των, διά τε τάλλα και διότι ό τε Μάρκιος και ο 'Ακίλιος πρίν 2 τον χρόνον σφίσι της αρχής εξήκειν κατελύοντο, εγένετο· ο δε

όμιλος όμως εψηφίσατο αυτά, εναγόντων σφάς ες τα μάλιστα 3 του τε Καίσαρος και του Κικέρωνος του Μάρκου. ούτοι γάρ

αυτοίς συνηγωνίσαντο ουχ ότι και συμφέρειν αυτά τη πόλει ενόμιζον, ουδ' ότι τώ Πομπηίω χαρίσασθαι ήθελον· αλλ' επειδή και ως γενήσεσθαι έμελλε, Καίσαρ μέν τόν τε όχλον άμα εθερά4 πευσεν, άτε και ορών όσο της βουλής επικρατέστεροι ήσαν,

και εαυτό το τι των ομοίων ψηφισθήναι ποτε παρεσκεύασε, κάν τούτο και τον Πομπήιον και επιφθονώτερον και επαχθέστερον εκ των διδομένων οι ποιήσαι, όπως σφίσι προς κόρου θάσσον γένηται, ήθέλησε, Κικέρων δέ τήν τε πολιτείαν άγειν

setz des C. Manilius übertrug den es ihm bei dem Verderbnis und dem Oberbefehl im Kriege gegen Mi- Egoismus aller Parteien jener Zeit thridates u. Tigranes an Pomp. u. unmöglich machte, sich entschieden dazu die Provinzen Bithynien u. und unter allen Umständen einer Cilicien, welche bereits den Pro- Partei anzuschliessen. Dazu wurde consuln M'. Acilius Glabrio u. Q. er als homo Novus von der Nobilität Marcius Rex zugeteilt waren. Vgl. immer mit ungünstigen Augen beVell. II, 33 cum esset in fine bellum trachtet und zurückgehalten. Es ist piraticum et L. Lucullus, qui ante deshalb nicht zu verwundern, wenn septem annos es consulatu sortitus er ganz auf seine geistige Kraft Asiam (richtiger Ciliciam) Mithri- angewiesen auch ohne Parteirückdati oppositus erat, idem bellum ad- sichten emporzukommen suchte. ministraret, C. Manilius trib. pl., Daraus erklärt sich die scheinbare semper venalis et alienae mi- Wandlung seiner politischen Benister potentiae (so hatte er z. B. strebungen, welche die Masse soauch dem Crassus seine Dienste an- fort als Verrat ihrer Sache brandgeboten!), legem tulit ut bellum Mi- marken zu dürfen glaubte. Ciceros thridaticum per Cn. Pompeium ad- höchstes politisches Princip ist von ministraretur. Zu beachten ist, dass Anfang seines Auftretens bis zu Pomp. zugleich die ausserordent- seinem Tode immer sich gleich geliche Gewalt behielt, welche er blieben: er war entschiedener durch die lex Gabinia erlangt hatte; Republikaner. Freilich konnte die neue Macht war also ein conti- er den Fall der Republik nicht aufnuatum imperium. - Enxelv] ab

εξήκειν] halten, die Wogen schlugen über lief. – kvayóvtov] bestimmen.

] . seinem Haupte zusammen und rissen Kaioag uěv etc.] Vell. II, 44 Caesar ihn gewaltsam mit hinweg, aber ist autem (Pompeium sequebatur), quod er deshalb zu tadeln? Kann es ihm animadvertebat se cedendo Pompei zum Vorwurf gemacht werden, dass gloriae aucturum suam et invidia er nicht imstande war, die Welt communis potentiae in illum relegata zu erschüttern? Oder ist es ein Verconfirmaturum vires suas. Κικέ- brechen, wenn er nicht immer an gov dé] das Urteil, welches hier der starren Konsequenz eines Cato über Cicero gefällt wird, ist frei- festhielt und zuweilen in einem gelich hart und zum Teil ungerecht. fügigen Nachgeben die höchste poMan muss immer bedenken, dass er litische Klugheit erkannte ? Im ein warmer Freund seines Vater- grossen und ganzen muss das Urlandes, ein Mann von strenger Red- teil des Augustus über Cicero für lichkeit und Rechtlichkeit war, die richtig gehalten werden: λόγιος και πριν · ο δε άλιστα Οι γαρ

πόλει επειδή 'θεράήσαν, ύασε,

ήξίου, και ενεδείκνυτο και το πλήθει και τους δυνατούς ότι, όποτέροις άν σφων πρόσθηται, πάντως αυτούς επαυξήσει. έπημφοτέριζε γάρ, και ποτέ μεν τα τούτων έστι δ' ότε και τα 5 εκείνων, ίν' υπ' αμφοτέρων σπουδάζηται, έπραττε. τούς γούν βελτίoυς πρότερον προαιρείσθαι λέγων, και διά τούτο και άγορανομήσαι μάλλον ή δημαρχήσαι εθελήσας, τότε προς τους συρφετώδεις μετέστη.

Πομπήιος δε επειδή και εκείνα κατέπραξε, πρός τε τον 20 Πόντον αύθις ήλθε, και παραλαβών τα τείχη ές τε την Ασίαν κάντεύθεν ες την Ελλάδα τήν τε Ιταλίαν εκομίσθη. πολλάς μεν δή ούν μάχας ενίκησε, πολλούς δε και δυνάστας και βα- 2 σιλέας τους μεν προσεπολεμώσατο, τους δε και ομολογία προσεποιήσατο, πόλεις τε οκτώ απώκισε, και χώρας προσόδους τε συχνάς τοΐς Ρωμαίους απέδειξε, τά τε πλείω έθνη των εν τη Ασία τη ηπείρω τότε αυτούς υπηκόων όντων νόμοις τε ιδίοις και πολιτείαις κατεστήσατο και διεκόσμησεν, ώστε και δεύρο αυτούς

χθέ

όρου άγειν

mus,

d dem r Zeit rieden einer wurde bilität in beEs ist wenn Kraft irückruchte. nbare η Bee SOrandceros von

zu gener ante aufiber sen - ist ihm dass Velt

ανήρ, ω παϊ, λόγιος και φιλόπατρις.
Und dieses Urteil klingt auch wie-
der bei Vell. II, 34 M. Cicero vir
novitatis nobilissimae et ut vita
clarus ita ingenio maxu mus,
qui effecit, ne quorum arma vicera-

eorum ingenio vinceremur.
Was wäre die römische Litteratur
ohne Cicero? Will man aber das
Leben des Cic. verstehen, so muss
man auch die Anschauung und das
Urteil seiner Gegner kennen, und
diesen giebt hier Dio Cassius einen
scharfen Ausdruck. – έπημφοτέριζε]
Laberius sagte spottend von Cic.:
soles du abus sellis sedere.
τους βελτίoυς] Optimaten. – τους
συρφετώδεις] Pobel. Das römische
Volk nahm die lex M. omnibus
suffragiis an; kann demnach das
ganze Volk als „Kehricht“ bezeich-
net werden?

provocavere Romanas. Hyrcanus namque ab eis contra fratrem poposcit_auxilium. Pompeius ergo populi Romani praeclarissimus princeps Iudaeam cum exercitu ingressus civitatem capit, templum reserat, non devotione supplicis sed iure victoris, et ad Sancta Sanctorum, quo nisi summum sacerdotem licebat intrare, non ut venerator sed ut profanator accedit; confirmatoque Hyrcani pontificatu et subiugatae genti inposito custode Antipatro, quos tunc procuratores vocabant, vinctum secum Aristobulum ducit. Ex illo Iudaei etiam tributarii Romanorum esse coeperunt (63 v. Chr.).

προς τον Πόντον] Vor Jericho erhielt Pomp. die Nachricht vom Tode des Mithrid., veranlasst durch den Aufstand seines Sohnes Pharnaces. – δυνάστας και βασιλέας] Pontus wurde Provinz u. zu Bithynien geschlagen, die Provinz Cilicien wurde erweitert, Syrien neu gegründet; Tigranes erhielt Armenien, Pharnaces den Bosporus, Ariobarzanes Kappadocien, Antiochus Asiaticus (Commagenus) Seleucia, Deiotarus wurde Tetrarch von Galatien, Attalus König von Kolchis. και δεύρο] bis auf die Zeit des Dio Cas

Jer

an ato ge20Im Jrfür

DC. 37, 20. και εκείνα] Er ordnete die Angelegenheiten von Palästina: Hyrcanus erhielt die Herrschaft, Aristobulus wurde mit nach Rom zum Triumph fortgeführt. Vgl. Augustin. de civitate dei 18, 45, 3: Filii Alexandrae Aristobulus et Hyrcanus inter se de imperio dimicantes vires adversus Israëliticam gentem

LOS

3 τοίς υπ' εκείνου νομισθείσι χρήσθαι. αλλά ταύτα μεν, καίπερ

μεγάλα τε όντα και μηδενί των πρόσθεν Ρωμαίων πραχθέντα, και τη τύχη και τους συστρατευσαμένοις οι αναθείη αν τις

δ δε δή μάλιστα αυτού τε του Πομπηίου έργον εγένετο και 4 θαυμάσαι δια πάντων άξιόν έστι, τούτο νύν ήδη φράσω. πλεί

στην μεν γαρ ισχύν και εν τη θαλάσση και εν τη ηπείρω έχων, πλείστα δε χρήματα εκ των αιχμαλώτων πεπορισμένος, δυνάσταις τε και βασιλεύσι συχνούς ωκειωμένος, τούς τε δήμους

αν ήρξε πάντας ως ειπείν δι' ευνοίας ευεργεσίαις κεκτημένος, 5 δυνηθείς τ' άν δι' αυτών τήν τε Ιταλίαν κατασχεϊν και το

των Ρωμαίων κράτος πάν περιποιήσασθαι, των μεν πλείστων

εθελοντι αν αυτόν δεξαμένων, ει δε και αντέστησάν τινες, 6 αλλ' υπ’ ασθενείας γε πάντως αν ομολογησάντων, ουκ ήβου

λήθη τούτο ποιήσαι, αλλ' ευθύς επειδή τάχιστα ες το Bρεντέσιον επεραιώθη, τας δυνάμεις πάσας αυτεπάγγελτος, μήτε της βουλής μήτε του δήμου ψηφισαμένου τι περί αυτών, αφήκεν, ουδέν ουδέ τού ες τα νικητήρια αυταίς χρήσασθαι φροντίσας. επειδή γαρ τά τε του Mαρίου και τα τού Σύλλου εν μίσει τούς ανθρώποις ήπίστατο όντα, ουκ ήθέλησε φόβον τινα αυτούς

ουδ' επ' ολίγας ημέρας, ότι τι των ομοίων πείσονται, παρα21 σχεϊν. ούκουν ουδ' όνομα ουδέν, καίτοι πολλά από των κατ

ειργασμένων λαβείν άν δυνηθείς, προσεκτήσατο. τα μεν γάρ επινίκια, λέγω δή τα μείζω νομιζόμενα, καίπερ ουχ όσιον όν

έκ γε τών πάνυ πατρίων άνευ των συννικησάντων τινί πεμ2 φθήναι, όμως ψηφισθέντα εδέξατο. και αυτά μεν άπαξ από

πάντων των πολέμων ήγαγε, τρόπαια δε άλλα τε πολλά και καλώς κεκοσμημένα καθ' έκαστον των έργων και το βραχύτατον έπεμψε, και επί πάσιν εν μέγα, πολυτελώς κεκοσμημένον

sius. δια πάντων] τοr allem, vgl. bem rediit magnificentissimumque δια βραχέος, ευνοίας etc. - ομο- de tot regibus per biduum egit triumλογησάντων] die sich hätten fügen phum.

. müssen. - αυτεπάγγελτος] aus eige- C. 21. όνομα] ein cognomen, wie nem, freiem Antrieb. άφηκε) 61 etwa Asiaticus etc. τα μείζω νοv. Chr., cf. Vell. II, 40 Quo magis μιζόμενα] der wirkliche Triumph, hoc (libertati publicae statuturum nicht die Ovation. In der Kaiarbitrio suo modum) homines timue- serzeit erhielten nur Mitglieder rant, eo gratior civilis tanti impe- der kaiserlichen Familie die Ehre ratoris reditus fuit. omni quippe des Triumphes; anderen Feldherrn Brundisi dimisso exercitu nihil konnte nur der kleine Triumph oder praeter nomen imperatoris retinens die Ovation bewilligt werden, weil cum privato comitatu, quem semper sie nicht suis auspiciis kämpften. illi secum trahere moris fuit, in ur- Denn der Oberfeldherr aller Heere

και γραφήν έχον ότι της οικουμένης εστίν, ου μέντοι και 3 επωνυμίαν τινά προσεπέθετο, αλλά και μόνη τη τού Μάγνου, ηνπερ που και πρό εκείνων των έργων εκέκτητο, ήρκέσθη. ου μήν ουδ' άλλην τινά τιμήν υπέρογκον λαβείν διεπράξατο, ή τοϊς γε ψηφισθείσιν απόντι οι πλήν άπαξ έχρήσατο. ήν δε 4 ταύτα δαφνηφορείν τε αυτόν κατά πάσας αει τας πανηγύρεις, και την στολήν την μεν αρχικήν εν πάσαις αυταίς, την δε επινίκιον εν τοις τών ίππων αγώσιν ενδύνειν. ταύτα γαρ αυτώ, συμπράσσοντος ες τα μάλιστα του Καίσαρος, και παρά την του Κάτωνος του Μάρκου γνώμην έδόθη. και περί μεν εκείνου, 22 όστις τε ήν και ότι τους πολλούς εθεράπευε, τόν τε Πομπήιον άλλως μεν καθήρει, δι' ών δε δή τώ τε ομίλω χαριείσθαι και αυτός ισχύσειν έμελλε προσεποιείτο, προείρηται· ο δε δή Kάτων ούτος ήν εκ του των Πορκίων γένους και τον Κάτωνα τον τιμητήν πάνυ εζήλου, πλήν καθ' όσον παιδεία Ελληνική μάλλον αυτού εκέχρητο. ήσκει δε τα του πλήθους ακριβώς, και 2 ένα μεν ανθρώπων ουδένα εθαύμαζε, το δε δή κοινόν υπερηγάπα, και πάν μεν το υπέρ τους άλλους πεφυκός υποψία δυναστείας εμίσει, πάν δε το δημοτικών ελέω της ασθενείας έφίλει. και δήμου εραστής τε ως ουδείς άλλος εγίγνετο, και 3 την υπέρ του δικαίου παρρησίαν και μετά κινδύνων εποιείτο. και ταύτα μέντοι πάντα ούτε πρός ισχύν ούτε προς δόξαν ή τιμήν τινα, άλλ' αυτής ένεκα της τε αυτονόμου και της άτυραννεύτου διαίτης έπραττε. τοιούτος ούν δή τις ών ές τε το 4 κοινόν τότε πρώτον παρήλθε και προς τα ψηφιζόμενα, καίπερ μηδεμίαν τώ Πομπηίω έχθραν έχων, αλλ' ότι γε έξω των πατρίων ήν, άντείπεν.

20

VI. Revolution des L. Sergius Catilina.
1. Die Verschwärung (Dio Cass. 37, 10. 29-36).

10

Τώ δε εχομένω έτει, τού τε Φιγούλου και του Καίσαρος του Λουκίου αρχόντων, βραχέα μέν μνήμης δ' ουν άξια προς τους 2 των ανθρωπείων πραγμάτων παραλόγους συνηνέχθη. ό τε γαρ τον Λουκρήτιον εκ της τού Σύλλου προστάξεως αποκτείνας, και έτερός τις συχνούς των επικηρυχθέντων υπ' αυτού φονεύσας, και κατηγορήθησαν επί ταϊς σφαγαΐς και εκολάσθησαν, του Καίσαρος του Ιουλίου τούθ' ότι μάλιστα παρασκευάσαντος. 3 ούτω και τους πάνυ ποτέ δυνηθέντας ασθενεστάτους αι μεταβολαι των πραγμάτων πολλάκις ποιούσι. τούτό τε ούν παρά δόξαν τους πολλούς εχώρησε, και ότι και ο Κατιλίνας επί τοίς αυτοίς εκείνοις αιτίαν, πολλούς γάρ και αυτός των ομοίων απεκτάνει, λαβών απελύθη. και δη και εκ τούτου χείρων τε 4 πολύ εγένετο, και διά τούτο και απώλετο του γάρ δη Κικέρωνος του Μάρκου μετά Γαΐου Αντωνίου υπατεύσαντος, ότε Μιθριδάτης ουδέν έτι δεινόν τους Ρωμαίους ειργάσατο, αλλά και αυτός εαυτόν διέφθειρεν, επεχείρησεν εκείνος την τε πολιτείαν νεωτερίζειν και τους συμμάχους επ' αυτή συνιστάς ές

φόβον σφάς ου σμικρού πολέμου ενέβαλεν. 29 ο δε δή Κατιλίνας ωδέ τε και διά τάδε απώλετο. έδοξε τη

βουλή, τήν τε υπατείαν και τότε αιτήσαντος, και πάν οτιδήποτε ενεδέχετο όπως αποδειχθή μηχανωμένου, δέκα ετών φυγήν, του Κικέρωνος ες τα μάλιστα ενάγοντος, τοϊς επιτιμίοις τοϊς 2 επί τώ δεκασμώ τεταγμένοις προσνομοθετήσαι. τούτ' ουν και εκείνος δι' εαυτόν, όπερ που και αληθές ήν, εγνώσθαι νομίσας επεχείρησε μέν, χείρά τινα παρασκευάσας, τον Κικέρωνα και