ἀφείς· πᾶσαί τε γὰρ αἱ τελωνίαι δι' αὐτῶν ἐγίγνοντο, καὶ πολλάκις τῆς βουλῆς δεηθέντες ὅπως ἐκδικίας τινὸς τύχωσιν οὐχ εὕροντο, ἄλλων τε καὶ τοῦ Κάτωνος ἀντιπραξάντων. ὡς 5 δ ̓ οὖν καὶ τοῦτο τὸ ἔθνος μηδ ̓ ἀντειπόντος τινὸς ᾠκειώσατο, πρῶτον μὲν τὰ πραχθέντα ὑπὸ τοῦ Πομπηίου πάντα, μήτε τοῦ Λουκούλλου μήτ' ἄλλου τινὸς ἀντιστάντος, ἐβεβαίωσεν, ἔπειτα δὲ καὶ ἄλλα πολλὰ διενομοθέτησε μηδενὸς ἐναντιουμένου. οὐδὲ γὰρ οὐδ ̓ ὁ Κάτων ἀντεῖπέ τι, καίπερ ἐν τῇ στρατηγίᾳ, ἣν μετὰ ταῦτα οὐ πολλῷ ὕστερον ἔσχε, μηδαμοῦ τῆς τῶν νόμων αὐτοῦ προσηγορίας, ὡς καὶ Ἰουλίων ἐπικαλουμένων, ἐπιμνη σθείς· τὰ γὰρ δικαστήρια κατ' αὐτοὺς ἀποκληρῶν τὸ ὄνομα αὐτῶν γελοιότατα ἀπεκρύπτετο. τὰ μὲν οὖν ἄλλα αὐτὸς ὁ Καῖσαρ καὶ ἐσηγεῖτο και συν- 8 εβούλευε καὶ διέταττε πάντα καθάπαξ τάν τῇ πόλει, ὡς καὶ μόνος αὐτῆς ἄρχων· ὅθενπερ χαριεντιζόμενοί τινες τὸ μὲν τοῦ Βιβούλου ὄνομα παντάπασιν ἀπεσιώπων, τὸν δὲ δὴ Καίσαρα δύο καὶ ὠνόμαζον καὶ ἔγραφον, Γάιόν τε Καίσαρα καὶ Ἰούλιον Καίσαρα ὑπατεύειν λέγοντες· τὰ δὲ δὴ καθ ̓ ἑαυτόν δι ̓ ἑτέρων 3 διῆγε. τοῦτο γὰρ δὴ καὶ πάνυ ἰσχυρῶς ἐφυλάξατο, μηδὲν αὐτὸς ἑαυτῷ δοῦναι· καὶ διὰ τοῦτο καὶ ῥᾷον πάνθ ̓ ὅσων ἐπεθύμει κατειργάσατο. αὐτὸς μὲν γὰρ οὐδενὸς προσδεῖσθαι ἔλεγεν, ἀλλὰ καὶ σφόδρα τοῖς παροῦσιν ἀρκεῖσθαι ἐσκήπτετο· ἕτεροι δέ, ὡς 4 καὶ ἀναγκαίου καὶ χρησίμου τοῖς πράγμασιν αὐτοῦ ὄντος, καὶ ἐσηγήσαντο ὅσα ἠθέλησε καὶ κυρωθῆναι ἐποίησαν, οὐκ ἐν τῷ πλήθει μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐν αὐτῇ τῇ γερουσίᾳ. ὅ τε γὰρ ὅμιλος 5 τοῦ τε Ἰλλυρικοῦ καὶ τῆς Γαλατίας τῆς ἐντὸς τῶν Αλπεων ἄρξαι αὐτῷ μετὰ τριῶν στρατοπέδων ἐπὶ ἔτη πέντε ἔδωκε, καὶ ἡ eine Zwischenbemerkung. - πάντα καθάπαξ] = omnia simul. — χαριεντιζόμενοί τινες] Suet. Caes. 20 Unus ex eo tempore omnia in rep. et ad arbitrium administravit, ut nonnulli urbanorum, cum quid per iocum testandi gratia signarent, non Caesare et Bibulo, sed Iulio et Caesare consulibus actum scriberent. τοῦ Ιλλυρικοῦ καὶ τῆς Γαλατίας] Suet. Caes. 22 et initio quidem Galliam Cisalpinam Illyrico adiecto lege Vatinia accepit, mox per senatum Comatam quoque, veritis patribus ne, si ipsi negassent, populus et hanc daret. στρατόπεδον ἕτερον] βουλὴ τήν τε Γαλατίαν τὴν ἐπέκεινα τῶν ὀρῶν καὶ στρατόπεδον ἕτερον προσεπέτρεψεν. 9 φοβηθεὶς δ ̓ οὖν καὶ ὡς μή τι Πομπήιος ἐν τῇ ἀπουσίᾳ αὐτοῦ, ἐπειδὴ ὁ Γαβίνιος ὁ Αὖλος ὑπατεύσειν ἔμελλε, νεωτε ρίσῃ, ἐκεῖνόν τε ἅμα καὶ τὸν ἕτερον ὕπατον Λούκιον Πίσωνα συγγενείας ἀνάγκῃ προσηταιρίσατο· τῷ μὲν γὰρ Πομπηίῳ τὴν θυγατέρα, καίπερ ἄλλῳ τινὶ ἠγγυηκώς, συνώκισε, καὶ αὐτὸς 2 τὴν τοῦ Πίσωνος ἔγημε. καὶ ὁ μὲν οὕτω πανταχόθεν ἐκρατύνθη, Κικέρων δὲ καὶ Λούκουλλος οὐκ ἀρεσκόμενοι τούτοις ἀποκτεῖναι τόν τε Καίσαρα καὶ τὸν Πομπήιον διὰ Λουκίου τινὸς Οὐεττίου ἐπεχείρησαν μέν, οὐκ ἠδυνήθησαν δέ, ἀλλ ̓ ὀλίγου καὶ αὐτοὶ προσαπώλοντο. προμηνυθεὶς γὰρ ἐκεῖνος καὶ συλ 3 ληφθεὶς πρίν τι δρᾶσαι, κατεῖπεν αὐτῶν· καὶ εἴ γε μὴ καὶ τὸν Βίβουλον ὡς καὶ συνεπιβουλεύοντα σφίσιν ἐσηγγέλκει, πάντως ἄν τι δεινὸν ἐπεπόνθεσαν· νῦν δέ, ὅτι τοῦτον τῷ Πομπηίῳ τὸ πραττόμενον δηλώσαντα ἀμυνόμενος ᾐτιᾶτο, ὑπωπτεύθη μηδὲ ἐπὶ τῶν λοιπῶν ἀληθεύειν, ἀλλ' ἐκ κατασκευασμοῦ τινὸς πρὸς συκοφαντίαν τῶν ἀντιστασιωτῶν σφῶν παρεσκευάσθαι. καὶ 4 περὶ μὲν τούτων ἄλλοι ἄλλα διεθρύλουν· οὐ γάρ που καὶ διηλέγχθη τι, ἀλλ' ἐς τὸ πλῆθος ὁ Οὐέττιος ἐσαχθείς, καὶ μόνους οὓς εἶπον ὀνομάσας, ἔς τε τὸ οἴκημα ἐσέπεσε, κἀνταῦθα οὐ 10 πολλῷ ὕστερον ἐδολοφονήθη ὕποπτος δ ̓ οὖν ἐκ τούτων ὁ Κικέρων τῷ τε Καίσαρι καὶ τῷ Πομπηίῳ γενόμενος ἐβεβαιώσατο τὴν ὑπόνοιαν ἐν τῇ ὑπὲρ τοῦ ̓Αντωνίου ἀπολογία. οὗτος also im ganzen 4 Legionen. Schon im März des vorigen Jahres (60) waren drohende Nachrichten von Gallien, insbesondere von dem Auszuge der Helvetier in Rom eingegangen, der auch auf die diesseitige Provinz nicht ohne Einfluss bleiben konnte. So mufste der Senat auch den Schutz der provincia in Gallia transalpina in die Hand Cäsars legen. Vgl. Caes. b. g. I 31, 8. VI 12,5. C. 9. Γαβίνιος Αὖλος] Gabinius (Consul 58 v. Chr.) war seit seiner Rogation über die Übertragung des imperium extraordinarium im Seeräuberkrieg ein treuer Satellite des Pompeius geblieben, der ihn verachtete und benutzte. Vgl. Cic. p. Sest. § 18. ἐκεῖνόν τε ἅμα] i. e. Pompeium. · Λούκιον Πίσωνα] Vgl. γὰρ πολλὰ μὲν καὶ δεινὰ καὶ τὸ ὑπήκοον τὸ ἐν τῇ Μακεδονία, ἄρξας αὐτῆς, καὶ τὸ ἔνσπονδον εἰργάσατο, πολλὰ δὲ καὶ ἀντέπαθε. τά τε γὰρ τῶν Δαρδάνων καὶ τὰ τῶν πλησιοχώρων 2 σφίσι πορθήσας οὐκ ἐτόλμησεν ἐπιόντας αὐτοὺς ὑπομεῖναι, ἀλλ' ὡς καὶ ἐπ' ἄλλο τι μετὰ τῶν ἱππέων ὑποχωρήσας ἔφυγε, καὶ οὕτω τοῖς πεζοὺς ἐκεῖνοι περισχόντες ἔκ τε τῆς χώρας βιαίως ἐξήλασαν καὶ τὴν λείαν προσαφείλοντο. τὸ δ ̓ αὐτὸ τοῦτο 3 καὶ περὶ τοὺς συμμάχους τοὺς ἐν τῇ Μυσίᾳ ποιήσας ηττήθη πρὸς τῇ τῶν Ἰστριανῶν πόλει πρὸς τῶν Σκυθῶν τῶν Βασταρνῶν, ἐπιβοηθησάντων αὐτοῖς, καὶ ἀπέδρα. οὐ μέντοι καὶ ἐπὶ τούτοις αἰτίαν ἔσχεν, ἀλλ ̓ ἐγράφη μὲν ἐπὶ τῇ τοῦ Κατιλίνου συνωμο σίᾳ, ἑάλω δὲ δι ̓ ἐκεῖνα, καὶ συνέβη αὐτῷ, ὧν μὲν ἐκρίνετο, μὴ ἐλεγχθῆναι, ὧν δ ̓ οὐκ ᾐτιάζετο, κολασθῆναι. καὶ ὁ μὲν 4 οὕτως ἀπήλλαξεν, ὁ δὲ δὴ Κικέρων ὑπὲρ αὐτοῦ τότε, ἅτε καὶ συνάρχοντός οἱ, ὑπερδικῶν πλείστην κατὰ τοῦ Καίσαρος ὡς καὶ αἰτίου τῆς δίκης αὐτῷ γεγενημένου καταδρομὴν ἐποιήσατο, καί τινα αὐτῷ καὶ προσελοιδόρησεν. ὁ δ ̓ ἤχθετο μὲν ἐπ ́ 11 αὐτοῖς ὥσπερ εἰκὸς ἦν, οὐ μὴν οὔτ ̓ εἶπεν οὔτ ̓ ἔπραξεν ὑβρι στικὸν ἐς αὐτὸν οὐδέν, καίπερ ὑπατεύων. τοὺς γὰρ πολλοὺς ἔλεγε συχνὰ καὶ μάταια ἐξεπίτηδες ἐς τοὺς κρείττονας σφῶν ἐς φιλονικίαν αὐτοὺς ὑπάγοντας ἀπορρίπτειν, ἵν ̓ ἴσοι σφίσι καὶ ὅμοιοι, ἄν γέ τι ὁμοιότροπον ἀντακούσωσι, δόξωσιν εἶναι· καὶ οὐκ ἠξίου ἀντίπαλον ἐκ τούτου αὐδένα ἑαυτῷ ποιεῖν. καὶ 2 διὰ τοῦτο τοῖς τε ἄλλοις τοῖς τι προπηλακίζουσιν αὐτὸν οὕτω προσεφέρετο, καὶ τότε τὸν Κικέρωνα ὁρῶν οὐχ ἑαυτῷ τοσοῦτον λοιδορήσασθαι ἐθέλοντα ὅσον ἀντακοῦσαί τι τῶν ὁμοίων, ὥς γε καὶ παρισωθῆναί οἱ ἐπιθυμοῦντα, βραχύ τε αὐτοῦ ἐφρόντισε καὶ οὐδὲν ὧν ἔλεγε προσεποιήσατο, ἀλλ ̓ εἴα αὐτὸν ἀφθόνως, καθάπερ τισὶν ἐπαίνοις ἑαυτοῦ, ταῖς λοιδορίαις χρῆσθαι. οὐ 3 μέντοι καὶ παντάπασιν ὀλιγώρως αὐτοῦ ἔσχεν. θυμῷ μὲν γὰρ 4 οὐδὲν ἐχαρίζετο, τοῦ δὲ δὴ καιροῦ διεσκόπει, καὶ τούς γε πλείους οὐδὲ αἰσθανομένους μετῄει. οὐ γὰρ ὅπως δόξειεν ἀμύνεσθαί τινας ἔπρασσεν, ἀλλ ̓ ὅπως ὅτι ἀνεπιφθονώτατα πρὸς τὸ συμφέρον ἑαυτῷ πάντα διοικήσειε. καὶ διὰ τοῦτο καὶ ἀδή5 λως, καὶ ἐν οἷς ἥκιστα ἄν τις προσεδόκησε, τὰς τιμωρίας ἐπῆγε, τῆς τε φήμης ἕνεκα, τοῦ μὴ δοκεῖν ὀργίλως ἔχειν, καὶ τοῦ μή τινα προαισθανόμενον προφυλάξασθαι ἢ καὶ προποιῆσαί τι δεινὸν αὐτόν, πρὶν παθεῖν, ἐπιχειρῆσαι. 12 5. Verbannung des Cicero (Dio 38, 12-17. 30. 39, 6—11). Ἐξ οὖν τούτων τῶν λογισμῶν καὶ τότε αὐτὸς μὲν τὴν ἡσυχίαν ἦγε, τὸ δὲ δὴ Κλώδιον ἀντιχαρίσασθαί τι αὐτῷ, ὅτι τῆς μοιχείας αὐτοῦ οὐ κατηγόρησε, βουλόμενον αἰσθόμενος παρεσκεύασε κρύφα κατὰ τοῦ Κικέρωνος. καὶ πρῶτον μὲν ἐς τὰ τοῦ πλήθους δικαιώματα αὖθις αὐτόν, ὅπως νομίμως ἐκποιηθῇ, συμπράττοντος αὐτῷ καὶ τοῦ Πομπηίου μετέστησεν, in die damalige Zeit zu versetzen weifs. War denn damals Cäsar etwas Höheres und Grösseres als Cicero ? Cäsar liebte eben nicht die Worte, sondern die That. Und auf diese Weise hat er sich schnell genug an Cicero gerächt. C. 12. τῆς μοιχείας] P. Clodius hatte sich zu dem Feste der Bona Dea, das ausschliefslich nur von Frauen und den Vestalinnen zur Nachtzeit im Hause des Cäsar als Pontifex Maximus gefeiert wurde, angeblich aus Liebe zu Cäsars Gattin in weiblicher Verkleidung als Saitenspielerin eingeschlichen und war erkannt worden (Ende 62 v. Chr.). Cäsar verfolgte die Angelegenheit nicht weiter, trennte sich aber von seiner Gemahlin u. heiratete (59) Calpurnia, die Tochter des L. Piso. ἐς τὰ τοῦ πλήθους δικαιώματα] Wörtlich in iura plebis, in ordinem plebeium. Clodius gehörte dem Patricierstande an u. konnte darum das Volkstribunat nicht bekleiden, weil dieses rein plebeische Amt nur von Plebeiern verwaltet werden durfte. Um also seine Absicht zu erreichen, mufste sich Clodius von einem Plebeier adoptieren lassen und zugleich in den Plebeierstand übertreten. Dies konnte aber nur durch die Form der adrogatio geschehen, welche manche Schwierigkeiten verursachte: adrogantur ii qui, cum sui iuris sunt, in alienam sese potestatem tradunt eiusque rei ipsi auctores fiunt. Sed adrogationes non temere nec inexplorate conmittuntur; nam comitia arbitris pontificibus (an_deren Spitze Cäsar stand) praebentur, quae curiata appellantur, aetasque eius, qui adrogare volt, an liberis potius gignundis idonea sit, bonaque eius, qui adrogatur, ne insidiose adpetita sint, considerantur iusque iurandum in adrogando iuratur. Sed adrogari non potest, nisi iam vesticeps. A drogatio autem dicta, quia genus hoc in alienam familiam transitus per populi rogationem fit. Eius rogationis verba haec sunt: Velitis iubeatis, uti L. Valerius L. Titio tam iure legeque filius siet, quam si ex eo patre matreque familias eius natus esset, utique ei vitae necisque in eum potestas siet, uti patri endo (= in) filio est. Haec ita uti dixi, ita vos Quirites rogo. Gell. V, 19. μετέστησεν] traduxit (in ple ἔπειτα δὲ δήμαρχον εὐθὺς ἀποδειχθῆναι διεπράξατο. οὗτος 3 οὖν ὁ Κλώδιος ἐπεστόμισε μὲν καὶ τὸν Βίβουλον ἐσελθόντα τε ἐς τὴν ἀγορὰν ἐπ ̓ ἐξόδῳ τῆς ἀρχῆς, καὶ διανοούμενον μετὰ τῆς τοῦ ὅρκου πιστώσεως καὶ περὶ τῶν παρόντων δημηγορῆ σαι, ἐπέθετο δὲ καὶ τῷ Κικέρωνι. καὶ ἐπειδὴ μὴ ἐδόκει οἱ 4 ῥᾴδιον εἶναι ἄνδρα πάμπολυ ἐν τῇ πολιτείᾳ διὰ τὴν τῶν λόγων δεινότητα δυνάμενον καταλῦσαι, τρέπεται πρὸς οἰκεί ωσιν οὐχ ὅτι τοῦ πλήθους, ἀλλὰ καὶ τῶν ἱππέων τῆς τε βουλῆς, παρ' οἷσπερ που καὶ ὁ Κικέρων πλεῖστος ἐφέρετο, ἐλπίσας, ἂν τούτους σφετερίσηται, ῥᾳδίως αὐτόν, ἅτε καὶ διὰ φόβον μᾶλλον ἢ δι ̓ εὔνοιαν ισχύοντα, καθαιρήσειν. παμπληθεῖς γὰρ ἐκ τῶν 5 λόγων ἐλύπει, καὶ οὐκ ἐς τοσοῦτον οἵ τι ὠφελούμενοι ὑπ' αὐτοῦ ᾠκειοῦντο ἐς ὅσον οἱ βλαπτόμενοι ἠλλοτριοῦντο. πρὸς γάρ τοι τῷ τοὺς πλείους τῶν ἀνθρώπων προχειρότερον ἐπὶ τοῖς δυσχερεστέροις ἀγανακτεῖν ἢ τῶν ἀμεινόνων χάριν τισὶν ἔχειν, καὶ τοῖς μὲν συναγορεύσασι σφίσιν ἀποδεδωκέναι τὸν μισθὸν νομίζειν, τοὺς δ ̓ ἀντιδικήσαντας ἀμύνεσθαι τρόπον τινὰ προαιρεῖσθαι, πικροτάτους ἐχθροὺς ἑαυτῷ ἐσεποίει περιεῖναι 6 τε καὶ τῶν κρατίστων ἀεί ποτε ἐπιχειρῶν καὶ τῇ παρρησίᾳ πρὸς πάντας ὁμοίως ἀκράτῳ καὶ κατακορεῖ χρώμενος, ἅτε καὶ τὴν δόξαν τοῦ δύνασθαι συνεῖναί τε καὶ εἰπεῖν ἃ μηδεὶς ἄλλος, καὶ πρὸ τοῦ χρηστὸς εἶναι δοκεῖν, θηρώμενος. ἔκ τε οὖν τούτου, τ καὶ διότι μέγιστόν τε ἀνθρώπων ηὔχει καὶ οὐδένα ἐξ ἴσου bem). ἐπεστόμισε] Wie Calpurnius Bestia u. Metellus Nepos den Cicero. διὰ φόβον μᾶλλον etc.] diese Auffassung des Dio ist scharf u. wie es scheint richtig. ἐκ τῶν λόγων] auch durch seine Witzeleien (dicacitas), vgl. Phil. II, § 39, Macrob. Sat. II, 3, 7: Pompeius Ciceronis facetiarum inpatiens fuit, cuius haec dicta ferebantur: Ego vero quem fugiam habeo, quem sequar non habeo. Et cum ad Pompeium venisset, dicentibus sero eum venisse respondit: Minime sero veni, nam nihil hic paratum video. Deinde interroganti Pompeio, ubi gener eius Dolabella esset, respondit: Cum socero tuo etc. Vgl. unten: τῇ παρρησίᾳ πρὸς πάντας ὁμοίως ἀκράτῳ καὶ κατακορεῖ χρώμενος. τὸν μισθόν] Nach der lex Cincia (204 v. Chr.) durfte zwar SO der Verteidiger oder Patron für seine Bemühung, die als ein Ehrendienst angesehen wurde, keine Art von Remuneration annehmen, aber mit der Abnahme der alten Gesinnung wurde das Gesetz auf sehr verschiedene Weise umgangen, dafs die Beschäftigung bald eine sehr lukrative wurde. Vgl. Tac. Ann. XI, 5—7. Walter Röm. Rechtsgesch. II, 401. πικροτάτους ἐχ θρούς] Vgl. Cic. Phil. II § 1 nemo illorum inimicus mihi fuit voluntarius: omnes a me reip. causa lacessiti. Vgl. p. Sulla § 28. - ηύχει] dies bezieht sich auf seine Verdienste im Consulat (cf. Phil. II § 11 sqq.), die Cicero um so mehr hervorheben zu müssen glaubte, je mehr er seine ehrliche Absicht verkannt u. seine Politik angefeindet sah. In diesem Sinne ist auch der berühmte Brief |