μενοι τα τε άλλα ήχθαιρον, και τέλος απολογείσθαί τε και καταλέξαι πάνθ' όσα εν τη υπατεία επεποιήκει τη τελευταία της 2 αρχής ημέρα εθελήσαντα, πάνυ γάρ που ήδέως ουχ όπως υφ' ετέρων επηνεΐτο, αλλά και αυτός εαυτόν ένεκαμίαζεν, έσίγασαν, ουδέ επέτρεψαν αυτώ έξω τι τού όρκου φθέγξασθαι, συναγωνιστη Μετέλλω Νέπωτι δημαρχούντι χρησάμενοι, πλήν καθ' όσον

αντιφιλονικήσας προσεπώμοσεν ότι σεσωκώς την πόλιν είη. 39 και ο μεν και εκ τούτου πολύ μάλλον εμισήθη, Κατιλίνας

δε εν αρχή ευθύς του έτους εν ώ Ιούνιός τε Σιλανός και Λούκιος Λικίνιος ήρξαν απεφθάρη. τέως μέν γάρ, καίπερ δύναμιν ουκ ολίγην έχων, έκαραδόκει τα τού Λεντούλου και διέμελλεν, ελπίζων, αν φθάσωσιν ό τε Κικέρων και οι συν αυτώ σφαγέν2 τες, ραδίως τα λοιπά προσκατεργάζεσθαι' έπει δε εκείνόν τε απολωλότα επύθετο και των συνόντων οι συχνούς μεθισταμένους διά τούτ' ήσθετο, ό τε 'Αντώνιος και ο Μέτελλος ο Κέλερ προς ταϊς Φαισούλαις προσεδρεύοντες ουδαμή προελθείν αυτώ επ

gangen, welche vom Volke als die arx der persönlichen Freiheit und Sicherheit betrachtet wurde, ne de capite civium Romanorum iniussu populi iudicaretur. Die Verantwortlichkeit für den Beschluss des Senats übernimmt der Consul, sobald er kraft seines imperium den Beschluss zur Ausführung bringt. Vgl. Cic. in Verr. V § 163 u. Liv. X, 9 Porcia tamen les sola pro tergo civium lata videtur, quod gravi poena, si quis verberasset necassetve civem Romanum, sanxit. Vgl. Cäsar bei Sall. Cat. 51, 22 μ. 40.

εσίγασαν] darauf erat folgt ουδ' επέτρεψαν. Ηat die Darstellung des Dio innere Wahrscheinlichkeit für sich ? Ist die Erzählung folgerichtig? Vgl. Cic. Fam. V 2, 7.

C. 39. ραδίως τα λοιπά προσκατεργάσεσθαι] damit erkennt Dio indirekt das grosse Verdienst von Ciceros Wachsamkeit an. Es kann also keine Ironie sein, wenn Momm. sen (Hermes I, 436) sagt: In stiller Allmacht und Allwissenheit gleich der waltenden Vorsehung machte der grosse Consul die Pläne der Verschworenen augenblicklich zu Schanden. ουδαμή προελθεϊν] Vgl. Cic. p. Sestio § 12 ac postea

quam est intellectum, M. Catone tribuno pl. remp. defendente per se ipsum senatum populumque R. sine militum praesidio tueri facile maiestate sua dignitatem eorum, qui salutem communem periculo suo defendissent, Sestius cum exercitu summa celeritate C. Antonium consecutus est. Hic ego quid praedicem, quibus hic rebus consulem quaestor ad rem gerendam excitarit? quos stimulos admoverit homini studioso fortasse victoriae, sed tamen nimium conmunem Martem belli casumque metuenti? Longum est ea dicere, sed hoc breve dicam: si M. Petrei non excellens animus et amor reip., non praestans in re p. gerenda virtus, non summa auctoritas apud milites, non mirificus usus in re militari exstitisset neque adiutor ei P. Sestius ad excitandum Antonium, ad cohortandum accusandum inpellendum fuisset, datus illo in bello esset hiemi locus neque unquam Catilina, cum e pruina Apennini atque e nivibus illis emersisset atque aestate integra viam nanctus in Galliam per calles et pastorum stabula Q. Celerem praetorem decepisset, sine multo sanguine ac sine totius Italiae vastitate miserrima concidisset.

έτρεπον, απoκινδυνεύσαι ηναγκάσθη, και ήσαν γαρ δίχα εστρατοπεδευμένοι, προς τον Αντώνιον έτράπετο, καίπερ τώ αξιώματι προέχοντα του Μετέλλου και δύναμιν πλείω περιβεβλημένον. αίτιον δε ότι ελπίδα αυτόν κατά το συνωμοτον εθελο- 3 κακήσειν έσχεν. υποπτεύσας ' ούν τούτ' εκείνος, και μήτε δι' ευνοίας έτ' αυτώ άτε ασθενεί όντι ών, πρός τε γάρ τάς δυνάμεις τινών και προς τα εαυτών συμφέροντα και τας έχθρας τάς τε φιλίας οι πολλοί ποιούνται, και προσκαταδείσας μή 4 πως προθύμως σφάς αγωνιζομένους ιδών εξονειδίση τι και προενέγκη οι των απορρήτων, αυτός μεν νοσεϊν προεφασίσατο, Μάρκο δε Πετρηίω την μάχην επέτρεψε. συμβαλων 40 ούν ούτος σφίσι τον Κατιλίναν και άλλους τρισχιλίους προθυμότατα αγωνιζομένους ουκ αναιμωτι κατέκοψεν ούτε γάρ έφυγεν αυτων ουδείς, και εν χώρα πάντες έπεσον, ώστε και αυτούς τους κρατήσαντας πολύ των κοινών οδύρασθαι, ότι και τοιούτους και τοσούτους, ει και δικαίως, αλλά και πολίτας γε και συμμάχους απωλωλέκεσαν. ο δ' ουν 'Αντώνιος τήν τε κε- 2 φαλήν αυτού ες το άστυ, όπως πιστεύσαντες αυτόν τετελευτηκέναι μηδέν έτι δεδίωσιν, έπεμψε, και αυτοκράτωρ επί τη νίκη, καίτοι του αριθμού των πεφονευμένων ελάττονος παρά το νενομισμένον όντος, επεκλήθη. βoυθυτηθήναι τε εψηφίσθη, και την εσθήτα ως και πάντων των δεινών απηλλαγμένοι μετέβαλον.

ου μήν οί γε σύμμαχοι οι μετασχόντες τω Κατιλίνα των 41 πραγμάτων και τότε έτι περιόντες ησύχαζον, αλλά και δέει της τιμωρίας εταράττοντο. και εκείνους μεν στρατηγοί καθ' εκάστους πεμφθέντες προκατέλαβον τρόπον τινά εσκεδασμένους 2 και ετιμωρήσαντο έτεροι δε των λανθανόντων μηνύσει Λουκίου Ούεττίου ανδρός ιππέως, συγκοινωνήσαντος μεν σφίσι της

συνωμοσίας, τότε δε επ' αδεία αυτούς έκφαίνοντος, ελεγχόμενοι εδικαιούντο, μέχρις ου εσαγγείλας τινάς, τά τε ονόματα αυτών ές δελτίον συγγράψας, ύστερον και άλλους συχνούς προσεγ3 γράψαι ηθέλησεν. υποπτεύσαντες γάρ αυτόν οι βουλευται μηδεν υγιές πράττειν, το μέν γραμματείoν ουκέτ' αυτώ έδωκαν, μη και απαλείψη τινάς, ειπείν δε από γλώσσης εκέλευσαν όσους παραλελοιπέναι έφασκε. και ούτως αιδεσθείς και φοβηθείς 4 ουκέτι πολλούς ενέδειξε. θορύβου δ' ούν και ως έν τε τη πόλει και παρά τους συμμάχοις αγνοία των ωνομασμένων όντος, και των μεν περί σφίσιν αυτοίς μάτην θορυβουμένων, των δε και ές ετέρους ουκ ορθώς υποπτευόντων, έδοξε τη γερουσία τα ονόματα αυτών εκτεθήναι. κάκ τούτου οι τε αναίτιοι κατέστησαν και τους υπευθύνους δίκαι εγένοντο. και αυτών οι μεν παρόντες,

οι δε και ερή μην ωφλον. 42 Κατιλίνας μεν ταύτ' έποίησε και ούτω κατελύθη, και επί

πλεϊόν γε της των πραχθέντων αξίας όνομα προς την του Κικέρωνος δόξαν και προς τους λόγους τους κατ' αυτού λεχθέντας έσχες Κικέρων δε ολίγου μεν και παραχρήμα επί τη τού Λεν2 τούλου τών τε άλλων των δεθέντων σφαγή εκρίθη. το δε έγ

κλημα τούτο λόγω μεν εκείνω έπεφέρετο, έργω δε επί τη βουλή κατεσκευάζετο ως γαρ ουκ εξόν σφίσιν άνευ του δήμου θά

νατον πολίτου τινός καταψηφίσασθαι, πολλήν καταβοήν εν τω 3 ομίλω πρός τού Μετέλλου του Νέπωτος ότι μάλιστα είχον. ου μήν και ωφλε τότε ουδέν» της γαρ γερουσίας άδειαν πάσι τοίς διαχειρίσασι τα τότε πραχθέντα δούσης, και προσέτι και προειπούσης ότι, κάν αύθις τις ευθύναι τινα αυτών τολμήση, έν τε εχθρού και εν πολεμίου μοίρα έσται, εφοβήθη τε ο Νέπως και ουδέν έτ' εκίνησεν.

de rostris, eum repente sevocares, conloquerere populo R. vidente, deinde interrogares, ecquos etiam alios posset nominare? Inculcarisne ut C. Pisonem generum meum nominaret, qui in summa copia optimorum adulescentium pari continentia virtute pietate reliquit neminem? Er wurde schliesslich plötzlich im Kerker hingerichtet. - ερήμην ωφλον]

. sc. diunv, absentes iudicabantur in contumaciam verurteilen).

C. 42. έργο δε επί τη βουλή] die demokratische Opposition richtete

zwar ihren Angriff auf Cicero, ihr Zweck war aber, durch die Verurteilung Ciceros der Senatspartei eine Niederlage beizubringen. Denn wenn rechtlich die Verantwortlichkeit auch nur auf Cicero fiel, moralisch (politisch) trug der Senat doch die Verantwortlichkeit für seinen Beschluss, den der Consul nur ausführte. Μετέλλου] Metellus Nepos, der Bruder des mit Cicero eng befreundeten Metellus Celer, war das Werkzeug des Pompeius. Vgl. Cic. ad Fam. V, 2.

VII. Principat des Pompeius, Crassus und Cäsar.

1. Machination des Metellus Nepos (Dio 37, 43). "Εν τε ουν τούτω η βουλή επεκράτησε, και εν εκείνω ότι τον 43 Πομπήιον του Νέπωτος μεταπεμφθήναι συν τω στρατεύματι, εν γαρ τη 'Ασία έτ' ήν, προφάσει μέν του τα παρόντα κατασταθήναι, ελπίδι δέ τού δι' αυτού, άτε τα του πλήθους φρονούντος, ισχύσειν εν οις έτάρασσεν, έσηγησαμένου διεκώλυσαν αυτό κυρωθήναι. τα μεν γαρ πρώτα ό τε Κάτων και Κύιντος Μι- 2 νούκιος δημαρχούντες άντέλεγον τοϊς γραφείσι, και τόν τε γραμματέα τον αναγιγνώσκοντα την γνώμην επέσχον, και του Νέπωτος το γραμματείον, όπως αυτός αναλέξη, λαβόντος εξήρπασαν, επειδή τε και ως από γλώσσης τινα ειπείν επεχείρησε, το στόμα αυτού επέλαβον. μάχης δε εκ τούτου και εκείνων και 3 άλλων τινών εκατέροις βοηθησάντων ξύλους και λίθοις, έτι δε και ξίφεσι γενομένης, οι βουλευται συνήλθον αυθημερόν ες το συνέδριον, και τα τε ιμάτια ήλλάξαντο και τοϊς υπάτοις την φυλακήν της πόλεως, ώστε μηδέν απ' αυτής αποτριβήναι, επέτρεψαν. φοβηθείς ούν και τότε ο Νέπως έκ τε του μέσου ευθύς 4 εξεχώρησε, και μετά τούτο γραφήν τινα κατά της βουλής έκθείς προς τον Πομπήιον αφόρμησε, καίτοι μηδεμίαν αυτώ νύκτα απολιπήναι εκ της πόλεως εξόν.

2. Pompeius' Rückkehr aus Asien (Dio 37, 49–50). Πομπήιος δε ήλθε μεν ες την Ιταλίαν εν τω χρόνω τούτω, 49 και τόν τε 'Αφράνιον τον Λούκιον και τον Μέτελλον τον Κέλερα υπάτους αποδειχθήναι εποίησεν, ελπίσας δι' αυτών μάτην πάνθ'

2 όσα έβούλετο καταπράξειν. ήθελε μεν γαρ άλλα τε και εν τοίς μάλιστα χώραν τέ τινα τούς συνεστρατευμένοις οι δοθήναι και τα πεπραγμένα αυτώ πάντ’ επικυρωθήναι, διήμαρτε δε σφών τότε. οί τε γαρ δυνατοί, μηδέ έκ τού πριν αυτώ αρεσκόμενοι, 3 διεκώλυσαν αυτά ψηφισθήναι και αυτών των υπάτων 'Αφράνιος μέν, όρχείσθαι γαρ βέλτιον ή τι διαπράσσειν ήπίστατο, προς ουδέν αυτώ συνήρατο, Μέτελλος δε οργή, ότι την άδελφήν αυτού, καίτοι παίδας εξ αυτής έχων, απεπέμπετο, και πάνω 4 προς πάντα αντέπραξεν. ό τε Λούκουλλος ο Λούκιος, ω ποτε εν τη Γαλατία ο Πομπήιος έντυχών υπερφρόνως έκέχρητο, πολύς τε αυτώ ενέκειτο, και εκέλευσεν αυτόν ιδία και καθ' έκαστον ων έπραξεν επεξελθεϊν και μη πάσιν άμα αύτοΐς την κύρωσιν 5 αιτεϊν. άλλως τε γαρ δίκαιον είναι έλεγε μη πάντα απλώς όσα

επεποιήκει, και α μηδείς σφων ήπίστατο οποία είναι, βεβαιωθήναι ώσπερ υπό δεσπότου τινός γεγενημένα και επειδή και των εαυτού έργων κατελελύκει τινά, ήξίου εξετασμόν εκατέρων εν τη βουλή γενέσθαι, ίν' οπότερο αν αυτοίς αρέση κυρώσωσι. και

αυτό και ο Κάτων ό τε Μέτελλος οϊ τε άλλοι οι τα αυτά σφίσι 50 βουλόμενοι ισχυρώς συνεμάχoυν. τού γούν δημάρχου του την

γήν τοίς τώ Πομπηίω συνεξετασμένους κατανείμαι έσηγουμένου προσγράψαντος τη γνώμη το και πάσι τούς πολίταις, όπως τούτο τε αυτό ράον ψηφίσωνται και τα πραχθέντα αυτό βεβαιώσωσι, κλήρους τινάς δοθήναι, επί πάν ο Μέτελλος άνθιστάμενος επεξήλθεν, ώστε και ες το οίκημα υπ' αυτού εμβληθήναι και την 2 γερουσίαν ενταύθα αθροίσαι εθελήσαι. επεί τε εκείνος, Λούκιος δε δή Φλάουιος ωνομάζετο, τό τε βάθρον το δημαρχικόν εν αυτή τη εσόδω αυτού έθηκε, και επ' αυτώ καθεζόμενος έμ

ingens comitiorum, in quae omnibus invitis trudit noster Magnus Auli filium (i. e. L. Afranium); atque in eo neque auctoritate neque gratia pugnat, sed quibus Philippus omnia castella expugnari posse dicebat, in quae modo asellus onustus auro posset ascendere. μάτην] wie temere = facile. επικυρωθήναι] τατα fieri. ήπίστατο] Cic. Αtt. Ι, 19, 4 Metellus est consul sane bonus et nos admodum diligit; ille alter ita nihil est, ut plane quid emerit nesciat. - την αδελφήν] Muciam. .

] αντέπραξεν]. Hor. Carm. II, 1 führt auf dieses Consulat des Metellus