω δὴ τὰ μείζω νομιζόμενα, καίπερ οὐχ ὄσιον ὂν ἔκ γε τῶν πάνυ πατρίων ἄνευ τῶν συννικησάντων τινὶ πεμ2 φθῆναι, ὅμως ψηφισθέντα ἐδέξατο. καὶ αὐτὰ μὲν ἅπαξ ἀπὸ πάντων τῶν πολέμων ἤγαγε, τρόπαια δὲ ἄλλα τε πολλὰ καὶ καλῶς κεκοσμημένα καθ ̓ ἕκαστον τῶν ἔργων καὶ τὸ βραχύτα τον ἔπεμψε, καὶ ἐπὶ πᾶσιν ἓν μέγα, πολυτελῶς κεκοσμημένον καὶ γραφὴν ἔχον ὅτι τῆς οἰκουμένης ἐστίν. οὐ μέντοι καὶ 3 ἐπωνυμίαν τινὰ προσεπέθετο, ἀλλὰ καὶ μόνῃ τῇ τοῦ Μάγνου, ἥνπερ που καὶ πρὸ ἐκείνων τῶν ἔργων ἐκέκτητο, ἠρκέσθη. οὐ μὴν οὐδ ̓ ἄλλην τινὰ τιμὴν ὑπέρογκον λαβεῖν διεπράξατο, ἢ τοῖς γε ψηφισθεῖσιν ἀπόντι οἱ πλὴν ἅπαξ ἐχρήσατο. ἦν δὲ 4 ταῦτα δαφνηφορείν τε αὐτὸν κατὰ πάσας ἀεὶ τὰς πανηγύρεις, καὶ τὴν στολὴν τὴν μὲν ἀρχικὴν ἐν πάσαις αὐταῖς, τὴν δὲ ἐπινίκιον ἐν τοῖς τῶν ἵππων ἀγῶσιν ἐνδύνειν. ταῦτα γὰρ αὐτῷ, συμπράσσοντος ἐς τὰ μάλιστα τοῦ Καίσαρος, καὶ παρὰ τὴν τοῦ Κάτωνος τοῦ Μάρκου γνώμην ἐδόθη. καὶ περὶ μὲν ἐκείνου, 22 ὅστις τε ἦν καὶ ὅτι τοὺς πολλοὺς ἐθεράπευε, τόν τε Πομπήιον ἄλλως μὲν καθῄρει, δι ̓ ὧν δὲ δὴ τῷ τε ὁμίλῳ χαριεῖσθαι καὶ αὐτὸς ἰσχύσειν ἔμελλε προσεποιεῖτο, προείρηται· ὁ δὲ δὴ Κάτων οὗτος ἦν ἐκ τοῦ τῶν Πορκίων γένους καὶ τὸν Κάτωνα τὸν τιμητὴν πάνυ ἐζήλου, πλὴν καθ ̓ ὅσον παιδείᾳ Ἑλληνικῇ μᾶλ λον αὐτοῦ ἐκέχρητο. ἤσκει δὲ τὰ τοῦ πλήθους ἀκριβῶς, καὶ 2 ἕνα μὲν ἀνθρώπων οὐδένα ἐθαύμαζε, τὸ δὲ δὴ κοινὸν ὑπερηγάπα, καὶ πᾶν μὲν τὸ ὑπὲρ τοὺς ἄλλους πεφυκὸς ὑποψίᾳ δυναστείας ἐμίσει, πᾶν δὲ τὸ δημοτικὸν ἐλέῳ τῆς ἀσθενείας ἐφίλει. καὶ δήμου ἐραστής τε ὡς οὐδεὶς ἄλλος ἐγίγνετο, καὶ 3 τὴν ὑπὲρ τοῦ δικαίου παρρησίαν καὶ μετὰ κινδύνων ἐποιεῖτο. καὶ ταῦτα μέντοι πάντα οὔτε πρὸς ἰσχὺν οὔτε πρὸς δόξαν ἢ τιμήν τινα, ἀλλ ̓ αὐτῆς ἕνεκα τῆς τε αὐτονόμου καὶ τῆς ἀτυ ραννεύτου διαίτης ἔπραττε. τοιοῦτος οὖν δή τις ὢν ἐς τε το 4 κοινὸν τότε πρῶτον παρῆλθε καὶ πρὸς τὰ ψηφιζόμενα, καίπερ μηδεμίαν τῷ Πομπηίῳ ἔχθραν ἔχων, ἀλλ' ὅτι γε ἔξω τῶν πατρίων ἦν, ἀντεῖπεν. 10 VI. Revolution des L. Sergius Catilina. 1. Die Verschwörung (Dio Cass. 37, 10. 29-36). Τῷ δὲ ἐχομένῳ ἔτει, τοῦ τε Φιγούλου καὶ τοῦ Καίσαρος τοῦ Λουκίου ἀρχόντων, βραχέα μὲν μνήμης δ ̓ οὖν ἄξια πρὸς τοὺς 2τῶν ἀνθρωπείων πραγμάτων παραλόγους συνηνέχθη. ὅ τε γὰρ τὸν Λουκρήτιον ἐκ τῆς τοῦ Σύλλου προστάξεως ἀποκτείνας, καὶ ἕτερός τις συχνοὺς τῶν ἐπικηρυχθέντων ὑπ' αὐτοῦ φονεύσας, καὶ κατηγορήθησαν ἐπὶ ταῖς σφαγαῖς καὶ ἐκολάσθησαν, τοῦ Καίσαρος τοῦ Ἰουλίου τοῦθ ̓ ὅτι μάλιστα παρασκευάσαντος. 3 οὕτω καὶ τοὺς πάνυ ποτὲ δυνηθέντας ἀσθενεστάτους αἱ μεταβολαὶ τῶν πραγμάτων πολλάκις ποιοῦσι. τοῦτό τε οὖν παρὰ δόξαν τοῖς πολλοῖς ἐχώρησε, καὶ ὅτι καὶ ὁ Κατιλίνας ἐπὶ τοῖς αὐτοῖς ἐκείνοις αἰτίαν, πολλοὺς γὰρ καὶ αὐτὸς τῶν ὁμοίων ἀπεκτόνει, λαβὼν ἀπελύθη. καὶ δὴ καὶ ἐκ τούτου χείρων τε 4 πολὺ ἐγένετο, καὶ διὰ τοῦτο καὶ ἀπώλετο· τοῦ γὰρ δὴ Κικέ ρωνος τοῦ Μάρκου μετὰ Γαΐου Αντωνίου ὑπατεύσαντος, ὅτε Μιθριδάτης οὐδὲν ἔτι δεινὸν τοὺς Ρωμαίους εἰργάσατο, ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ἑαυτὸν διέφθειρεν, ἐπεχείρησεν ἐκεῖνος τήν τε πολιτείαν νεωτερίζειν καὶ τοὺς συμμάχους ἐπ' αὐτῇ συνιστὰς ἐς φόβον σφᾶς οὐ σμικροῦ πολέμου ἐνέβαλεν. 29 ὁ δὲ δὴ Κατιλίνας ὧδέ τε καὶ διὰ τάδε ἀπώλετο. ἔδοξε τῇ βουλῇ, τήν τε ὑπατείαν καὶ τότε αιτήσαντος, καὶ πᾶν ὁτιδήποτε ἐνεδέχετο ὅπως ἀποδειχθῆ μηχανωμένου, δέκα ἐτῶν φυγήν, τοῦ Κικέρωνος ἐς τὰ μάλιστα ἐνάγοντος, τοῖς ἐπιτιμίοις τοῖς 2 ἐπὶ τῷ δεκασμῷ τεταγμένοις προσνομοθετῆσαι. τοῦτ ̓ οὖν καὶ ἐκεῖνος δι ̓ ἑαυτόν, ὅπερ που καὶ ἀληθὲς ἦν, ἐγνῶσθαι νομίσας ἐπεχείρησε μέν, χεῖρά τινα παρασκευάσας, τὸν Κικέρωνα καὶ 37, 10. Uber den Charakter des Cat. und den Verlauf seines Unternehmens ist die Hauptquelle C. Sallusti Crispi Catilina und die Consulatsreden des M. Cicero. τῷ ἐχομένῳ ἔτει] 64 v. Chr. unter dem Consulat des C. Marcius Figulus u. L. Julius Cäsar. κατηγορήθησαν] als sicarii. Q. Lucretius Ofella, dem Sulla die Eroberung von Präneste zu verdanken hatte, war dennoch auf dessen Befehl öffentlich ermordet worden, als er sich gegen des Diktators Willen um das Con sulat bewarb. Vgl. p. 87. — χείρων] moralisch. C. 29. ἐπὶ τῷ δεκασμῷ] der lex Calpurnia de ambitu vom J. 67 v. Chr. Früher schlofs die lex Cornelia jeden de ambitu Verurteilten nur auf 10 Jahre von der Bewerbung um Ehrenämter aus; die lex Calpurnia fügte eine Geldstrafe hinzu und schlofs den Verurteilten für immer von allen Ämtern aus; die lex Tullia endlich setzte als Strafe eine 10jährige Verbannung fest. ἐκεῖνος] Catilina. ἐγνῶ |